{-mAĠIn} ZARF-FİİL EKİ ÜZERİNE

Türkçe, zarf-fiil ekleri bakımından zengin bir dildir. Türkçede bir kısım zarf-fiil ekleri, en eski yazılı kaynaklardan bugüne asıl zarf-fiil ekleri (-(I)p, -ken vb.) olarak kullanılmıştır. Öte yandan bir kısım zarf-fiil ekleri de Türkçenin tarihî gelişim süreci içerisinde zamanla farklı eklerin birleşip kalıplaşmasıyla oluşmuştur. Farklı eklerin birleşmesiyle oluşan bu zarf-fiil eklerinden biri de {-mAĠIn} ekidir. Bu çalışmada, {-mAk} isim-fiil ekinin {-I-n} vasıta durumu ekiyle birleşip kalıplaşması sonucu oluşmuş {-mAĠIn} zarf-fiil eki ele alınmıştır. {-mAĠIn} ekinin Uygur Türkçesi döneminden 20. yüzyıl başlarına kadar amaç, niteleme ve sıklıkla da sebep işlevinde kullanıldığı ortaya konmuştur. Çoğunlukla Anadolu sahasında -özellikle Osmanlı Türkçesi döneminde- kullanılmış olan bu ekin sahip olduğu baskın işlevden hareketle sebep zarf-fiil eki olarak adlandırılabileceği önerilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Converb Suffix {-mAİIn}, Structure, Usage, Function

Turkish is a rich language in terms of converb suffixes. In Turkish, some converb suffixes have been used as main converb suffixes (-(I)p, -ken etc.) from the very beginning of Turkish literature. On the other hand, some converb suffixes have gradually developed into becoming inflexible of different suffixes through the historical development of Turkish. {-mAİIn} is one such suffix which is a merger of two suffixes; the infinitive suffix {mAk} and instrumental suffix {-I-n}. In this study, from Uighur Turkish period to early 20th century the use of {-mAİIn} was analysed and it was found that the suffix was used in functions of purpose, state and, most abundantly, cause. Since the most dominant function of this suffix which used generally -especially in Classic Ottoman Turkish- in Anatolian field seems to bu cause, it is entitled to be named cause converb suffix

PDF

___

Akalın, Ş. H. (1987). Ebu’l-hayr-ı rûmî, saltuk-nâme I. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı

Akalın, Ş. H. (1990). Ebu’l-hayr-ı rûmî, saltuk-nâme III. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.

Akar, H. (2010). Heşt-behişt (inceleme-transkripsiyonlu metin-sözlük). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Tokat: Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Alyılmaz, C. (1994). Orhun yazıtlarının sözdizimi. Yayımlanmış doktora tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Arat, R. R. (2006). Edib ahmed b. mahmud yükneki atabetü’l-hakayık. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Ata, A. (2004). Türkçe ilk kur'an tercümesi (rylands nüshası) karahanlı türkçesi (giriş-metin- notlar-dizin). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Banguoğlu, T. (2000). Türkçenin grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Barker, W. B. (1854). A practical grammar of the turkish language with dialogues and vocabulary. London.

Bayat, A. H. (2005). Abdülvehhâb bin yûsuf ibn-i ahmed el-mârdânî kitâbu’l-müntehab fî’t-tıb (823 / 1420) inceleme - metin - dizin - sadeleştirme – tıpkıbasım. İstanbul: Merkezefendi Geleneksel Tıp Derneği Yayınları.

Bayraktar, N. (2004). Türkçede fiilimsiler. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Bilgegil, M. K. (1984). Türkçe dilbilgisi. İstanbul: Dergâh Yayınları.

Bilgin, A. (1996). Nazmü'l-hilâfiyyat tercümesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Canpolat, M., Önler, Z. (2007). İshâk bin murâd edviye-i müfrede. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Cemiloğlu, İ. (1994). 14. yüzyıla ait bir kısas-ı enbiyâ nüshası üzerinde sentaks incelemesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Çağatay, S. (1947). Eski osmanlıca'da fiil müştakları. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih- Coğrafya Fakültesi Dergisi, 5/4, 353–368.

Deny, J. (2012). Türk dil bilgisi -modern türk dil bilgisi çalışmalarının kapsamlı ilk örneği-. (çev. Ali Ulvi Elöve, günümüz Türkçesine uyarlayan: Ahmet Benzer). İstanbul: Kabalcı

Dilçin, C. (1991). Mesʿūd bin aḥmed süheyl ü nev-bahār inceleme - metin - sözlük. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.

Doğan, A. (2002). Kuddûsî divanı. Ankara: Akçağ Yayınları.

Eraslan, K. (1999). Mevlâna sekkâkî divanı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Eraslan, K. (2012). Eski uygur türkçesi grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Ercilasun, A. B. (2004). Tanzimat Gramerlerine Göre Tanzimat Döneminin Dili. Makaleler Dil - Destan - Tarih - Edebiyat. (haz. Ekrem Arıkoğlu). Ankara: Akçağ Yayınları, 247-284.

Ergin, M. (1998). Türk dil bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayınları.

Ergüzel, M. M. (2009). İbn-i nasuh paşa pârs-nâme. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Gabain A. v. (2003). Eski türkçenin grameri. (çev. Mehmet Akalın). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Gencan, T. N. (2001). Dilbilgisi. Ankara: Ayraç Yayınevi.

Gülsevin, G. (2007). Eski anadolu türkçesinde ekler. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Hamit, F. (2009). Şemseddin sami ve nev-usûl sarf-ı türkî. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

İbden, E. İ. (1999). Abdullah ramiz paşa emsile-i türkiyye. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

İlhan, N. (2009). Eşref b. muhammed hazā’inu’s-sa’ādāt (inceleme - metin - dizin - sözlük). Malatya: Öz Serhat Yayınları.

İnce, A. (2005). Tezkiretü'ş-şu'arâ sâlim efendi. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.

Kahraman, S. A., Dağlı, Y., Dankoff, R., Kurşun, Z. ve Sezgin, İ. (2011). Evliyâ çelebi bin derviş mehemmed zıllî evliyâ çelebi seyahatnâmesi-1 1 ve 6. Kitaplar. (ed. M. Sabri Koz). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.

Karahan, L. (1994). Erzurumlu darîr kıssa-i yûsuf (yûsuf u züleyhâ). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Karasoy, Y. (1998). Şiban han dîvânı (inceleme – metin – dizin – tıpkıbasım). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Karasoy, Y. (2009). Tutmacı eski oğuz türkçesiyle yazılmış bir tıp kitabı tabiatnâme. Konya: Palet Yayınları.

Kiremit, M. (1999). Seydi ali reis mir'âtü'l-memâlik inceleme - metin - indeks. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Koç, N. (1996). Yeni dilbilgisi. Ankara: İnkılâp Kitabevi.

Korkmaz, Z. (1973). Ṣadru'd-dīn şeyhoğlu marzubānnāme tercümesi inceleme - metin - sözlük - tıpkıbasım. Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları.

Korkmaz, Z. (2003a). Gramer terimleri sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Korkmaz, Z. (2003b). Türkiye türkçesi grameri (şekil bilgisi). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Köktekin, K. (2007). Yûsuf-ı meddah: varka ve gülşah. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Kurt, Y. (2011). Koçi bey risâlesi. Ankara: Akçağ Yayınları.

Küçük, M. (2014). Eski anadolu türkçesi dönemine ait satır arası ilk kur’an tercümesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Müller, W. K., Gabain, A. v. (1945). Çaştani bey hikâyesi. (çev. S. Himran). İstanbul: Bürhaneddin Erenler Basımevi.

Öğreten, A. (2002). Mustafa kesbî ibretnümâ-yı devlet (tahlil ve tenkitli metin). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.

Özkan, M. (1990). Cinâni cilâü’l-kulûb (giriş – inceleme - metin - sözlük). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.

Özkan, M. (1993). Mahmûd bin kādî-i manyâs gülistan tercümesi giriş - inceleme - metin - sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Özkan, N. (2000). Ahmet cevdet paşa - fuat paşa kavâ'id-i osmaniyye. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Salan, E. (2009). Yiğitbaşı ahmed şemseddin marmaravî keşfü'l-esrâr (giriş-inceleme-metin- dizin-tıpkıbasım). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Salan, E. (2013). Evliya çelebi seyahatnâmesi'nin biçim bilgisi özellikleri. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Denizli: Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Sarı, N., Tuğ, R. (2009). Derviş mehmed neşati yağı tıbbî yağlar üzerine bir risale. İstanbul: Merkezefendi Geleneksel Tıp Derneği Yayınları.

Solmaz, S. (2005). Ahdî ve gülşen-i şu'arâsı (inceleme - metin). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.

Sungur, N. (2006). Tâcî-zâde cafer çelebi heves-nâme (inceleme - tenkitli metin). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Tamkoç, F. (2013). Manastırlı mehmet rıfat mükemmel osmanlı sarfı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Tatcı, M. (2005). Yûnus emre külliyâtı II yûnus emre divânı tenkitli metin. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.

Tekin, Ş. (1976). Uygurca metinler II maytrısimit burkancıların mehdîsi maitreyaile buluşma uygurca ibtidaî bir dram (burkancılığın vaibhāṣika tarikatine âit bir eserin uygurcası). Ankara: Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.

Tekin, T. (2003). Orhon türkçesi grameri. İstanbul: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi: 9, Yayımlayan: Mehmet Ölmez.

Tiken, K. (2004). Eski türkiye türkçesinde edatlar, bağlaçlar, ünlemler ve zarf Fiiller. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Tulum, M. (1977). Tursun bey târîh-i ebü’l-feth. İstanbul: Baha Matbaası.

Yavuz, K. (1991). Şeyhoğlu kenzü'l-küberâ ve mehekkü'l-ulemâ (inceleme - metin - indeks). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.

Yavuz, K. (2000). Âşık paşa garib-nâme I/1, I/2, II/1, II/2. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Yavuz, O. (2006). Anadolu türkçesiyle yapılan en eski tezkiretü'l-evliyâ tercümesi ve dil özellikleri (inceleme - gramer - metin). Konya: Tablet Kitabevi.

Yazar, İ. (2010). Kânî dîvânı tenkidli metin ve tahlîl. İstanbul: LibraYayıncılık.

Yüce, N. (1999). Gerundien in türkischen eine morphologische und syntaktische untersuchung. İstanbul: Simurg Yayınları.

Yüksel, S. (1965). Mehmed ışk-nâme. Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları.