Gürsel ÇETİN, İnci HOT, İrem SEYALIOĞLU, Şenel Berna ERASLAN, Y. Tunç DEMİRCAN

Klonlamaya genetik, etik ve hukuksal açıdan yaklaşım

Klonlama, belki de insanoğlunun geleceği üzerine etkili olacak son yıllardaki en önemli buluşlardan bir tanesidir. Ancak bu konuda genetik açıdan kısa sürede çok hızlı gelişme kaydedilmişken, etik açıdan konu üzerinde birlik sağlanamamış, bu nedenle gerekli hukuksal düzenlemeler de tam olarak yapılamamıştır. Klonlama, temel olarak iki farklı amaç ile yapılmaktadır. Bunlardan ilki; üreme amaçlı klonlama, ikincisi ise tedavi amaçlı klonlamadır. Üreme amaçlı klonlama da kendi arasında iki farklı amaçla yapılabilir. Bunların ilki; bir bireyin tıpatıp ikizini yaratmak, ikincisi ise; üreme yeteneği olmayan bir bireyi çocuk sahibi yapmaktır. Bu amaçlarla; herhangi bir vücut hücresindeki genetik bilgi kullanılarak yapay dölleme yapılmaktadır. Tedavi amaçlı klonlamada ise; oluşturulan embriyolardan elde edilen kök hücreler yardımı ile yeni organ ve doku üretimi sağlanmaktadır. Üretilen doku ve organlar, hastalıklı organ ve dokuların tamiri veya değiştirilmesinde kullanılmaktadır. Klonlama üzerine yapılan etik tartışmaların çok çeşitli yönleri vardır. Keyfi olarak bir insanın ikizinin üretilmesinin doğru olmadığı, kaldı ki böyle bir ikizin hiçbir zaman davranışsal olarak vericinin aynısı olmayacağı belirtilmektedir. Ancak en fazla üzerinde durulan konu; tedavi amaçlı klonlamada oluşturulan embriyoların bir şekilde öldürülmüş olmasıdır. Bir insanın sağlığını düzeltmek amacı ile başka bir canlı insan modelinin yok edilmesinin etik olmadığı savunulmaktadır. Hatta organ üretmek amacı ile verici insanların oluşturulması halinde durumun bir felaket halini alacağı ve "organ tarlalarının" oluşacağı belirtilmektedir. Bilim dünyası, çok faydalı amaçlar ile kullanılabilecek bir buluş ile etik değerler arasında bocalamakta ve çözüm üretmeye çalışmaktadır. Klonlama üzerine sürdürülen etik tartışmalar nedeni ile bu konudaki hukuksal düzenlemeler de genellikle kısıtlı kalmakta veya yasaklayıcı tedbirler getirmektedir. Bu yönü ile klonlamanın teknik çalışmalar yanında uzun tartışmalara yol açacağı çok açıktır. Bu çalışmada, klonlamanın tekniği, etik ve hukuki boyutu ele alınmıştır.

Genetic, ethic and legal aspects of cloning

Cloning is may be one of the most important invent for the last decades, will be effective on the future of mankind. In this topic, genetic developments obtained in a short time but ethic comities can not reach a consensus, so that legal devising is not completed. Basically cloning has two purposes. One purpose is reproductive cloning and the other is therapeutic cloning. Reproductive cloning may have two purposes too. The first purpose is producing genetically identical persons, and second is as an option for infertile couples. With these purposes, artificial fertilization is made by using a somatic cell's genetic information. In therapeutic cloning, the organs and tissues produced from the stem cells originating from the embryo, used for fixing or transplanting instead of harmed organ or tissue. There are different aspects of ethical discussions. Producing a genetically identical twin arbitrarily is not ethical. Moreover, it is known that cloned twin will not have the same behaviors with the donor. But the highlighted subject is, killing a cloned embryo in some way in therapeutic cloning. It is argued that it is not ethically acceptable killing a human being model, instead of healing a person's health. Furthermore, it can cause organ gardens tragedy by the organ producing purposes. Science community is mixed up in an affair between advantages and ethic problems. They are trying to dissolve the problems. Because of the ethic discussions, legal devising is mostly under legal disability or inhibited. In this study cloning technique, ethic and legal aspects discussed.

PDF

___

1.Saliger F. Das Verbot des Reproduktiven Klonens nach dem 1.Zusatzprotokoll zum Menschenrechtsübereınkommen. 1. Türk Alman Tıp Hukuku Uluslar Arası Sempozyumu (11-12 Kasım 2005, Konya-Türkiye), KHuka Kamu Hukuku Arşivi Kasım 2005:153-159
2.http://rehberantalya.com/teknoloji/klonlama.asp (Erişim Tarihi: 08.08.2006)
3.Biyoloji Terimleri Sözlüğü 1998 Türk Dil Kurumu yayınları:699
4.http://yunus.hacettepe.edu.tr/~b9920675/klonlama.htm (Erişim tarihi: 16.01.2003)
5.http://gmbae.tubitak.gov.tr/tur/populer/KLONLAMA.pdf
6.Hall J.L.; Engel D.; Gindoff P.R.; et al. 1993 "Experimental Cloning of Human Polyploid Embryos Using an Artificial Zona Pellucida," The American Fertility Society conjointly with the Canadian Fertility and Andrology Society, Program supplement,Abstracts of the Scientific Oral and Poster Sessions', Abstract 1993; 0-001, S1
7.National Bioethics Advisory Commission, Cloning Human Beings, Washington, D.C. 1997.
8.Sanchez-Sweatman L. R. Reproductive cloning and human health: an ethical, international, and nursing perspective. International Nursing Review March 2000; 47(1 ):28
9.Klug WS, Cummings MR Genetik Kavramlar. (Çeviri Editörü: Cihan Öner). Altıncı baskıdan çeviri, Palme Yayıncılık, İstanbul, 1997:24
10.Lanza RP, Cibelli JB, Diaz F, Moraes CT, Farin PW, Farin CE, Hammer CJ, West M D, Damiani P. Cloning of an endangered species (Bos gaurus) using interspecies nuclear transfer. Cloning. 2000, 2(2): 79- 90
11.Pâterson L, DeSousa P, Ritchie W, King T, Wimut IA. Aplication of reproductive biotechnology in animals: implications and potentials application of reproductive cloning. Anim. Reprod.Sci. 2003; 79:137-143
12.Lai L, Kolber-Sidmonds D, Park KW, Cheong HT, Greenstein JL, Im GS, Samuel M, Bonk A, Rieke A, Day BN, Murphy CN, Carter DB, Hawley RJ, Prather RS. Production of Alpha-1,3-galactosyltransferase knockout pigs by nuclear transfer cloning.Science 2003
13.Mccreath KJ, Howcroft J, Campell KH, Colman A, Schnicke AE, King AJ. Production of gene-targeted sheep by nuclear transfer from cultured somatic cells. Nature. 2000; 405,1066-1069
14.Briggs RKTJ. Transplantation of living nuclei from blastula cells into enucleated frogs' eggs. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 1952;38:455-463
15.Gurdon JB. Adult frogs derived from the nuclei of single somatic cells. Dev Biol. 1962;4:256-273. doi: 10.1016/0012-1606(62)90043-X
16.Campbell KH, McWhir J, Ritchie WA, Wilmut I. Sheep cloned by nuclear transfer from a cultured cell line. Nature. 1996;380:64-66. doi:10.1038/380064a0
17.Hipp J, Atala A. Tissue Engineering, Stem Cells, Cloning and Parthenogenesis: New Paradigms for Therapy. Journal of Experimental & Clinical Assisted Reproduction 2004, 1:3
18.Cibelli JB, Stice SL, Golueke PJ, Kane JJ, Jerry J, Blackwell C, Ponce de Leon FA, Robl JM. Cloned transgenic calves produced from nonquiescent fetal fibroblasts. Science. 1998;280:1256-1258. doi: 10.1126/science.280.5367.1256
19.http://english.peopledaily.com.en/english/200006/19/eng20000619_43340.html
20.Keefer CL, Keyston R, Lazaris A, Bhatia B, Begin I, Bilodeau AS, Zhou FJ, Kafidi N, Wang B, Baldassarre H, Karatzas CN. Production of cloned goats after nuclear transfer using adult somatic cells. Biol Reprod. 2002;66:199-203
21.Baguisi A, Behboodi E, Melican DT, Pollock JS, Desrempes MM, Cammuso C, Williams JL, Nims SD, Porter CA, Midura P, Palacious MJ, Ayres SL, Denniston RS, Hayes ML, Ziomek CA, Meade HM, Godke RA, Gavin WG, Overstrom EW, Echelard Y. Producing of goats by somatic cell nuclear transfer. Nat. Biotechnol 1999; 17:456-461
22.Wakayama T, Perry AC, Zuccotti M, Johnson KR, Yanagimachi R. Full-term development of mice from enucleated oocytes injected with cumulus cell nuclei. Nature. 1998;394:369-374. doi: 10.1038/28615
23.Betthauser J, Forsberg E, Augenstein M, Childs L, Eilertsen K, Enos J, Forsythe T, Golueke P, Jurgella G, Koppang R, Lesmeister T, Mallon K, Mell G, Misica P, Pace M, Pfister-Genskow M, Strelchenko N, Voelker G, Watt S, Thompson S, Bishop M. Production of cloned pigs from in vitro systems. Nat Biotechnol. 2000;18:1055-1059. doi: 10.1038/80242
24.Polejaeva IA, Chen SH, Vaught TD, Page RL, Mullins J, Ball S, Dai Y, Boone J, Walker S, Ayares DL, Colman A, Campbell KH. Cloned pigs produced by nuclear transfer from adult somatic cells. Nature. 2000;407:86-90. doi: 10,1038/35024082
25.Onishi A, Iwamoto M, Akita T, Mikawa S, Takeda K, Awata T, Hanada H, Perry AC. Pig cloning by microinjection of fetal fibroblast nuclei. Science. 2000;289:1188-1190. doi: 10.1126/science.289.5482.1188
26.De Sousa PA, Dobrinsky JR, Zhu J, Archibald AL, Ainslie A, Bosma W, Bowering J, Bracken J, Ferrier PM, Fletcher J, Gasparrini B, Harkness L, Johnston P, Ritchie M, Ritchie WA, Travers A, Albertini D, Dinnyes A, King TJ, Wilmut I. Somatic cell nuclear transfer in the pig: control of pronuclear formation and integration with improved methods for activation and maintenance of pregnancy. Biol Reprod. 2002;66:642-650
27.Polejaeva IA, Chen SH, Vaught T, Page R, Mullins J, Ball S, Dai Y, Iran J, Walker S, Ayares DL, Colman A, Campell KHS. Cloned pigs produced by nuclear transfer from adult somatic cells. Nature. 2000; 407: 86-90
28.Tsunoda Y, Kato Y. Recent progress and problems in animal cloning. Differentiation. 2002;69:158-161. doi: 10.1046/j. 1432-0436.2002.690405.x
29.Young LE, Sinclair KD, Wilmut I. Large offspring syndrome in cattle and sheep. Rev Reprod. 1998;3:155-163. doi:10.1530/ror.0.0030155
30.Cibelli JB, Campbell KH, Seidel GE, West MD, Lanza RP. The health profile of cloned animals. Nat Biotechnol. 2002;20:13-14.doi:10.1038/nbt0102-13
31.Tamashiro KL, Wakayama T, Akutsu H, Yamazaki Y, Lachey JL, Wortman MD, Seeley RJ, D'Alessio DA, Woods SC, Yanagimachi R, Sakai RR. Cloned mice have an obese phenotype not transmitted to their offspring. Nat Med. 2002;8:262-267. doi:10.1038/nm0302-262
32.Ogonuki N, Inoue K, Yamamoto Y, Noguchi Y, Tanemura K, Suzuki O, Nakayama H, Doi K, Ohtomo Y, Satoh M, Nishida A, Ogura A. Early death of mice cloned from somatic cells. Nat Genet. 2002;30:253-254. doi: 10.1038/ng841
33.Hatemi H. Klonlama ve Etik. Medikal Etik. (edt. Hatemi H, Doğan H.) 2004; 6(1):15-17
34.Bortvin A, Eggan K, Skaletsky H, Akutsu H, Berry DL, Yanagimachi R, Page DC, Jaenisch R. Incomplete reactivation of Oct4- related genes in mouse embryos cloned from somatic nuclei. Development. 2003;130:1673-1680. doi: 10.1242/dev.00366.
35.Boiani M, Eckardt S, Scholer HR, McLaughlin KJ. Oct4 distribution and level in mouse clones: consequences for pluripotency. Genes Dev. 2002;16:1209-1219. doi: 10.1101/gad.966002
36.www.tupbebek.com/modules.php?name=News&file=print&sid=138 (Erişim tarihi:06.07.2006)
37.Abydeera LR, Wang WH, Cantley TC, Rieke A, Prather RS, Day BN, Presence of epidermal Growth factor during in vitro maturation of pig ooscyes and embryo culture can modulate blastocysts develeopment after invitro fertilization. Mol. Reprod Dev. 1998; 51:395-401
38.Grazul-Bilska AT, Choi JT, Bilski JJ, Weigl RM, Kirsen JD, Kraft KC, Reynolds LP, Redmer DA. Effect of epidermal growth factor on early embryonic develeopment after in vitro fertilization of oocytes collected from ewes treated with follicle stimulating hormone. Theriogenolgy. 2003; 66:895-900
39.Kind A, Colman A. Therapeutic Cloning: Needs and Prospects. 1999; 10: 279-286
40.Karaöz E, Ovalı E. Kök Hücreler. Derya Kitabevi, Trabzon, 2004
41.Campbell KH. Nucleer transfer in farm animal species. Cell Dev Biol. 1999; 10:245-252
42.Myoshi K, Rzucidlo SJ, Pratt SL, Stice SL. Improvement in coining efficiencies may be possible by increasing uniformity in reciepent oocytes and donor cells. Biol Reprod. 2003; 68,1079-1086
43.Lane M, Forest KT, Lyons EA, Bavistar BD. Live births following vitrification of hamster embryos using a novel containerless technique. Theriogenology. 1999; 51:167
44.Vajta G. Vitrification of bovine oocytes and embryos. Embryo Transfer Newsletter. 1997; 15: 12-18
45.Palasz AT, ampşetoft RJ. Cryopreservation of mammalian embryos and oocytes: recent advances, Biotechnol. AV, 1996,14:127-149
46.Dinnyes A, Dai Y, Jiang S, Yang X., high developmental rates of vitrified bovine oocytes following parthenogenetic activation, in vitro fertilization and somatic cell nuclear transfer. Biol. Reprod, 2000, 63: 513-518
47.Eura TT, Vajita G, Lane MW, Boekel KN, Trounson AC, Vitrification of bovine cytoplasts for nuclear transfer. Theriogenology,1999,51:211
48.Üstün Ç, Gelişen tıbbın oluştırduğu etik açmazlar.. Medikal Etik. (edt. Hatemi H, Doğan H.) 2004; 6:2-6
49.http://tr.wikipedia.org/wiki/K%C3%B6k_h%C3%Bccre
50.Aksoy Ş, Klonlama, kök hücre ve biyoetik, Medikal Etik. (edt. Hatemi H, Doğan H.) 2004; 6:7-14
51.Trounson A, Pera M. Potential Benefits of Cell Cloning for Human Edicine. Report Fertil Dev. 1998 1 0:121-125
52.Smith A. Cell Therapy, in search Pluripotency. Curr. Biol, 1998; 8:R802-804
53.Edwards RG, Steptoc PG. A Matter of Life. Pub. Hutchinson and Co., London, 1980; 186-187
54.Edwards RG. Test Tube Babies: The Ethical Debate. The Listener 27th October, 1983; 10-19.
55.Shamblott MJ, Axelman J, Wang S, Brugg EM, Littlefield JW, Donovan PJ, Blumenthal PD, Hunggins GR, Gearhart JD. Derivation of Pluripotent stem cells from cultured human primordial germ cells. Proc. Natl. Acad. Sci. USA. 1998, 95:13726-13731
56.Thomson JA, Itskovitz-Eldor J, Shapiro SS, Waknitz MA, Swiergiel JJ, Marshall VS, Jones JM. Embryonic Stem Cell Lines Drived from Human Blastocysts. Science, 1988; 1145-1447
57.Wilmut I, Schnicke AE, McWhir J, Kind AJ, Campbell KH. Viable offspring drived from fetal and adult mamalian cells. Nature.1997; 385: 810-813
58.Kato Y, Tani T, Sotomaru Y, Kurokawa K, Kato J, Doguchi H, Yasuc H, Tsunoda Y. Eight calves cloned from somatic cells of a single adult. Science. 1998; 282:2095-2998
59.Aksoy Ş. "Dolly the sheep" ve getirdikleri. Genetik klonlamada yeni bir adım. III. Tıbbi Etik Sempozyumu Bildirileri. 1998
60.Değer M. Genetik ve Etik. Medikal Etik. (edt. Hatemi H, Doğan H.) 2004; 6(1):27-35
61.Terzioğlu A. Genetik Alandaki Son Gelişmelerin Getirdiği Etik Sorunlar. Tıbbi Etik Yıllığı. 2001
62.Zülal A. Klonlama Dünyasından. Bilim ve Teknik, Tübitak, Haziran 2000, 391; 40-43
63.Rosenau H. Embryonenforschung und Therapeutisches Klonen nach der Biomedizin-Konvention des Europarates. 1. Türk Alman Tıp Hukuku Uluslar Arası Sempozyumu(11-12 Kasım 2005, Konya-Türkiye), KHuka Kamu Hukuku Arşivi Kasım 2005:131-136
64.Doğan İ. İnsan Hayatını Koruma Yükümlülüğü ve İnsan Embriyonunun Ahlaki Statüsü. 1. Türk Alman Tıp Hukuku Uluslar Arası Sempozyumu (11-12 Kasım 2005, Konya-Türkiye), KHuka Kamu Hukuku Arşivi Kasım 2005: 104-109.
65.Oduncu F.S. Klonierung von Menschen-biologisch-technische Grundlagen, ethisch-rechtliche Bewertung. Ethik in der Medizin.13:111, 2001:111-126
66.Eser A. W. Fmhwald L. Honnefelder. Klonierung beim Menschen. Bıologische Grundlagen und ethisch-rechtliche Bewertung. Jahrbuch für Wissenschaft und Ethik. Band:2, Walter de Gruyter Berlin, 1997: 357-373
67.Siep L. Zur ethisehen Problematik des Klonens.Jahrbuch für Wissenschaft und Ethik. Band:3, Walter de Gruyter Berlin, 1998:5-14.
68.Hillebrand I, Lanzerath D. Klonen.Stand der Forschung , ethische Disskusion, rechtliche Aspekte. Klaus Dietrich Wachlin(Hrsg.). Akademie fürTechnikfolgenabschâtzung. In Baden-Wurttemberg. Stuttgart, 2002
69.Avcı M. Biyo-Hukuk ve Özellikle Klonlamaya İlişkin İslam Hukukundaki Görüşler. 1. Türk Alman Tıp Hukuku Uluslar Arası Sempozyumu(11-12 Kasım 2005, Konya-Türkiye), KHuka Kamu Hukuku Arşivi Kasım 2005: 142-152
70.Erkan V. Kök Hücre Çalışmaları ve Etik, Felsefe Ekibi İnternet Dergisi, sayı:5, 2006
71.Pattinson S, Caulfield T. Variations and voids: regulation of human cloning around the world, BMC Medical Ethics, 5:4, 2004
72.European Commission Directorate General: Research; Survey on opinions from National Ethics Committees or similar bodies, public debate and national legislation in relation to human embryonic stem cell research and use, in EU Member States, Volume I, 2004
73.Oğuzman MK, Selici Ö, Oktay S. Kişiler Hukuku, 7.baskı, s.13, Filiz Kitabevi, İstanbul, 2002
74.Dural M, Oğuz T. Kişiler Hukuku, 6. Baskı, s.19-20, Filiz Kitabevi, İstanbul ,2002
75.Ünver Y.Avrupa Biyo-Hukuk Sözleşmesinin Türk Hukuku'na Etkileri, Kamu Hukuku Arşivi-KHukA, s. 182-198, Kasım 2005

ISSN: 1018-5275
Başlangıç: 1985
Yayıncı: BAYT Yayıncılık

Arşiv