Carl Gustav Jung tarafından psikoloji dünyasına kazandırılan “arketip” kavramı, geçmişten günümüze aktarılan davranış kalıplarını ifade etmektedir. Jung bu kavramı insan davranışlarını açıklamak amacıyla kullanmıştır. Arketiplerden birisi de persona (maske) arketipidir. Kişiliğin toplumsal yönünü temsil eden persona, kişinin sosyal yaşamda nasıl görünmek istiyorsa ona göre edindiği kimliktir. İnsanlar toplum tarafından kabul görülme ihtiyacı duyar ve bu sebeple çeşitli personalar geliştirerek toplumun genel davranış şekillerine ayak uydurur. Persona her ne kadar kişisel bir özellik gösterse de aslında kolektif bir yapıdadır. Bir kişinin bir personası diğer personalarından daha fazla geliştiği takdirde kişi, gerçek benliğinden uzaklaşmakta ve aşırı gelişmiş persona sebebiyle yaşamında çeşitli sıkıntılarla yüz yüze kalmaktadır. Arketipsel eleştiri, edebî eserlerdeki karakterlerin davranışlarının altında yatan sebeplere ve eserlerin olay örgülerine arketipler ışığında yaklaşır. Orhan Kemal’in 1940’ların Türkiye’sini ele aldığı Murtaza romanı arketipçi eleştirinin kavramlarından birisi olan persona arketipi açısından incelenmeye uygun bir eserdir. Bu çalışmada, romanın başkişisi olan Murtaza ve onun başından geçen olaylar “persona” arketipi ekseninde ele alınmaya çalışılmıştır.

The concept of “archetype”, which was introduced to the world of psychology by Carl Gustav Jung, expresses the behavior patterns transferred from past to present. Jung used this concept to explain human behavior. One of the archetypes is the persona (mask) archetype. The persona, which represents the social aspect of the personality, is the identity that the person acquires according to how he wants to look in social life. People need to be accepted by society and therefore keep up with the general behavior patterns of society by developing various personas. Although the persona shows a personal characteristic, it is actually a collective structure. If a person’s persona develops more than his other personas, the person moves away from his true self and faces various troubles in his life due to overdeveloped persona. Archetypal criticism approaches the underlying causes of the behavior of the characters in literary works and the plots of the works in the light of archetypes. Orhan Kemal’s novel ‘Murtaza’, in which he deals with Turkiye in the 1940s, is a work appropriate to be examined in terms of the persona archetype, which is one of the concepts of archetypist criticism. In this study, Murtaza, the protagonist of the novel, and the events that he experienced were tried to be touched on in the context of the “persona” archetype.