TANZİMAT ROMANINDA ALAFRANGA ZÜPPE ELEŞTİRİSİ

Sosyal hayatla irtibatı en güçlü edebi tür olan roman, bireyin olduğu kadar toplum hayatının da çeşitli yönlerini gözler önüne serer. Roman anlatıcısı, değer yargılarına bağlı olarak şahidi olduğu toplumun aksayan yönlerini eleştirir, dolaylı ya da açık biçimde doğruyu işaret eder. Bu bağlamda Tanzimat romancısı, Osmanlı toplumunun sosyal meselelerini göz ardı etmemiş, politik/ekonomik ve kültürel endişelerle, fikri ve estetik düzeylerde katkıda bulunmuştur. 19. Yüzyıl Osmanlı hayatının bireysel ve sosyal meselelerinden biri olan züppe ahlakı da, toplumsal hayatta olduğu gibi edebi alanda da kendini göstermeye başlar. Romancı, züppe tipinin ahlakî özelliklerini deşifre ederek sosyal yapıyı ve bu yapı içindeki ilişkileri deforme edici tutumunu eleştirir. Erkek ve kadın olarak züppenin; Avrupaî yaşam özentisi, taklitçiliği, şımarıklığı, Fransızca hayranlığı, müsrifliği, giyim kuşam düşkünlüğü en çok dikkat çekilen unsurlar olmuştur. Makalede, züppenin bu tutum ve davranışlarının romancı zaviyesinden eleştiri boyutu incelenecektir.

Anahtar Kelimeler:

sosyal eleştiri, Tanzimat romanı, Alafranga züppe tipi, alafranga hayranlığı

THE CRITICISM OF EUROPEAN-STYLE SNOB IN THE TANZİMAT NOVEL

The novel, which is the most powerful literary type in social life, reveals various aspects of society as well as individual life. The novelist of the novel criticizes the deficiencies of society in which it is a witness as a result of value judgments, indirectly or explicitly points to the truth. In this context, the Tanzimat novelist did not ignore the social issues of the Ottoman society and contributed to political and economic and cultural concerns at the intellectual and aesthetic levels. The snob morality, which is one of the individual and social issues of the 19th century Ottoman life, begins to manifest itself in the literary field as well as in social life. The novelist, by deciphering the morality features of the snob type, criticizes the social structure and its deforming attitude. The snob as male and female; European life-loving, imitation, perky, admiration for French, wastefulness, and enthusiast of clothing were the most attention points. In this article, the criticism of this attitude and behavior of the snob will be examined.

Keywords:

Europena-style snob type, social criticism, Tanzimat novel, admiration of european-style,

PDF

___

Ahmet Mithat Efendi, (1309). Ahmet metin ve şirzad yahut roman içinde roman. İstanbul.

Ahmet Mithat Efendi, (2000). Felatun bey ile rakım efendi. Haz. Nejat Birinci. Ankara: TDK Yayınları.

Ahmet Mithat Efendi, (2000). Yeryüzünde bir melek. Haz. Nuri Sağlam. Ankara: TDK Yayınları.

Ahmet Mithat Efendi, (2000). Paris’te bir Türk. Haz. Erol Ülgen. Ankara: TDK Yayınları.

Ahmet Mithat Efendi, (2000). Karnaval. Haz. Kazım Yetiş. Ankara: TDK Yayınları.

Ahmet Mithat Efendi, (2000). Vah. Haz. Kazım Yetiş. Ankara: TDK Yayınları.

Ahmet Mithat Efendi, (2000). Esrâr-ı cinâyât. Haz. Nuri Sağlam-Ali Şükrü Çoruk. Ankara: TDK Yayınları.

Ahmet Mithat Efendi, (2000). Bahtiyarlık. Haz. Nuri Sağlam. Ankara: TDK Yayınları.

Ahmet Mithat Efendi, (2000). Taaffüf. Haz. Ali Şükrü Çoruk. Ankara: TDK Yayınları.

Ahmet Mithat Efendi, (2001). Letaif-i rivayat. Haz. Fazıl Gökçek-Sabahattin Çağın. İstanbul: Çağrı Yayınları. (İki hud’akâr hikâyesi). Alıcı, L. (2004). “Klasik Türk Edebiyatında Sosyal Tenkit Örnekleri Olarak Yuf Redifli Şiirler”. İlmi Araştırmalar, C.1, S.17.

Alver, K. (2002). “Üç İstanbul Romanı Üzerine Sosyolojik Okuma Denemesi”. İlmi Araştırmalar, S. 15.

Alver, K. (2006). “Züppelik Anlatısı ve Toplum: Türk Romanında Züppe Tipi”. Selçuk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Edebiyat Dergisi, S.16, 163-182.

Andı, M. F. (2004). Roman ve hayat, İstanbul: Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları.

Arslan, N. (2011). “Osmanlı ve Rus Toplumlarında Medeniyet Değişmesi: Bihruz’lar ve Oblomov’lar”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, 18, 1, 47-80.

Burcu Yılmaz, E. (2002). “Tanzimat Dönemi Türk Romanında Kadın Üzerine Bir Değerlendirme”. Kadın/Woman, 2000, C. III, S. 2, 47-70.

Caferoğlu, A. (1946). “Ahmet Mithat Efendi ve Türkçemiz”. İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, C. 1, S. 1.

Emil, B. (1982). “Türkiye’de Çağdaşlaşma Meselesi ve Edebiyattaki Akisleri”. Türk Kültürü, Mart S.227, 261-271.

Fındıkoğlu, Z. F. (1940). Tanzimat’ta içtimaî hayat, İstanbul: Maarif Matbaası.

Güler, A. F. (2018). “İhsan Oktay Anar’ın Galiz Kahraman Adlı Romanında Sosyal Eleştiri”. Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları, Temmuz-Aralık, S. 20, 96-109.

Günaydın, A. U. (2007). Tanzimat Romanında Kamusal Alan ve Serbest Zaman Etkinlikleri. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Bilkent Üniversitesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Edebiyatı Bölümü, Ankara.

Gürbilek, N. (2007). Kör ayna kayıp şark, İstanbul: Metis Yayınları.

Karabulut, M. “Tanzimat Dönemi Türk Romanlarında Alafrangalaşmak”. Belleten 2008-II, 47-67.

Mizancı Mehmed Murat. (1999). Turfanda mı yoksa turfa mı?,.Haz. Tacettin Şimşek. Ankara: Akçağ Yayınları.

Moran, B. (2002). Türk romanına eleştirel bir bakış I, İstanbul: İletişim Yayınları.

Namlı, T. (2010). Tanzimat Devri Türk Romanında Sosyal Tenkit. Yayınlanmamış doktora tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.

Narlı, M. (2009). “Tanzimat Romanında Beden ve Kişilik İlişkileri Üzerine Bir Çözümleme”. Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları, Ocak-Haziran, S.1, 165-177

Okay, O. (2005). Batılılaşma devri Türk edebiyatı. İstanbul: Dergâh Yayınları.

Parla, J. (2006). Babalar ve oğullar tanzimat romanının epistemolojik temelleri. İstanbul: İletişim Yayınları.

Recaizade Mahmut Ekrem. (1985). Araba sevdası. Haz. Seyit Kemal Karaalioğlu. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.

Şemsettin Sami. (2006). Taaşşuk-ı tal’at ve fitnat. Haz. Özlem Nemutlu. İstanbul: Özgür Yayınları.

Tanpınar, A. H. (1997). 19. asır Türk edebiyatı tarihi. İstanbul: Çağlayan Kitabevi.

Tekin, M. (1990). “Ailedeki Sosyal Değişme ve Bu Değişmenin Türk Romanına Yansıması”. Milli Kültür, Kasım, S.78, 40-44.

Tepebaşılı, F. (2002). 68 kuşağı yazarlarından uwe timm ve toplumsal eleştiri. Konya: Çizgi Kitabevi Yayınları.

Timur, T. (2002). Osmanlı Türk romanında tarih, toplum ve kimlik. Ankara: İmge Kitabevi.

Özcan, T. (2000). “Romanda Sosyal Ortam”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Temmuz, C.10, 2, 99–109.

Özön, M. N. (1985). Türkçede roman. İstanbul: Burhanettin Matbaası.

Yavuz, H. (2009). Alafrangalığın tarihi, İstanbul: Timaş Yayınları.