I. Dünya Savaşı Sırasında Osmanlı Devleti ile Sırbistan Arasındaki Siyasî Sorunlara Dair Bazı Tespitler (1914-1918)

Öz Osmanlı-Sırp ilişkilerinin geçmişi XIV. yüzyıla dayanmaktadır. Sırbistan’ın 1878 yılında bağımsızlığını ilan etmesi, iki ülke arasındaki ilişkileri farklı bir boyuta taşımıştır. Balkan Savaşları ise Osmanlı-Sırp ilişkilerinde önemli bir kırılma noktasını oluşturdu. Zira bu savaşların ardından Osmanlı Devleti, Balkanlardaki topraklarının önemli bir kısmını Balkan devletlerine bıraktı. Bunun sonucunda Sırbistan ile Osmanlı Devleti arasındaki en önemli mesele, terk edilen bölgelerdeki Müslümanların haklarının korunması olmuştu. Nitekim 14 Mart 1914 tarihinde İstanbul Antlaşması’nın imzalanması ile bu sorunlar çözüme ulaştırılmaya çalışıldı. Balkan Savaşlarının hemen ardından I. Dünya Savaşı’nın başlaması ve her iki devletin rakip taraflarda yer almaları siyasî ilişkileri zora soktu. Bu meyanda Sırbistan ile Osmanlı Devleti’nin diplomatik ilişkileri 1 Kasım 1914 tarihinde resmen sona erdi. Bu dönemde iki tarafın ilişkileri aracı devletler vasıtasıyla yürütülmeye çalışıldı. Savaş boyunca ilişkilerin düşük seviyede seyretmesi bazı krizleri de beraberinde getirdi. Çalışmada; I. Dünya Savaşı sırasında Osmanlı Devleti ile Sırbistan arasındaki siyasî ilişkiler irdelendi. Bu bağlamda ilişkilerin yürütülmesinde arabulucu devletlerin rolü, savaşın ilk aylarında yaşanan diplomatik gerginlikler, Müslümanlara yönelik baskıların Osmanlı-Sırp ilişkilerine etkileri ortaya konulmaya çalışıldı. Araştırmanın temel kaynaklarını Başbakanlık Osmanlı Arşivi belgeleri oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı Devleti, Sırbistan, I. Dünya Savaşı, Balkan Savaşları

PDF

___

Başbakanlık Osmanlı Arşiv Belgeleri (BOA) DH.EUM.5.Şb., nr. 3/47, 27 Zilhicce 1332/16 Kasım 1914; nr. 3/47, 27 Zilhicce 1332/16 Kasım 1914); nr. 70/32, 27 Zilhicce 1336/3 Ekim 1918. DH.EUM.ECB., nr. 21/35, 1-10, 29 Rebiülevvel 1337/2 Ocak 1919. DH.EUM.LVZ., nr. 28/11-A, 2 Cemaziyelevvel 1333/18 Mart 1915. DH.EUM.MTK., nr. 72/4, 2 Cemaziyelevvel 1333/18 Mart 1915. DH.EUM.VRK., nr. 15/11, 17 Şaban 1333/30 Haziran 1915. DH.HMŞ., nr. 27/53, 29 Rebiülahir 1333/16 Mart 1915. DH.İ.UM., nr. 22/5, 25 Şaban 1335/16 Haziran 1917; nr. 25/2-04, 21 Şevval 1333/1 Eylül 1915. DH.İ.UM.EK., nr. 92/29, 21 Cemaziyelevvel 1333/6 Nisan 1915; nr. 10/2, 21 Şevval 1333/1 Eylül 1915; nr. 92/30, 22 Cemaziyelevvel 1333/7 Nisan 1915; nr. 92/46, 5 Cemaziyelahir 1333/20 Nisan 1915; nr. 92/55, 10 Cemaziyelahir 1333/25 Nisan 1915; nr. 94/63, 21 Şevval 1333/1 Eylül 1915. DH.MB.HPS., nr. 154/50, 4 Şaban 1333/17 Haziran 1915; nr. 154/51, 4 Şaban 1333/17 Haziran 1915); nr. 154/81, 17 Şaban 1333/30 Haziran 1915. DH.MB.HPS.M., nr. 13/30, 7 Recep 1332/1 Haziran 1914; nr. 13/11, 23 Cemaziyelahir 1332/19 Mayıs 1914. DH.ŞFR., nr. 76/243, 6 Şaban 1335/28 Mayıs 1917; nr. 82/181, 11 Rebiülevvel 1336/25 Aralık 1917. DH.SN.THR., nr. 69/41, 22 Şaban 1334/24 Haziran 1916; nr. 64/79, 20 Zilkade 1333/29 Eylül 1915; nr. 67/72, 16 Cemaziyelevvel 1334/21 Mart 1916. DH.UMVM., nr. 123/85, 4 Şaban 1333/17 Haziran 1915; nr. 123/106, 17 Şaban 1333/30 Haziran 1915; nr. 123/86, 4 Şaban 1333/17 Haziran 1915. HR.HMŞ.İŞO., nr. 209/9, 17 Şevval 1332/8 Eylül 1914; nr. 209/12, 23 Safer 1333/10 Ocak 1915; nr. 209/13, 23 Safer 1333/10 Ocak 1915; nr. 209/14, 15 Rebiülevvel 1333/31 Ocak 1915. HR.SYS., nr. 2402/1, 10 Ağustos 1914; nr. 2167/13, 2 Kasım 1914; nr. 2167/17, 4 Kasım 1914; nr. 2167/18, 8 Kasım 1914; nr. 2167/2, 4 Eylül 1914; nr. 2167/26, 15 Kasım 1914; nr. 2167/33, 24 Kasım 1914; nr. 2168/28, 22 Ağustos 1915; nr. 2169/32, 1 Şubat 1918; nr. 2402/16, 29 Temmuz 1914; nr. 2402/24; 18 Ağustos 1914; nr. 2403/74, 19 Ekim 1914; nr. 2406/63, 17 Ocak 1915; nr. 2409/74, 27 Mayıs 1915; nr. 2413/11, 8 Eylül 1915; nr. 2169/32, 1 Şubat 1918. İ.DUİT., nr. 77/43, 18 Muharrem 1333/6 Aralık 1914. MV., nr. 202/112, 18 Ramazan 1334/19 Temmuz 1916.
Kitap ve Makaleler Ağanoğlu, H. Y. 2001. Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Balkanlar’ın Makus Talihi Göç, İstanbul: Kum Saati Yayınları.
Anscombe, F. F. 2012. The Balkan Revolutionary Age, The Journal of Modern History, 84 (3), (September), 572-606.
Armaoğlu, F. 1994. 20.Yüzyıl Siyasi Tarihi 1914-1990, I, 1914-1980, Ankara: Türkiye İş Bankası Yayınları.
Aslantaş, S. 2006. Sırbistan: İsyanlar ve Bağımsız Devlet, Balkanlar El Kitabı, I, Edt. O.Karatay-B.A. Gökdağ, Ankara: Karam-Vadi Yayınları, 472-487.
Çolak, F. 2012. İşgal Yıllarında İzmir İktisadi Bölgesinde Fiyat Hareketleri, Turkish Studies, 7 (4), 1269-1280.
Demir, H. 2013. Federalizm–Üniterizm İkileminde Sırp-HırvatSloven Krallığı’nda Siyasal Yaşam (1918-1929), Balkan Araştırma Enstitüsü Dergisi, 2 (2), 91-114.
Dilek, M. S. 2004. Sırp-Hırvat-Sloven Krallığı (Yugoslavya) ile Diplomatik İlişkilerin Kurulması ve Kral Alexander Karadjordjevic Gözüyle Mustafa Kemal Atatürk ve Türkiye, Journal of Atatürk, 4 (2), 267-278.
Düstur, 1336. Tertip 2, (Tertib-i sani), 7, (25 Zilhicce 1332-5 Muharrem 1334, 1 Teşrinisani 1330-31 Teşrinievvel 1331), Dersaadet: Matbaa-i Amire.
Eldem, V. 1994. Harp ve Mütareke Yıllarında Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomisi, Ankara: TTK Yay.
Hagen, W. W. 1999. The Balkans’ Lethal Nationalisms, Foreign Affairs, 78(4) (July-August), 52-64.
Hajek, A. 1980. Sırbistan, İslam Ansiklopedisi, 10, İstanbul: MEB Yayınları, 556-566.
Hartmuth, M.. 2008. De/constructing a ‘Legacy in Stone’: Of Interpretative and Historiographical Problems concerning the Ottoman Cultural Heritage in the Balkans, Middle Eastern Studies, 44(5), (September), 695-713.
Jelavich, B. 2009. Balkan Tarihi, 18-19. Yüzyıllar, (Çev.) İhsan Durdu-Haşim Koç-Gülçin Koç, 2. Baskı, İstanbul: Küre Yayınları.
Kodaman, B. 1993. 1876-1920 Arası Osmanlı Siyasi Tarihi, Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, (Redaktör Hakkı Dursun Yıldız), 12, İstanbul: Çağ Yayınları, 19-282.
Križan, M. 1994. New Serbian Nationalism and the Third Balkan War, Studies in East European Thought, 46 (1/2) Nationalism and Social Science (June), 47-68.
Kurnaz Şahin, F. 2014. Balkan Wars in British Annual Report, SouthEast European Diplomacy. 100 Years Since Balkan Wars”, Edt. I.CojocaruA.Temizer, Târgoviște (Romanya): Editura Cetatea De Scaun Yayını, 130152. ,
Kurnaz Şahin, F. 2015. Balkan Savaşları Sonrasında Osmanlı Devleti’nin Kaybettiği Topraklardaki Müslümanları Korumaya Yönelik Hukuki Düzenlemeler, Balkanlar’da Osmanlı Mirası ve Defter-i Hâkânî, 1, Edt. A.Temizer-U.Özcan, İstanbul: Libra Yayınları, 143-166.
Kurt, H. ve Hacısalihoğlu, M. 2009. Sırbistan, İslam Ansiklopedisi, 37, İstanbul: TDV Yayınları, 120-126.
Luković, M. 2011. Development of the Modern Serbian State and Abolishment of Ottoman Agrarian Relations in the 19th Century, Český Lid, 98 (3) 281-305.
Okur, M. 2006. Balkan Savaşları, Balkanlar El Kitabı, I, Edt. O.Karatay-B.A. Gökdağ, Ankara: Karam-Vadi Yayınları, 612-624.
Öksüz, H. ve Okur M. 2006. Birinci Dünya Savaşında Balkanlar, Balkanlar El Kitabı, I, Edt. O.Karatay-B.A. Gökdağ, Ankara: Karam-Vadi Yayınları, 625-640.
Özkan, A. 2011. Miloş’tan Milan’a Sırp Bağımsızlığı (1830-1878), İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayınları.
Özkan, A. 2013. Bağımsızlıktan Sırp-Hırvat Sloven Krallığı’na Sırplar (1878-1918), İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayınları.
Özkan, A. 2014. I. Dünya Savaşı’nda Sırbistan’ın Müslümanlara Karşı Tutumu, Gazi Akademik Bakış, 7(14), 49-70.
Özkan, A. 2015. I. Dünya Savaşı Sırasında Sırbistan’dan Osmanlı Devletine Göçler ve Tabiiyet Sorunu, 100. Yılında I. Dünya Savaşı Uluslararası Sempozyumu, (Yay. Haz. A.Yavuz Akengin, S.Koçarslan), Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 347-368.
Özkan, A. 2016a, Kosova’daki Arnavut Göçmenlerin Sırbistan’a Karşı Faaliyetleri, Tarih Okulu Dergisi, 9 (XXV), (Mart), 101-125. Özkan, A. 2016b, Balkan Savaşları’nda Sırpların Müslümanlara Yönelik Gayri İnsanî Uygulamaları, Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, (15), 23‐54.
Pakalın, M.Z. 1983. Takrir-i Şifahi, Tarih Deyimleri ve Terimleri, 3, İstanbul: MEB Yayınları, 385.
Renouvin, P. 2004. Birinci Dünya Savaşı ve Türkiye 1914-1918, İstanbul: Örgün Yayınları. Selen, H. S. 1960. Ticaret Tarihi, İstanbul: İnkılap Kitabevi.
G. Şahin / I. Dünya Savaşı Sırasında Osmanlı Devleti ile Sırbistan Arasındaki Siyasî Sorunlara Dair Bazı Tespitler (1914-1918) 286
Serbestoğlu, İ. 2014. Osmanlı Kimdir? Osmanlı Devleti’nde Tabiiyet Sorunu, İstanbul: Yeditepe Yayınları.
Strachan, H. 2014. Birinci Dünya Savaşı, (Çev.) Hüsrev Yolsal, İstanbul: Say Yay.
Svirčević, M. 2006. The Establishment of Serbian Local Government in the Counties of Niš, Vranje, Toplica and Pirot Subsequent to the SerboTurkish Wars of 1876–1878, Balcanica, (37), 111-124.
Svirčević, M. 2011. The Establishment of Serbian Local Government in the Counties of Niš, Vranje, Toplica, and Pirot after the Congress of Berlin”, War and Diplomacy : The Russo-Turkish War of 1877-1878 and the Treaty of Berlin, Edit. M. Hakan Yavuz-Peter Sluglett, Salt Lake City: The University of Utah Press, 144-164.
Şahin, G. 2016a. I. Dünya Savaşı Yıllarında Osmanlı Devleti’nin Sırbistan İle İlişkilerinde Misilleme (Mukabele-i Bilmisil) Uygulamaları, Balkan Tarihi, I, Edt. Z.Gölen-A.Temizer, Ankara: Osmanlı Mirası ve Türk Kültürünü Araştırma Derneği Yayınları 1, 517-537.
Şahin, G. 2016b. Impact of World War I on The Muslim Population of Serbia, Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi (OMAD), 3 (5) (Mart), 7181.
Toprak, S. 2013. Osmanlı-Avrupa İlişkileri Çerçevesinde Sırbistan’ın Bağımsızlığı, The Journal of International Social Research, 6 (24), 348-353.
Tuncer, H. 2011. Osmanlı İmparatorluğu’nun Sonu, Osmanlı İmparatorluğu ve Birinci Dünya Savaşı, İstanbul: Kaynak Yayınları.
Turan, Ş. 1951. 1829 Edirne Antlaşması”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 9 (1-2), 111-151.
Uçarol, R. 2005. Siyasi Tarih (1789-2010), 4. Baskı, İstanbul: Filiz Kitabevi Yayınları.
Wachtel, A. B. 2009. Dünya Tarihinde Balkanlar, (Çev.) A.C. Akkoyunlu, İstanbul: Doğan Kitap Yayınları.