YABANCI TIP TERİMLERİNE OSMANLI TIP METİNLERİNDEN TÜRKÇE KARŞILIK ÖRNEKLERİ

Tarihsel tıp metinleri üzerinde yapılan çalışmalarda karşılaşılan güçlüklerden biri tıbbi terimlerin doğru karşılıklarının verilmesi konusundadır. Genel sözlükler dönem metinlerinde geçen tıbbi terimleri açıklamada çoğu zaman yetersiz kalmaktadır. Hastalık, organ, uzuv, ilaç ve ilaç yapımında kullanılan madde ve drog adları bu dönemde kaleme alınmış tıbbi metinlerde önemli bir ağırlığa sahiptir. Hem Türkçenin söz varlığı hem de tıp tarihi çalışmaları için değerli birer kaynak olan tarihsel tıp metinlerinde geçen yabancı terimlere Türkçe karşılıkların verildiği örnekler sözlük çalışmaları ile Türk terim bilimi için çok değerli veriler sunmaktadır. Bu çalışmada Osmanlı tıp metinleri içinden XIV.-XVIII. yüzyıllar arasına ait 19 tıp yazmasında geçen yabancı tıp terimlerine verilen Türkçe karşılıklar incelenmiştir. Tarihî Türkiye Türkçesi araştırmalarının temel başvuru kaynaklarından biri olan Tarama Sözlüğüne, tıp tarihi ve Türk terim bilimi çalışmalarına katkı sağlayacağına inandığımız bu çalışmada Türkçe terimler alfabetik olarak sıralanmış, yabancı terim ile birlikte kullanıldığı yerler çevriyazı ile verilmiş ve sonuna terimlerin geçtiği varak ve satır numaraları eserin kısaltması ile birlikte köşeli parantez içinde gösterilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı Tıbbı, Tıp Tarihi, Tıp Terimleri, Terim Bilimi

PDF

___

Aksan, D. (2006). Türkçenin Sözvarlığı. Ankara: Engin Yayınevi.
Canpolat, M. ve Önler, Z. (2007). İshâk bin Murâd Edviye-i Müfrede. Ankara: TDK Yayınları.
Derleme Sözlüğü (1963-1982). 12 c. Ankara: TDK Yayınları.
Dinar, T. (2013). Müderris Hasan Efendi’nin Ġāyetü’l-Müntehā Fį-Tedbįri’l-Merzā’sı (Hastalıkların Tedavisinde En Son Nokta) (İnceleme-Metin-Dizinler). Yayımlanmamış Doktora Tezi. Denizli: Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Doğan, Ş. (2009). Terceme-i Akrabadin, Sabuncuoğlu Şerefeddin (Giriş-İnceleme-MetinDizinler). Yayımlanmamış Doktora Tezi. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Güler, Ç. (2012). Latince Tıp Terimleri Sözlüğü. Ankara: Palme Yayınevi.
Gümüşatam, G. (2009). Haźā Kitābu Ĥükemā-yı Tertįb-i MuǾālece Adlı Eser Üzerine Bir Dil İncelemesi. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Güven, M. (2005). Abdulvehhâb bin Yusuf’un Müntahab-ı Fi’t-tbbı (Dil İncelemesi-Metin-Dizin). Yayımlanmamış Doktora Tezi. Denizli: Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
İlaç ve Eczacılık Terimleri Sözlüğü (2014). Ankara: TDK Yayınları.
Kemahlı, S. (2015). “Tıp Eğitimi ve Hekimlı̇k Dilimiz Nasıl Türkçeleşti?” Tıp Eğitimi Dünyası 44: 5-12.
Kocatürk, U. (2005). Açıklamalı Tıp Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Nobel Yayınları.
Okun, Z. (2015). Kitāb-ı Keĥĥāl-nāme-i Nûrü’l-ǾUyūn. (İnceleme-Metin-Dizin-Tıbkıbasım). Yayımlanmamış Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
Önler, Z. (1998). “XIV-XV. Yüzyıl Türkçe Tıp Metinlerinin Dili ve Sözvarlığı.” Kebikeç 6: 157-168.
Sertkaya, O. (1989). “Uygur tıp metinlerine toplu bir bakış”. Uluslararası Osmanlı Öncesi Türk Kültürü Kongresi Bildirileri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.
Tarama Sözlüğü I-VIII (1996). Ankara: TDK Yayınları.
Tokat, F. (2012). Hezarfen Hüseyin Efendi’nin Tuhfetü’l-Erîbin-Nâfia Li’r-Rûhânî ve’t-tabîb’i (İncelem-Metin-Dizin). Yayımlanmamış Doktora Tezi. Denizli: Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Türkçe Tıp Dili Kılavuzu (2006). Koceli: Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Türkçe Tıp Dili Kurulu.
Uçar, İ. (2009). Hazâ Kitâb-ı Hulâsa-i Tıbb Cerrâh Mes’ûd (Giriş-İnceleme-Metin-Dizinler). Yayımlanmamış Doktora Tezi. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Yavuz, S. (2013). Anonim Cerrah-nâme. İstanbul: Kesit Yayınları.
Yıldırım, M. (2014). Güncel Tıp Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Nobel Yayınları.
Yılmaz, E. ve Demir N. (2009). “Ķıśāś-ı Enbiyā’dan Eski Anadolu Türkçesinin Sözvarlığına Katkılar I”, International Journal o f Central Asian Studies 13: 495-517.
Yılmazer, Z. (2010). “Şânîzâde Mehmed Atâullah Efendi.” TDV İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları.
Zeren, Z. (1946). Anatomi Sözlüğü ve Türk Anatomi Terimleri. Ankara.