9738

XIX. yy.’da Elmalı Abdal Musa Dergâhı Şeyhliği ve Vakıflarına Yönelik Müdahaleler

Interventions to the Sheikhdom and Charitable Foundations Awqaf of Abdal Musa Dergahı in Elmalı in the Nineteenth Century

Abdal Musa, who partook in the conquests of the Ottoman Emirate and had many disciples, is one of the most important figures of Bektashism. He is known as Pîr-i Sani, i.e. “the Second Sage”. He established his tekke at Tekke Village in the Elmalı kaza in Teke Sanjak, the area known as Teke during the period of the Emirates, and as Lycia in antiquity. Following the Turkish conquests, many Türkmen and Yörük groups were settled in the Teke region, and Sunni Islam was greatly surpassed by Bektashism. The extent of the lands in Elmalı, Kaş, Kalkan, Finike and Korkuteli endowed to the Abdal Musa Dergahı reveals the great spread of the fame of Abdal Musa, particularly in the central Teke region. The awqaf of this tekke and the income from them, which obviously whetted the appetite of many people, witnessed some interventions, especially after the abolition of Bektashism. The tekke’s administration was limited to the keeping of the türbe shrine and given to Naqshibandi sheikhs, while its endowed land, already given out to tax-farming iltizam , passed into the hands of the local dignitaries. However, because of requests from the first and only Mawlawi sheikh of Abdal Musa Dergahı, Ismail Hakkı Efendi, who complained that the allocations of a türbe-keeper were not enough to maintain the needs of such a large tekke, the awqaf administration was returned to the tekke’s sheikh. When the local dignitaries lost these endowed lands in tax-farming, significant clashes broke out between them and the tekke’s sheikh regarding the right of use of these lands. Court cases culminating in alleged murder lasted many years. The defence by Ismail Hakkı Efendi during the court case caught the attention of the authorities, and the dergah and its awqaf came under increased scrutiny. The position of zaviyedar zawiyah-keeper was abolished after Ismail Hakkı Efendi’s death but was revived by his son Hüseyin Hüsnü Efendi during the reign of Ottoman Sultan Abdülaziz. Thereafter, the struggle between Bektashis and Naqshibandis, especially in the latter half of the nineteenth century, came to a head at Abdal Musa Dergahı. Although the struggle was concluded in favour of the Naqshibandis, personages with the title of çelebi, who claimed to be descendants of Abdal Musa, tried to get hold of the dergah’s administration. On the one hand, these struggles for the Abdal Musa Dergahı were not one-sided; this power struggle not only had a religious aspect to it but also an economic one. On the other hand, the Naqshibandi sheikhs appointed to the tekke were blamed for keeping alive Bektashi beliefs.
PDF

___

  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Belgeleri
  • Sadaret Âmedî Kalemi Evrakı (A.AMD.) 81/18.
  • Sadaret Mektubî Kalemi Evrakı (A.MKT.) 327/84, 203/29.
  • Sadaret Mektubî Mühimme Kalemi Evrakı (A.MKT.MHM.) 212/74, 215/21.
  • Sadaret Mektubî Meclis-i Vâlâ Evrakı (A.MKT.MVL.) 133/64.
  • Sadaret Mektubî Umum Vilayet Evrakı (A.MKT.UM.) 199/30, 223/58, 321/23, 329/55, 376/21, 464/28.
  • Sadaret Mektubî Nezaret ve Devâir Evrakı (A.MKT.NZD.) 257/81, 265/50.
  • Bâb-ı Âlî Evrak Odası Evrakı (BEO.) 603/45154, 2632/197355, 2632/197362, 3008/225566.
  • Cevdet Adliye (C.ADL.) 9/568.
  • Cevdet Evkâf (C.EV.) 243/12114, 245/12230, 114/5664, 120/5988, 132/6560.
  • Cevdet Maliye (C.ML.) 91/4125, 431/17497.
  • Dâhiliye Nezâreti İrade Evrakı (DH.İD.) 34/86.
  • Dâhiliye Nezâreti Umûmiye Evrakı (DH.İ.UM.) 84-1/20, 6/2-24.
  • Dâhiliye Nezâreti İrade-i Umûmiye Ekleri (DH.İ.UM.EK.) 39/79, 120/12.
  • Dâhiliye Nezâreti Mektubî Kalemi (DH.MKT.) 429/113, 1300/75.
  • Evkâf Defterleri (EV.d.) 10512, 10848, 10809.
  • İrade Dâhiliye Evrakı (İ.DH.) 103/5192.
  • İbnülemin Vakıf (İE.EV.) 553/5.
  • İrade Meclis-i Vâlâ (İ.MVL.) 553/24818, 376/16503, 454/20303.
  • Bab-ı Defteri Meşihat Şer’iyye Sicil Defterleri (MŞH.ŞSC.d.) 1152, 1238, 1167, 1175, 1184.
  • Meclis-i Vâlâ Kalemi (MVL.)188/26, 186/58, 363/54, 549/41, 599/6, 572/42, 578/76, 588/23, 807/112, 602/11, 577/15, 586/35, 719/5, 719/117.
  • Şurâ-yı Devlet Kalemi (ŞD.) 1782/14.
  • Yıldız Perâkende Evrakı Arzuhal ve Jurnaller (Y.PRK.AZJ.) 7/14.
  • Konya Vilayet Salnamesi (KVS.) Def’a 30
  • Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (VGMA.) 149/266/3300, 534/80.
  • Abdal Musa 1999 Abdal Mûsâ Velâyetnâmesi. A. Güzel (haz.) (1999).
  • Ahmed Lütfü Efendi, Vakanüvis Ahmed Lütfü Efendi Tarihi C. I. A. Hezarfen (haz.) (1999).
  • Akçay 1972 İ. Akçay, “Abdal Musa Tekkesi”, VII. TürkTKB, C. I, Ankara 25-29 Eylül 1970 (1972) 360 vdd.
  • Âşık Paşazâde 2010 Âşık Paşazâde, Tevârîh-i Âl-i Osmân. K. Yavuz – M. A. Y. Saraç (haz.) (2010). Birdoğan 1999 N. Birdoğan, Alevi Kaynakları 2 (1999).
  • Borchhardt 1999 J. Borchhardt, Limyra Zemuri Taşları. G. Yümer (çev.) (1999).
  • Dinç 2005 G. Dinç, 9 No’lu Antalya Şer’iyye Sicil Defterine Göre 1853-1859 Yılları Arasında Antalya Şehrinin İdarî ve Sosyo-Ekonomik Durumu (Akdeniz Üniversitesi Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi 2005).
  • Ekiz 2001 A. Ekiz, Dünden Bugüne Elmalı (2001).
  • Evliya Çelebi 2005 Evliya Çelebi, Evliya Çelebi Seyahatnamesi C. IX. Y. Dağlı – S. A. Kahraman – R. Dankoff (haz.) (2005).
  • Hasluck 1928 F. W. Hasluck, Bektaşilik Tedkikleri. Ragıb Hulusi (çev.) (1928).
  • Hasluck 1995 F. W. Hasluck, Anadolu ve Balkanlarda Bektaşîlik. Yücel Demirel (çev.) (1995).
  • Karaca 2002 B. Karaca, XV. ve XVI. Yüzyıllarda Teke Sancağı (2002).
  • Karaçağ 2011 A. Karaçağ, “Elmalı Abdal Musa Dergâhı’ndaki Bektaşî mezar Taşları, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 57, 2011, 99 vdd.
  • Kaygusuz Abdal 1999 Kaygusuz Abdal (Alâeddin Gaybî) Menâkıbnâmesi. A. Güzel (haz.) (1999).
  • Köprülü 1973 M. F. Köprülü, “Abdal Musa”, Türk Kültürü 124-XI, 1973, 198 vdd.
  • Köprülü 1979 M. F. Köprülü, “Bektaş”, İA (MEB) C. II (1979) 461 vdd.
  • Köprülü 1984 M. F. Köprülü, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar (1984).
  • Mélikoff 1994 İ. Mélikoff, Uyur idik Uyardılar. T. Alptekin (çev.) (1994).
  • Ocak 2011 A. Y. Ocak, Babaîler İsyanı: Alevîliğin Tarihsel Altyapısı Yahut Anadolu’da İslâmTürk Heterodoksisinin Teşekkülü5 (2011).
  • Ocak 2005 A. Y. Ocak, Türk Sufîliğine Bakışlar8 (2005).
  • Pakalın 1983 Z. Pakalın Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü C. I (1983).
  • Seyirci 1999 M. Seyirci, Abdal Musa Sultan (1999).
  • Sunar 1975 C. Sunar, Melâmîlik ve Bektaşîlik (1975).
  • Şeker 2002 M. Şeker, “1826 Yılında Bektaşî Zaviyelerinin Denetim Altına Alınması İle İlgili Uygulamaya Abdal Musa Zaviyesi (Elmalı) Örneği, XIII. TürkTKB C. III.I, Ankara 4-8 Ekim 1999 (2002) 445 vdd.
  • Üçüncü 2002 K. Üçüncü, “Bektaşîlik”, Osmanlı C. 7. H. C. Güzel vd. (ed.) (2002) 477 vdd.
  • Varol 2013 M. Varol, Islahat Siyaset Tarikat, Bektaşîliğin İlgası Sonrasında Osmanlı Devleti’nin Tarikat Politikaları (1826-1866) (2013)
ADALYA-Cover
  • ISSN: 1301-2746
  • Yayın Aralığı: Yıllık
  • Başlangıç: 1996
  • Yayıncı: Koç Üniversitesi AKMED (Suna & İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Merkezi)
Arşiv
Sayıdaki Diğer Makaleler

XIX. yy.’da Elmalı Abdal Musa Dergâhı Şeyhliği ve Vakıflarına Yönelik Müdahaleler