Tokat Çevresinde Yayılış Gösteren Bazı Tıbbi ve Yenilebilir Bitkilerin Etnobotanik Özelliklerinin Belirlenmesi Üzerine Bir Araştırma

Bu çalışma, Tokat çevresinde yayılış gösteren ve ekonomik bakımdan önem arz eden bazı bitkilerin, etnobotanik özelliklerinin belirlenmesi amacıyla yürütülmüştür. Bu amaçla Erodium cicutarium L. LÂ´HERIT. (Geraniaceae), Fumaria officinalis L. (Papaveraceae), Scandix pecten-veneris L. (Apiaceae), Stellaria media L. VILL. subsp. media L. VILL (Caryophyllaceae), Plantago lanceolata L. (Plantaginaceae), Rumex acetosella L. (Polygonaceae), Tragopogon pratensis subsp. pratensis L. (Asteraceae) olmak üzere toplam 7 takson incelenmiştir. Türler çiçekli dönemlerinde toplanmış, herbaryum örneği haline getirilmiştir. Yapılandırılmış ve yarı yapılandırılmış görüşme yöntemi kullanılarak yöre halkından bilgiler edinilmiştir. Bu amaçla 297 yöre insanı ile görüşülmüş ve katılımcıların özellikleri belirlenmiştir. Ayrıca, bitkilerin kullanım değerleri (UV) de hesaplanmıştır. Bitkilerin tümü, pişirilerek besin olarak tüketilmektedir. Geleneksel tedavide en fazla kullanılan Stellaria media subsp. media’dır. Bu bitkilerin hemoroid ve mide kanamalarında faydalı olduğu yöre halkı tarafından ifade edilmiştir. Ayrıca Scandix pecten veneris ve Plantago lanceolata’ nın ağrı kesici, Rumex acetosella’nın kan şekerini düzenleyici, Erodium cicutarium sindirim sistemi organlarındaki yaraları iyileştirici, Tragopogon pratensis subsp. pratensis’in sindirim sistemini düzenleyici, Fumaria officinalis’in idrar söktürücü olarak geleneksel tedavide kullanıldığı ifade edilmektedir. Ayrıca bahsedilen türlerden çiçeklendikten sonra, hayvan yemi olarak da faydalanılmaktadır.

An Ethnobotanical Study on Some Medicinal and Edible Plants Distributed Around Tokat in Turkey

In this study, it is aimed to determine the local characteristics of some economically valuable plants distributed around Tokat. Erodium cicutarium (L.) LÂ´HERIT. (Geraniaceae), Fumaria officinalis L. (Papaveraceae), Scandix pecten-veneris L. (Apiaceae), Stellaria media (L.) VILL. subsp. media (L.) VILL (Caryophyllaceae), Plantago lanceolata L. (Plantaginaceae), Rumex acetosella L. (Polygonaceae), Tragopogon pratensis subsp. pratensis L. (Asteraceae) were examined 7 taxa. Species were collected in flowering periods and transformed into herbarium specimens. Information was obtained from local people by using structured and semi-structured interview method. In addition, for this purpose, interviews were conducted with 297 local people between them and their demographic characteristics were determined. Usage values of plants (UV) were also calculated. All plants are consumed as food by cooking. Among the plants forming the research topic, the most commonly used Stellaria media subsp. media in traditional therapy. It is indicated by the local people that it is useful in hemorrhoids and stomach bleeding. It is stated that Scandix pecten veneris and Plantago lanceolata used as an analgesic, Rumex acetosella used as a blood glucose regulator, Erodium cicutarium used in ulcer treatment, Tragopogon pratensis subsp. pratensis used as a digestive system regulator and Fumaria officinalis used as a diuretic in traditional therapy. All species are used as animal feed after flowering.

PDF

___

[1]. H. Birand, “Türkiye Bitkileri”, Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi Yayınları Um.58, Botanik. 1, Ankara, 1952.
[2]. M. Avcı, “Türkiye’nin Flora Bölgeleri ve Anadolu Diyagonaline Coğrafi Bir Yaklaşım”, Türk Coğrafya Dergisi 28. 225-248, 1993.
[3]. A. Güner, S. Aslan, T. Ekim, M. Vural ve M. T. Babaç, “Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bitkiler)”, Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştırmaları Derneği Yayını, 2012.
[4]. G. Eken ve M. Ataol, “Türkiye'nin Biyocoğrafyası. Türkiye'nin Önemli Doğa Alanları”, Cilt 1 sayfa 24-28. Türkiye'nin Önemli Doğa Alanları Derneği Ankara. Baskı: Mas Matbaacılık, İstanbul, 2006.
[5]. G. Kendir ve A. Güvenç, “Etnobotanik ve Türkiye’de Yapılmış Etnobotanik Çalışmalara Genel Bir Bakış”, Hacettepe Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Dergisi, Cilt 30, Sayı 1 ss. 49-80, 2010.
[6]. E. Tuzlacı and E. Tolon “Turkish folk medicinal plants, Part III: Şile (İstanbul)”, Fitoterapia; 71: 673-685, 2000.
[7]. L. Deniz, A. Serteser ve M. Kargıoğlu, “Uşak Üniversitesi ve Yakın Çevresindeki Bazı Bitkilerin Mahalli Adları ve Etnobotanik Özellikleri”, AKÜ Fen Bilimleri Dergisi, 1 57–72, 2010.
[8]. S. Dıksha and B. Amla, “Ethnobotany and etnopharmacology-past, present and future”, International Journal of Pharmaceutical Innovations, 1,86-92, 2011
[9]. T. Baytop, Therapy with Medicinal Plants in Turkey (Past and Present). Istanbul University Publications, İstanbul, 1999.
[10]. T. Tütenocaklı, “Ayvacık (B1, Çanakkale) ve Çevresinin Etnobotaniği”, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale, 2002.
[11]. M. Heinrich, J. Barnes, S. Gibbons and E.M. Williamson, “Fundementals of Pharmacognosy and Phytotherapy”, Churchill Livingstone, Edinburgh, 2004.
[12]. Ş. Yıldırım, “Etnobotanik ve Türk Etnobotaniği” Kebikeç. İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmaları Dergisi, Yıl: 9 Sayı: 17. Sayfa 175-194, 2004.
[13]. E. Sezik, M. Tabata, E. Yeşilada, G. Honda, K. Goto and Y. Ikeshiro, “Traditional medicine in Turkey I Folk medicine in North-East Anatolia”, Journal of Ethnopharmacology, 35, 191–196, 1991.
[14]. E. Sezik, E. Yeşilada, M. Tabata, G. Honda, Y. Takaishi, F. Tetsuro, T. Tanaka and Y. Takeda, “Traditional Folk Medicine in Turkey”, VIII. Folk Medicine in East Anatolia; Erzurum, Erzincan, Ağrı, Kars, Iğdır Provinces, Economic Botany, 51: 195-211, 1997.
[15]. F. Ertuğ, “An ethnobotanical study in Central Anatolia (Turkey)”, Economic Botany, 54: 155-182, 2000.
[16]. E. Tuzlacı and E. P. Aymaz, “Turkish folk medicinal plants, Part IV: Gönen (Balıkesir)”, Fitoterapia; 72: 323-343, 2001.
[17]. F. Özgökçe and H. Özçelik, “Ethnobotanical Aspects of Some Taxa in East Anatolia (Turkey)”, Economic Botany, 58 (4): 697-704, 2004.
[18]. F. Güneş and N. Özhatay, “An ethnobotanical study from Kars (Eastern) Turkey”, Biological Diversity and Conservation, 4: 30–41, 2011.
[19]. R. Polat and F. Satıl, “An ethnobotanical survey of medicinal plants in Edremit Gulf (Balıkesir–Turkey)”, Journal of Ethnopharmacology, 139: 626–641, 2012.
[20]. M. Korkmaz, “Kelkit (Gümüşhane) Aktarlarında Satılan Tıbbi Bitkilerin Etnobotanik Özellikleri”, Cilt 18, Sayı 3, 2014.
[21]. Y. Z. Kocabaş, N. Çömlekçioğlu ve A. İlçim, “Bazı Odunsu Bitki Türlerinin Kahramanmaraş İl Merkezi Ölçeğinde Etnobotanik Yönleri”, Gaziosmanpaşa Bilimsel Araştırma Dergisi Sayı: 12, Sayfa: 60-69, 2016.
[22]. E. B. Yeşilyurt, I. Şimşek, G. Akaydın and E. Yeşilada, “An ethnobotanical survey in selected districts of the Black Sea region (Turkey)”, Turk J Bot 41: 47-62, 2017.
[23]. G. Bulut, Z. Haznedaroğlu, A. Doğan, H. Koyu and E. Tuzlacı, An ethnobotanical study of medicinal plants in Acipayam (Denizli-Turkey), Journal of Herbal Medicine, Volume 10, Pages 64-81, 2017.
[24]. P.H. Davis, “Flora of Turkey and the East Aegean Islands”, Edinburg University Press. vol I, sayfa 15,88-246, 1965.
[25]. P.H. Davis, “Flora of Turkey and the East Aegean Islands”, Edinburgh University Press. vol II, sayfa 15,88- 246, 1966.
[26]. P.H. Davis, Flora of Turkey and the East Aegean Islands, Edinburgh University Press. vol. V1I-page 15-216- 265-450- 513, 1967.
[27]. P.H. Davis, "Distribution Patterns in Anatolia with Particular Reference to Endemisim" Plant Life of South - West Asia (Ed. P.H. Davis, P.C. Harper, I.C. Hedge) Published by The Botanical Society of Edinburgh p.p 15-28, 1971.
[28]. P.H. Davis, “Flora of Turkey and the East Aegean Islands”, Edinburgh University Press. vol. IV-page 1. 1972.
[29]. P.H. Davis, “Flora of Turkey and the East Aegean Islands”, Edinburgh University Press. vol. V-page 15-216- 265-450- 513, 1975.
[30]. P.H. Davis, Flora of Turkey and the East Aegean Islands, Edinburgh University Press. vol. V1I-page 505-513, 1982.
[31]. P.H. Davis, R.R. Mill and K. Tan, (Eds.) “Flora of Turkey and the East Aegean Islands”, Vol. 10. Edinburgh University Press, Edinburgh,1988.
[32]. K.N. Denzin, “The Research Act: A Theoretical Introduction to Sociological Methods (3rd edit.)”, New Jersey: Prentice-Hall, Inc. 1989.
[33]. R. Trotter and M. Logan, “Informant consensus: a new approach for identifying potentially effective medicinal plants, In plants in indigenous Medicine and Diet: Biobehavioural Approaches, ed. Nina L. Etkin", Redgrave publishers, Bedford Hills, NY. pp.91-112, 1986.
[34]. Ş. Büyüköztürk, “Sosyal Bilimler İçin Veri Analizi El Kitabı”, Pegem Akademi Yayınları, Ankara, 2016.
[35]. J. Pallant, “SPSS Survival Manual, A Step by Steps Guide to Data Analysis”, Open University Press, Berkshire, England, 2007.
[36]. S. Akerreta, R.Y. Cavero and M.I. Calvo, “First comprehensive contribution to medical ethnobotany of Western Pyrenees”, Journal of Ethnobiology and Ethnomedicine, 3, 26, 2007.
[37]. F.U. Afifi, and B. Abu-Irmaileh, “Herbal medicine in Jordan with emphasis on less commonly used medicinal herbs”, Journal of Ethnopharmacology, 72, 101–110, 2000.
[38]. G. Kloutusos, D.G. Balatsouras, A.C. Kaberos, D. Kandiloros, E. Ferekidis and C. “Economou, Upper airway edema resulting from use of Ecballium elaterium”, The Laryngoscope 111, 1652–1655, 2001.
[39]. B.E. Abu-Irmaileh and F.U. Afifi, “Herbal medicine in Jordan with special emphasis on commonly used herbs”, Journal of Ethnopharmacology, 89, 193–197, 2003.
[40]. T. Teklehaymanot and M. Giday, “Ethnobotanical study of medicinal plants used by people in Zegie Peninsula, northwestern Ethiopia”, Journal of Ethnobiology and Ethnomedicine 3, 12, 2007.
[41]. S.A. Sargın, E. Akçicek and S. Selvi, An ethnobotanical study of medicinal plants used by the local people of Alaşehir (Manisa) in Turkey. Journal of Ethnopharmacology 150. 860–874, 2013.
[42]. M. Ajaib, S.K. Haider, A. Zikrea and M.F. Siddiqui, Ethnobotanical Studies of Herbs of Agra Valley, Parachinar, Upper Kurram Agency, Pakistan, Int. J. Biol. Biotec, 11 (1): 71-83, 2014.
[43]. I. Şimsek, F. Aytekin, E. Yeşilada, and S. Yıldırımlı, “An ethnobotanical survey of the Beypazarı, Ayaş, and Güdül District towns of Ankara Province (Turkey)”, Econ Bot 58: 705-720, 2004.
[44]. M. Korkmaz ve Z. Alpaslan, “Ergan Dağı’nın (Erzincan-Türkiye) etnobotanik özellikleri”, Bağbahçe Bilim Dergisi, 1 (3) : 1-31, 2014.
[45]. M. Lis-Balchin, “The Essential Oils of Pelargonium grossularioides and Erodium cicutarium (Geraniaceae)”, J. Essent. Oil Res, 5, 317-318, 1993.
[46]. N. Radulovic, M. Dekić, Z.S. Radić and R. Palić, “Volatile constituents of Erodium cicutarium (L.) L’ Hérit. (Geraniaceae) Cent. Eur”, J. Biol. 4(3), 404–410, 2009.
[47]. Z.S. Radić, L. Čomić, N. Radulović, M. Dekić, V. Ranđelović and O. Stefanović, “Chemical composition and antimicrobial activity of Erodium species: E. ciconium L. E. cicutarium L. and E. absinthoides Willd. (Geraniaceae)”, Chemical Papers- Slovak Academy of Sciences 64(3):368- 377, 2010.
[48]. U. Çakılcıoğlu, S. Khatun, İ. Türkoğlu ve Ş. Hayta, “Ethnopharmacological surveyof medicinal plants in Maden (Elazığ-Turkey)”, Journal of Ethnopharmacology, 137: 469– 486, 2011.
[49]. S. Demirci and N. Özhatay, “An ethnobotanical study in Kahramanmaraş (Turkey;Wild plants used for medical purpose in Andırın, Kahramanmaraş”, Turk J. Pharm. Sci. 9 (81), 75-92, 2012.
[50]. B. Özenç, “Fumaria officinalis’in Antioksidan Aktivitesinin Belirlenmesi”, Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Konya, 2011.
[51]. F.H.M. Tirtash, M. Keshavarzi and F. Fazeli, “Antioxidant Components of Fumaria Species (Papaveraceae)”, International Journal of Biological, Biomolecular, Agricultural, Food and Biotechnological Engineering Vol:5, No:2, 2011.
[52]. U. Çakılcıoğlu and İ. Türkoğlu, “An ethnobotanical survey of medicinal plants in Sivrice (Elazığ)”, Journal of Ethnopharmacology 132, 165-175, 2010.