ÖZET Bu çalışmada toplam 40 adet Kıvırcık koyunun (20 erkek, 20 dişi) kafatası kullanıldı. Bu amaçla kafataslarından 4 adet morfometrik (canlı, karkas, kafa ve kafatası ağırlıkları) ve 23 craniometrik ölçüm alındı. Kafataslarından yapılan paralel kesitler kullanılarak nokta sayım tekniği ile cranial hacim hesaplanması yapıldı. Kıvırcık ırkı koyunlarda, cranial hacim dişiler için 133,89±10,82 cm3, erkekler için ise 136,10±17,281 cm3 olarak tespit edildi. Uygulanan nokta sayım tekniği ile %1'den daha küçük bir hata katsayısı ile hesaplandı. Morfometrik verilerin hem dişi hem de erkek koyunlar arasındaki farkın istatistiki olarak önem taşıdığı gözlenirken, cranial hacim değerleri arasındaki farkın önemli olmadığı belirlendi. Hem dişi hem de erkek koyunlarda tüm kafatasının genel değerlendirmesinde önem taşıyan kafatasının uzunluk değerleri (M1, M2, M3) ile cranial hacim arasında P<0,001 düzeyinde istatistiki olarak önemli korrelasyonlar gözlendi. Genişlik değerleriyle (M22, M23) arasındaki ilişkinin önemsiz olduğu saptandı. Yapılan bu çalışmada genel olarak ilişkinin, kafatasının genişliğinden ziyade uzunluk ölçümleriyle arasında bulunduğu belirlendi. Neurocranium'un değerlendirilmesinde önem taşıyan M4, M6, M7, M8, M9, M18 ve M19 ölçümlerinin dişi ve erkekler arasında gözlenen farklarının değişik düzeylerde olduğu saptandı. Neurocranium'un uzunluğu ile ilgili olan M4 ve M7 ölçümlerinin dişi ve erkekler arasında gözlenen farklarının istatistikî açıdan önem taşımadığı belirlenirken, diğer ölçümler arasındaki farkların P<0,05 ile P<0,001 düzeylerinde değişen istatistikî öneme sahip oldukları gözlendi. Craniometrik ölçümlerden facial bölge ile ilgili olanların (M5, M10, M11, M12, M20 ve M21) dişi ve erkekler arasındaki farklarının istatistikî açıdan P<0,001 düzeyinde (sadece M10 için P<0,05) önemli oldukları tespit edildi. Occipital bölge hakkında fikir veren ölçümlerden (M13-M17) sadece M16 ve M17'nin dişi ve erkekler arasında gözlenen farkın istatistikî olarak önem taşımadığı gözlenirken, diğerlerinin P<0,001 düzeyinde öneme sahip olduğu belirlendi. Sonuç olarak yapılan çalışmada, kıvırcık ırkı koyunlarda elde edilen cranial hacim değerleri, sağlıklı ve nörolojik olarak herhangi bir hastalık belirtisi göstermeyen hayvanlardan alınmış olması nedeniyle, beyin hacmi ve cranial hacim ilişkisi üzerindeki çalışmalarda referans veri olarak değer göreceğini düşünmekteyiz. Aynı zamanda tarafsız ve güvenilir bir yöntem olduğu kabul gören stereolojik yöntemle sağlıklı kıvırcık koyunlarından elde edilen bu değerlerin koyun ırklarının karşılaştırmasında da yararlanılacağına inanmaktayız. Anahtar Kelimeler: Kıvırcık koyunu, kafatası, kraniyometri, stereoloji, kraniyal hacim   ABSTRACT CRANIAL VOLUME ESTIMATION USING STEREOLOGICAL METHOD IN KIVIRCIK SHEEP AND ITS CORRELATIONS BETWEEN SKULL PARAMETERS   We used 40 Kıvırcık breed sheep (20 male, 20 female) skulls in this study. We took 4 morphometric (body, carcas, head and skull weights) and 23 craniometric measurements from the skulls. Cranial volume estimation, using point counting technique on the paralel crosssections from the skulls was done. In Kıvırcık breed sheep, we determined that cranial volume is 133.89±10.815 cm3 for females and 136.10±17.281 cm3 for males. The estimation using the stereological point counting technique gave us less than 1% coefficiency of error. The coefficient of error was less than 5% for the stereological estimates using point counting technique. All the data were evaluated for sexual dimorphism. We observed that according to morfpohometric data the difference between males and females was statistically significant. But the difference among cranial volume values was not significant. To observe the differences in cranial morphology with more details and to be able to make comparisons in indices estimations made by different authors, we estimated our indices 6 different ways in this study. We observed statistically important correlastions between cranial volume and the skull length values that are important in evaluation of whole skull (M1, M2, M3) in both male and female sheep (P<0.001). We determined that the relation between width values was not significant. In this study, we designated that general relation was between skull length measurements than skull width. According to results of the measurements (M4, M6, M7, M8, M9, M18 and M19) that are important for evaluation of neurocranium variousness between male and female was observed in different levels. According to results concerning the length of neurocranium (M4 and M7) variousness between male and female was not significant statistically, while differences among other measurements were statistically significant at the variation of P<0.05 and P<0.001 levels. According to results of craniometric measurements concerning facial region (M5, M10, M11, M12, M20 and M21), it is designated that the differences between male and female were statistically significant in P<0.001 level (for only M10 it was P<0.05). The measurements, which give an idea about occipital region (M13, M17), were significant in P<0.001 level, however only in M16 and M17 the differences designated between male and female were not significant statistically. As a result we think that cranial volume values determined from Kıvırcık breed sheep in our study will be treated as reference data for studies in brain volume and cranial volume relation, because the data were taken from animals which were healthy and without any symptoms of neurological disease. Also we believe that values determined by stereological method which are unbiased and reliable, from healthy Kıvırcık breed sheep, will be used in other sheep breed comparisons. Key Words: Kıvırcık sheep, skull, craniometry, stereology, cranial volume