Baş-Boyun Kanserlerinde Radyoterapiye Bağlı Gelişen Erken ve Geç Dönemdeki Semptomların Kontrolü

Radyoterapi, baş-boyun kanserlerinde çevre dokulara minimum hasar verilmesi amacıyla uygulanan, güvenilir ve başarılı bir tedavi yöntemidir. Baş-boyun kanseri, görülme sıklığı açısından diğer kanser türlerine göre daha alt sıralarda yer almasına karşın, hastalık ve tedaviye bağlı gelişen fiziksel/fonksiyonel ve psikososyal değişimler, bireyin günlük yaşam aktivitelerini yerine getirmesinde güçlüklere neden olmaktadır. Fiziksel/fonksiyonel olumsuz değişimler arasında; fiziksel görünümde değişim, yemek yemede değişim, konuşma ve ses değişimi, ağrı ve yorgunluk önemli bir yer tutmaktadır. Radyoterapinin psikososyal etkileri ise, beden imgesinde değişme, benlik saygısında azalma, sosyal izolasyon, sosyal aktivitelerde azalma, anksiyete, çalışma yaşamında değişim, günlük işlevlerini yerine getirmede zorluk ve aile yaşamında değişimlerdir. Hastanın bu değişimlerle etkin baş edebilmesinde, tedaviyle ilişkili erken ve geç dönemde gelişen semptomların kontrolü önemlidir. Gelişebilecek sorunların erken belirlenmesi ve soruna yönelik çözümler sunulması hastanın tedaviye uyumunu ve yaşam kalitesini arttıracaktır

Control of Early and Late Stage Symptoms Related To Radiotherapy In Head and Neck Cancers

Radiotherapy is a reliable and effective treatment method that causes minimum damage to the surrounding tissues in head and neck cancers. Although head and neck cancer prevalence is lesser when compared with other cancer types, the physical/functional and psychosocial changes related to the disease and its treatment may cause difficulties in the daily activities of individuals. Among the physical/functional negative changes, changes in physical appearance, changes in eating, speaking, and voice, and also pain and fatigue are very important. The psychosocial effects of radiotherapy are changes in body perception, lower self-esteem, social isolation, decreased social activities, anxiety, changes in working life, difficulties in performing daily functions, and changes in family life. The control of symptoms that develop in the early and late stages due to treatment is important for patients to tackle these changes effectively. The early detection of possible problems, and the presentation of problemoriented solutions will increase treatment compliance, and quality of life of the patients

Keywords:

Head and neck cancer, radiotherapy symptoms, symptom control,

PDF

___

Ünsar S, Yıldız Fındık Ü, Kurt S, Özcan H. Kanserli hastalarda evde bakım ve semptom kontrolü. Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi 2007;2:89–106.

Rosenthal DI, Mendoza T, Cleeland C. Identifying head and neck cancer patients at risk for high symptom burden during treatment. J Clin Oncol 2009;27:15_suppl, 6066-6066.

Hendry JH, Jeremic B, Zubizarreta EH. Normal tissue complications after radiation therapy. Rev Panam Salud Publica 2006;20:151–60.

Collins R, Flynn A, Melville A, Richardson R, Eastwood A. Effective health care: management of head and neck cancers. Qual Saf Health Care 2005;14:144–148. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/ PMC1743991/pdf/v014p00144.pdf

Cooper R, Şen M. Radyoterapi İlişkili Yan Etkilerin Yönlendirilmesi. Hematoloji-Onkoloji Dergisi 2001;3;251–9.

Kim E, Jahan T, Aouizerat BE, Dodd MJ, Cooper BA, Paul SM, et al. Changes in symptom clusters in patients undergoing radiation therapy. Support Care Cancer 2009;17:1383–91. https://doi. org/10.1007/s00520-009-0595-5

Haisfield-Wolfe ME, McGuire DB, Soeken K, Geiger-Brown J, De Forge B, Suntharalingam M. Prevalence and correlates of symptoms and uncertainty in illness among head and neck cancer patients receiving definitive radiation with or without chemotherapy. Support Care Cancer 2012;20;1885–93. https://doi.org/10.1007/ s00520-011-1291-9

Aplak B, Malkoç M, Gelecek N, Şen M. Quality of life Turkish patients with head and neck cancer. Turk J Cancer 2007;37;129–35.

Babin E, Sigston E, Hitier M, Dehesdin D. Marie JP, Choussy O. Quality of life in head and neck cancers patients: predictive factors, functional and pyschosocial outcome. Eur Arch Otorhinolaryngol 2008, 265:265–70. https://doi.org/10.1007/s00405-007-0561-0

Özbek Ö, Özşenol F, Oysul K, Beyzadeoğlu M, Pak Y. Radyoterapi uygulanan hastaların psikososyal yönden değerlendirilmesi. T Klin Tıp Bilimleri 2003;23;18–36.

O’Sullivan B, Irish J, Siu L, Lee A. Baş ve boyun kanserleri. İçinde: Pollock RE, Doroshow JH, Khayat D, Nakao A, O’Sullivan B, editörler. Çeviren: Güllü İ. Klinik Onkoloji, 8. Baskı. Uluslararası Kanserle Savaş Derneği; 2007. s. 335–56.

Özsaran Z, Yalman D, Yıldırım G, Parvizi M, Esassolak M, Haydaroğlu A. Baş boyun kanseri tanısı ile radyoterapi gören olgularda yan etkilerin değerlendirilmesi. Tur Klin Tıp Bilimleri 2003;23:195–9.

National Cancer Institute. Radiation Therapy for Cancer - Fact Sheet. Available at: https://www.cancer.gov/about-cancer/treatment/ types/radiation-therapy/radiation-fact-sheet

Keçeci AD, Özdemir F. Ağız kuruluğunun etiyolojisi ve tedavisinde günümüzdeki yaklaşım. S D Ü Tıp Fak Derg 2005;12:58–67.

Ağız, Diş, Çene Hastalıkları ve Cerrahisi. Tümörlerin Tedavileri. http:// public.cumhuriyet.edu.tr Erişim tarihi: 19.01.2016.

Can G, Durna Z. Baş boyun kanseri tanısı ile tedavi gören hastaların hemşirelik bakımı. İçinde: Kayıhan E, Erişen L, editörler. Baş-Boyun Kanserleri, 1. Baskı. İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri; 2003. s. 818–28.

Motallebnejad M, Akram S, Moghadamnia A, Moulana Z, Omidi S. The effect of topical application of pure honey on radiation- induced mucositis: a randomized clinical trial. J Contemp Dent Pract 2008;1;9:40–7.

Rashad UM, Al-Gezawy SM, El-Gezawy E, Azzaz AN. Honey as topical prophylaxis against radiochemotherapy-induced mucositis in head and neck cancer. J Laryngol Otol 2009;123:223–8. https://doi. org/10.1017/S0022215108002478

Çakur B, Miloğlu Ö, Harorlı A. Radyoterapi ve Kemoterapi Gören Hastalarda Oral Bakım. Atatürk Üniv. Diş. Hek. Fak. Derg 2006;16:50-5

Doğan MD, Can G, Sarıtaş B, Karacan Y, Karadakovan A, Aydıner A. Oral mukozit. İçinde: Can G, editör. Onkoloji Hemşireliğinde Kanıttan Uygulamaya - Konsensus 2014. İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri; 2015. s. 125–38.

Gibson RJ, Keefe DM, Lalla RV, Bateman E, Blijlevens N, Fijlstra M, et al. Systematic review of agents for the management of gastrointestinal mucositis in cancer patients. Support Care Cancer 2013;21:313–26. https://doi.org/10.1007/s00520-012-1644-z

Birol L. Hemşirelik Süreci - Hemşirelik Bakımında Sistematik Yaklaşım, 7. baskı. İzmir: Etki Matbaacılık Yayıncılık Ltd. Sti.; 2005. s. 319–20, 375–8.

Çubukçu NÜ, Çınar S. Kemoterapi alan kanserli hastalarda oral mukozitler önlenebilir mi? MÜSBED 2012;2:155–63.

Müjdeci F. Bulantı ve kusmada hemşirelik bakımı. İçinde: Şahinler İ, Ergen ŞA, editörler. Radyasyon Onkolojisinde Temel Yaklaşımlar. İ. Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Sürekli Tıp Eğitimi Etkinlikleri Sempozyum Dizisi No: 79, 2012;165–77.

Ezzo JM, Richardson MA, Vickers A, Allen C, Dibble SL, Issell BF, et al. Acupuncture-point stimulation for chemotherapy-induced nausea or vomiting. Cochrane Database Syst Rev 2006;2:CD002285. https:// doi.org/10.1002/14651858.CD002285.pub2

Genç F, Tan M. The effect of acupressure application on chemotherapy-induced nausea, vomiting, and anxiety in patients with breast cancer. Palliat Support Care 2015;13:275–84. https://doi. org/10.1017/S1478951514000248

Arslan D, Tatlı AM, Üyetürk Ü. Kansere bağlı ağrı ve tedavisi. Abant Med J 2013;2:256–60.

Kutner JS, Smith MC, Corbin L, Hemphill L, Benton K, Mellis BK, et al. Massage therapy versus simple touch to improve pain and mood in patients with advanced cancer: a randomized trial. Ann Intern Med 2008;149:369–79.

Huang ST, Good M, Zauszniewski JA. The effectiveness of music in relieving pain in cancer patients: a randomized controlled trial. Int J Nurs Stud 2010;47:1354–62. https://doi.org/10.1016/j. ijnurstu.2010.03.008

Lu W, Rosenthal DS. Acupuncture for cancer pain and related symptoms. Curr Pain Headache Rep 2013;17:321. https://doi. org/10.1007/s11916-013-0321-3

Vayne-Bossert P, Escher M, de Vautibault CG, Dulguerov P, Allal A, Desmeules J, et al. Effect of topical morphine (mouthwash) on oral pain due to chemotherapy and/or radiotherapy-induced mucositis: a randomized double-blinded study. J Palliat Med 2010;13:125–8. https://doi.org/10.1089/jpm.2009.0195

Lazarus C, Logemann JA, Pauloski BR, Rademaker AW, Helenowski IB, Vonesh EF, et al. Effects of radiotherapy with or without chemotherapy on tongue strength and swallowing in patients with oral cancer. Head Neck 2007;29:632–7. https://doi.org/10.1002/hed.20577

Sözeri E, Özaslan B, Durna Z, Kizir A. Tad ve koku almada değişiklik. İçinde: Can G, editör. Onkoloji Hemşireliğinde Kanıttan Uygulamaya - Konsensus 2014. İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri; 2015. s. 139–44.

Bernhardson BM, Tishelman C, Rutqvist LE. Taste and smell changes in patients receiving cancer chemotherapy: distress, impact on daily life, and self-care strategies. Cancer Nurs 2009;32:45–54. https://doi. org/10.1097/01.NCC.0000343368.06247.74

Rehwaldt M, Wickham R, Purl S, Tariman J, Blendowski C, Shott S, Lappe M. Self-care strategies to cope with taste changes after chemotherapy. Oncol Nurs Forum 2009;36:E47–56. https://doi. org/10.1188/09.ONF. E47-E56

Buluş M, Durna Z, Akın S. Beslenmede Değişim. Can G, editör. Onkoloji Hemşireliğinde Kanıta Dayalı Bakım. İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri; 2010. s. 93–106.

Larsson M, Hedalin B, Athlin E. A supportive nursing care clinic: conceptions of patients with head and neck cancer. Eur J Oncol Nurs 2007;11:49–59. https://doi.org/10.1016/j.ejon.2006.04.033

Kömürcü Ş. Baş boyun kanserli hastalarda beslenme problemi. KBB ve BBC Dergisi 2004;12:101–8.

Capuano G, Gentile PC, Bianciardi F, Tosti M, Palladino A, Di Palma M. Prevalence and influence of malnutrition on quality of life and performance status in patients with locally advanced head and neck cancer before treatment. Support Care Cancer 2010;18:433–7. https://doi.org/10.1007/s00520-009-0681-8

Karabacak Ü, Ören K, Uslu Y, Küçücük S, Can G. Radyoterapi ile ilişkili deri reaksiyonları. İçinde: Can G, editör. Onkoloji Hemşireliğinde Kanıttan Uygulamaya - Konsensus 2014. İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri; 2015. s. 205–20.

Özdemir A, Çekin A. Disfajiye genel yaklaşım. Güncel Gastroenteroloji 2011;15;227–34.

Peponi E, Glanzmann C, Willi B, Huber G, Studer G. Dysphagia in head and neck cancer patients following intensity modulated radiotherapy (IMRT). Radiat Oncol 2011;6:1. https://doi. org/10.1186/1748-717X-6-1

Şenol A, Koçkar M. Disfaji. Yeni Tıp Dergisi 2008;25:76–9.

Akbulut S, Aksoy E, Öz F. Ses Kısıklığı. Klinik Gelişim 2012;25:83–6.

Yangın HB, Özüsağlam E, Can G, Küçücük S. Alopesi. İçinde: Can G, editör. Onkoloji Hemşireliğinde Kanıttan Uygulamaya - Konsensus 2014. İstanbul: Nobel Tıp Kitabevi; 2015. s. 179–90.

Azak A, Çınar S. Lenfomalı hastalarda (Hodgkin ve Non-Hodgkin) Yorgunluk sendromu ve etkileyen faktörler. Türk Hemotoloji Onkoloji Dergisi 2005;15:78–80.

Garland SN, Johnson JA, Savard J, Gehrman P, Perlis M, Carlson L, Campbell T. Sleeping well with cancer: a systematic review of cognitive behavioral therapy for insomnia in cancer patients. Neuropsychiatr Dis Treat 2014;18;10:1113–24. https://doi. org/10.2147/NDT.S47790

Can G, Polat C. Yorgunluk. İçinde: Can G, editör. Onkoloji Hemşireliğinde Kanıttan Uygulamaya - Konsensus 2014. İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri; 2015. s. 107–22.

Llewellyn CD, McGurk M, Weinman J. Are psycho-social and behavioural factors related to health related-quality of life in patients with head and neck cancer? A systematic review. Oral Oncol 2005;41:440–54. https://doi.org/10.1016/j.oraloncology.2004.12.006

Lampic C, Peterson V, Larsson G, Sjöden O, Esans L. Anxiety and depression in hospitalized patient with cancer. agreement in patient-staff dyads. Cancer Nursing 2003;19:419–27.

Frank LS, Frank JL, March D, Makari-Judson G, Barham RB, Mertens WC. Does therapeutic touch ease the discomfort or distress of patients undergoing stereotactic core breast biopsy? A randomized clinical trial. Pain Med 2007;8:419–24. https://doi. org/10.1111/j.1526-4637.2006.00256.x

Lu Q, Zheng D, Young L, Kagawa-Singer M, Loh A. A pilot study of expressive writing intervention among Chinese-speaking breast cancer survivors. Health Psychol 2012;31:548–51. https://doi. org/10.1037/a0026834

Zhang JM, Wang P, Yao JX, Zhao L, Davis MP, Walsh D, Yue GH. Music interventions for psychological and physical outcomes in cancer: a systematic review and meta-analysis. Support Care Cancer 2012;20:3043–53. https://doi.org/10.1007/s00520-012-1606-5

Mehanna H, Paleri V, West CM, Nutting C. Head and neck cancer – part 1: epidemiology, presentation and prevention. Clin Otolaryngol 2011;36:65–8. https://doi.org/10.1111/j.1749-4486.2010.02231.x

Jensen AB, Hansen O, Jorgensen K, Bastholt L. Influence of late side effects upon daily life after radiotherapy for laryngeal and pharyngeal cancer. Acta Oncologica 1994;33:487–91. https://doi. org/10.3109/02841869409083923

Dijkstra PU, Kalk WW, Roodenburg JL. Trismus in head and neck oncology: a systematic review. Oral Oncol 2004;40;879–89. https:// doi.org/10.1016/j.oraloncology.2004.04.003

Özyar E, Karakaya E, Yıldız F ve Atahan L. Nazofarenks kanserli hastalarda geç yan etki olarak ortaya çıkan trismus gelişimine etkili faktörler. Türk Onkoloji Dergisi 2006;21:57–62.

Bulut E. Baş Boyun Kanserli Hastalarda Trismus. Süleyman Demirel Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Dergisi 2009;1;31–43.

Louise Kent M, Brennan MT, Noll JL, Fox PC, Burri SH, Hunter JC, Lockhart PB. Radiation-induced trismus in head and neck cancer patients. Support Care Cancer 2008;16:305–9. https://doi. org/10.1007/s00520-007-0345-5