21967

ELEŞTİREL PEDAGOJİNİN TARİHSEL ARKA PLANI

Bu makale eleştirel pedagojinin tarihsel dayanaklarını ortaya koymayı amaçlamaktadır. Eleştirel pedagoji olarak bilinen eleştirel yönelimli eğitim felsefesinin savunuculuğu Marksizim ve eleştirel teorinin etkisinde kalan Antonio Gramsci, Henri Giroux, Ivan Illich ve Paulo Freire gibi eğitim üzerine çalışan filozof ve düşünürler tarafından yapılmaktadır. Eleştirel pedagojinin temel kaynağını, Frankfurt Okulu filozoflarınca ortaya konulan Aydınlanmayı ve pozitivizmi eleştiren, eleştirel teori oluşturmaktadır. Eleştirel teorinin başlıca ilgisi çağındaki siyasi, sosyal ve ekonomik hareketler ve mücadelelerdir, eleştirel teori doğrudan eğitime yönelmemiştir. Bununla birlikte onların ortaya koymuş olduğu problemler ve tespitler eğitim ile de ilgili olduğu için bu durum eleştirel pedagoji ile yollarının kesişmesine neden olmuştur. Özellikle eğitimin siyasal boyutuna işaret eden eleştirel pedagoji, bilgi ve iktidar arasındaki ilişkiye, bunun genelde eğitime ve özelde okula yansımasına, toplumdaki yankılarına dikkat çekmiştir. Bu nedenle eleştirel pedagoji köklerini eleştirel teoride bulmakta ve ondan ilham almaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Eleştirel Pedagoji, Frankfurt Okulu, Eleştirel Teori

The Historical Background of Critical Pedagogy

This article aims to reveal the historical foundations of critical pedagogy. The advocacy of the critically oriented educational philosophy known as critical pedagogy is made by philosophers and thinkers working on education such as Antonio Gramsci, Henri Giroux, Ivan Illich and Paulo Freire, who were influenced by Marxism and critical theory. The main source of critical pedagogy is the critical theory that criticizes the enlightenment and positivism put forward by the philosophers of the Frankfurt School. The main interest of critical theory is the political, social and economic movements and struggles of its age, critical theory did not directly address education. However, since the problems and determinations they have put forward are also related to education, this situation has caused them to cross paths with critical pedagogy. Critical pedagogy, which specifically points to the political dimension of education, has drawn attention to the relationship between knowledge and power, its reflection on education in general and school in particular, and its repercussions in society. Therefore, critical pedagogy finds its roots in critical theory and is inspired by it.

Keywords:

Critical Pedagogy, Frankfurt School, Critical Theory,

PDF

___

Adorno, T. (2016). Kültür endüstrisi kültür yönetimi. (Çev. Nihat Ülner & Mustafa Tüzel). İstanbul: İletişim Yayıncılık.
Aksakallı, A. & Salar, R. & Turgut, Ü. (2018). Eleştirel pedagoji ilkelerine göre yapılan fen öğretiminin öğrencilerin akademik başarılarına etkisi. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(6), 961-971.
Akyüz, H. (2004). Eleştirel toplumsal kuram ve Jürgen Habermas. Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, 10, 1-10.
Aliyeva, T. (2011). Lev Vygotsky'nin bilişsel gelişim teorisi açısından çocuklarda dini gelişim. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Erciyes Üniversitesi.
Aslan, M. & Kozikoğlu, İ. (2015). Pedagojik formasyon eğitimi alan öğretmen. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15(1), 1-14.
Atak, H. (2017). Piaget ve Vygotsky’nin kuramlarında çocukların toplumsallaşma süreci. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 9(2), 163-176.
Ayhan, S. (1995). Paulo Freire: Yaşamı, eğitim felsefesi ve uygulaması üzerine. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 28(2), 193-205.
Balkız, B. (2004). Frankfurt Okulu ve eleştirel teori: Sosyolojik pozitivizmin eleştirisi. Sosyoloji Dergisi, 12, 135-158.
Begtimur, M. E. (2018). Frankfurt Okulu ve kitle iletişim araçları eleştirisi. Kuram ve Uygulamada Sosyal Bilim Dergisi, 2(2), 50-63.
Borg, C. & Buttigieg, J. & Mayo, P. (2011). Gramsci ve eğitim. (Çev. Selim Sezer). İstanbul: Kalkedon Yayınları.
Bottomore, T. (1994). Frankfurt Okulu. (Çev. Ahmet Çiğdem). Ankara: Vadi Yayınları.
Cevizci, A. (1999). Felsefe sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları.
Cevizci, A. (2019). Eğitim felsefesi. İstanbul: Say Yayınları.
Demirtürk, E. L. (2017). Eleştirel pedagoji bir öğrenme ve değişim yolculuğu. Ankara: Cedit Neşriyat Yayınları.
Ekiz, D. (2013). Eğitimin felsefi temelleri‚ (Eds. H. Özmen, & D. Ekiz), Eğitim bilimine giriş içinde (s. 66-78). Ankara: Pegem Akademi.
Freire, P. & Macedo, D. (1998). Okuryazarlık sözcükleri ve dünyayı okuma. (Çev. Serap Ayhan). Ankara: İmge Kitabevi.
Freire, P. (2019a). Kültür işçileri olarak öğretmenler: Öğretmeye cesaret edenlere mektuplar. (Çev. Çağdaş Sümer). İstanbul: Yordam Kitap.
Freire, P. (2019b). Ezilenlerin pedagojisi. (Çev. Dilek Hattatoğlu & Erol Özbek). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
Geuss, R. (2018). Eleştirel teori Habermas ve Frankfurt Okulu. (Çev. Ferda Keskin). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
Güven, Ö. (2019). Frankfurt Okulu'nun araçsal akıl eleştirisi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Mardin Artuklu Üniversitesi SBE.
Horkheimer, M. & T. W. Adorno (2010). Aydınlanmanın diyalektiği. (Çev. Nihat Ülner & Elif Öztarhan Karadoğan). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
Illich, I. (2012). Okulsuz toplum. (Çev. Kübra Öztürk). İstanbul: Şule Yayınları.
İnal, K. (1992). Bazı paradigmalarda eğitim ve özgürlük ilişkisi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 25(2), 795-820.
İnal, K. (2020). Modernite, yurttaşlık ve eleştirel pedagoji. Ankara: Töz Yayınları.
Kantarcı Bingöl, Z. & Ö. Aybar (2021). Sıra dışı bir eğitim tartışması: Okulun ölümü. FLSF Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi, 31, 631-652.
Kavurgacı, Ş. & Selvitopu, A. (2019). Frankfurt Okulu bağlamında eleştirel teori ve eğitim. Uluslararası Karamanoğlu Mehmetbey Eğitim Araştırmaları Dergisi, 1(2), 99-108.
Kaya, H. E. & B. Altan (2019). Paulo Freire'nin pedagojisi temelinde yetişkin engelli bireylerin eğitimi: Bağcılar Belediyesi engelliler sarayı örneği. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 6(7), 64-82.
Kaymak, M. (2016). Birgün kitap. Birgün.net: https://www.birgun.net/haber/egitimi-aractanamaca-donusturen-dusunur-103339 (Erişim Tarihi: 19.08.2021).
Kesik, F. & Bayram, A. (2015). Eğitim sisteminin eleştirel pedagoji perspektifinden bir değerlendirmesi. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 11(3), 900-921.
Kızılçelik, S. (2006). Frankfurt Okulu. Ankara: Anı Yayınları.
Kincheloe, J. L. (2018). Eleştirel pedagoji. (Çev. Kemal İnal). İstanbul: Yeni İnsan Yayınevi.
Mayo, P. (2011). Gramsci, Freire ve yetişkin eğitimi, dönüştürücü eylem fırsatları. (Çev. Ahmet Duman). Ankara: Ütopya Yayınları.
Mayo, P. (2012). Özgürleştiren praksis. (Çev. Hasan Hüseyin Aksoy & Naciye Aksoy). Ankara: Dipnot Yayınları.
Mayo, P. (2013). Antonio Gramsci ve yetişkin eğitimine katkısı. (Der. Peter Mayo), Gramsci ve eğitsel düşünce içinde (s. 47-77), (Çev. Onur Gayretli). İstanbul: Kalkedon Yayınları.
McLaren, P. (2007). Kapitalistler ve işgalciler imparatorluğa karşı eleştirel bir pedagoji. (Çev. Barış Baysal). İstanbul: Kalkedon Yayınları.
McLaren, P. & N. Jaramillo (2009). Pedagoji ve praksis. (Çev. Kemal İnal & Kadir Asan). İstanbul: Kalkedon Yayınları.
Nicolopoulou, A. (2004). Oyun, bilişsel gelişim ve toplumsal dünya: Piaget, Vygotsky ve sonrası.(Çev. Melike Türkân Bağlı). Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 37(2), 137-169.
Odabaş, U. K. (2018). Frankfurt Okulu ya da eleştirel teori üzerine. Dört Öge Dergisi, 14, 211-233.
Okur, M. A. (2014). Gramsci, Cox ve Hegemonya: Yerelden küresele, iktidarın sosyolojisi üzerine. Uluslararası İlişkiler Dergisi, 12(46), 129-151.
Olcay, B. (2012). Frankfurt Okulunun pozitivizm eleştirisi: Max Horkheimer ve Theodor W. Adorno bağlamında. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi SBE.
Özgen, M. K. (2012). Felsefe ve eğitim felsefesine giriş. (Eds. Nurten Gökalp & Şengül Çelik) Eğitim felsefesi içinde (s. 10-25). İstanbul: Lisans Yayınları.
Sönmez, V. (2019). Eğitim felsefesi. Ankara: Anı Yayıncılık.
Spring, J. (2014). Özgür eğitim. (Çev. Ayşen Ekmekçi). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
Steinberg, C. S. (1958). The mass communicators: Public relation, public opinion, and mass media. New York: Diane Publishing.
Taşgın, A. & Küçükoğlu, A. (2017). Öğretmen adayı perspektifinden eleştirel pedagoji: Atatürk Üniversitesi örneği. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 6(2), 1189-1204.
Toker Gökçe, A. (2012). Eğitimde radikal düşünürler ve görüşleri. (Eds. Nurten Gökalp & Şengül Çelik), Eğitim felsefesi içinde (s. 135-148). İstanbul: Lisans Yayınları.
Yakut Özek, B. (2019). Eleştirel Kuram (Frankfurt Okulu) bağlamında ideoloji ve eğitim ilişkisinin çözümlenmesi. Gazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 39(3), 1535-1557.