Trakya’da Modern Yaşamın İzleri; Alpullu Şeker Fabrikası ve İşçi Konutları

Türkiye’nin Cumhuriyet dönemi mimarlık tarihi söz konusu olduğunda, endüstriyel miras tarih yazımına ait kanonda tartışmasız bir yere sahip olabilmiş sayılı bina komplekslerinin arasında “Şeker Fabrikaları” özellikle öne çıkar. Bunun nedeni, bu fabrika yerleşkelerinin, modernleşme sürecinin kentsel yapı ve sosyal yaşama dair etkilerinin güçlü bir endüstrileşme programı üzerinden aktarıldığı bir kompleks olarak değerlendirilmesidir. Bu komplekslerde yer alan özellikle işçi konutları ve sosyal tesisler; toplumun ilk kez karşılaştığı yeni mekân düzenlemeleri olarak karşımıza çıkmaktadır. 1926 yılında Trakya bölgesinde kurulan Alpullu Şeker Fabrikası da, üretim ve idari yapısının yanı sıra içerisinde bulunduğu lojmanları ve sosyal amaçlı tesisleriyle dikkat çekmektedir.Bu makalede genç Türkiye Cumhuriyetinin ilk yıllarında, ülkenin ilk şeker fabrikası olarak inşa edilen ve yakın tarihimize kadar işlevini sürdüren Alpullu Şeker Fabrikası’nın, özellikle işçi konutları ve sosyal tesislerinin mimari niteliği, kentle ilişkileri ve konut kültürümüze katkıları ele alınmıştır. Erken Cumhuriyet Dönemi mimarlık tarihi endüstri mirasımızın bir bileşeni olan ve kentin fiziksel gelişiminde etkin bir rol alan Alpullu Şeker Fabrikası yerleşkesinde yer alan binalar, mimari açıdan incelenmiştir

Anahtar Kelimeler:

Alpullu Şeker Fabrikası, şeker fabrikaları, erken Cumhuriyet dönemi, işçi konutları

Traces of modern life in Thrace; Alpullu Sugar Factory and the Labour Houses

When Turkey's Republic an era architectural history is concerned, the canon of historiography industrial heritage may have numbered among the undisputed place with building complex "Sugar Factories" in particular. The reason for this factory settlements of the effects on urban and social life of the modernization process is considered as a complex that is transferred over a strong industrialization program. The society have faced for the first time new spatial arrangements emerges such as workers' houses and social facilities which are located in this complex. Founded in 1926 in Trakya Region, Alpullu Sugar Factory also draws attention to the production and housing and social-purpose facility which in addition to the administrative structure. In this article, during the first years of the young Republic of Turkey, the country's first sugar was built in the factory and recent history up to our function continued its Alpullu sugar mills, in particular architectural qualities of the workers' housing and social facilities, urban relations and contribute to our housing culture are discussed. In this sense, the early Republican period architecture and history, which is a component of our industrial heritage buildings located on an active role in the field of Alpullu Sugar Factory premises in the city's physical development proposals will be assessed individually examined.

Keywords:

Alpullu SugarFactory, sugar factories, early Republican period, labour house,

PDF

___

[1] Batur, A., 1983. To Be Modern: SearchFor A Republican Architecture, Modern Turkish Architecture, Editors; Renata Holod and Ahmet Evin, University of Pennsylvania Press, 68-93.
[2] İmamoğlu, B., 2006. Cumhuriyet Dönemi Endüstri Mirası Havacılık Sanayi Yapıları, TMMOB Mimarlar Odası Ankara Şubesi Bülten 45, s.53-59.
[3] https://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0zmir_%C4%B0ktisat_Kongresi (erişim tarihi 02.08.2016)
[4] Afetinan, A., 1989. İzmir İktisat Kongresi, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1989, s.30.
[5] Anonim, 2003. Cumhuriyetin 80. Yılında Türk Şeker Sanayi, Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş., Ankara 2003, s.10.
[6] Anonim, 1925. Şeker Fabrikalarına Bahşolunan İmtiyaz ve Muafiyet Hakkında Kanun, 1341 (1925), s.1-2.
[7] Asiliskender, B., 2009. Anadolu’da “Modern” Bir Yaşam Kurmak: Sümerbank Kayseri Bez Fabrikası ve Lojmanları, Fabrika’da Barınmak, s. 114.
[8] Henket, H.J., 1996. Has the Modern Movementany Meaning for Tomorrow? Conference proceedings. Forthe conference on the conservation of modern architecture: ‘Konservierung der moderne? Über den umgang met den Zeugnssen der Architekturgeschichtedes 20. Jahrhunderts’. Germannational ICOMOS committee. October 31-November 2, 1996, Leipzig, Germany. p. 23.
[9]Veldet, T., 1958. 30. Yılında Türkiye Şeker Sanayii, Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş. Neşriyatı No. 48, Doğuş Lmtd Şirketi Matbaası, Ankara, s.241.
[10] Kaprol, T.,Minez, B., 2009. Türkiye’de Cumhuriyet Dönemi Endüstriyel Mirası: Alpullu Şeker Fabrikası, Mimar dergisi, 2009/2, s.21.
[11] Bozdoğan, S., 2001.Modernizm ve Ulusun İnşası, Metis Yayınları, s.33.
[12] Arkan, S., 1936. Kömür-iş İşçi Uramı, Arkitekt, 1936-01, s.9-10
[13] Reuter, E., 1941. “Mustacel bir vazife, Endüstri Amelesinin meskenlere yerleştirilmesi” Belediyeler dergisi 6, no 65 (1941): 8-12.
[14] Batur, A., 1984. Cumhuriyet Döneminde Türk Mimarlığı, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, Cilt 5, İletişim Yayınları, İstanbul.