Evliya Çelebi Seyahatnâmesi’nde Bosna Eyaleti Nehir Coğrafyası

Akarsu kıyıları ve havzaları, insanlık tarihi boyunca yerleşim için en uygun mahaller olarak tespit edilmiştir. Zira insanın en temel ihtiyaçlarından olan suya tarımsal faaliyetler için ihtiyaç duyulduğu kadar, değirmen gibi çeşitli işletmelerin varlığını sürdürmesi için de gerek duyulmuştur. Kıyı bölgeleri, taşkın tehlikesine rağmen tercih edilmiş, buralarda yollar yapılarak daha yaşanılır hale getirilmiştir. Nehirler üzerinde inşa edilen köprüler, ticari ve askerî açıdan önem taşımaktadır. Yine medeniyetlerin tanışmasına, kültürel bir kaynaşmaya vesile olması bu yapıları ve bulunduğu mevkileri değerli kılmaktadır. Öyle ki zamanla kıyı bölgelerinden iç kısımlara doğru bir yapılaşma başlamış ve mamur bir görüntü elde edilmiştir. Evliya Çelebi’nin 17. yüzyılın başlarında bulunduğu Bosna coğrafyası, Balkanların en stratejik yerlerinden birini oluşturmaktadır. Bosna’da çok sayıda nehir vardır. Bu karasuların birçoğunun yolları kesişmekte ve aynı yöne yani Balkanların kuzey sınırı olarak kabul edilen Sava Nehri’ne doğru yol almaktadırlar. Bu coğrafyanın zıt istikametini besleyen sular da Adriyatik Denizi’ne dökülmektedir. Bu araştırmanın temel kaynağı Evliya Çelebi’nin seyahatnâmesidir. Bu kıymetli eserde tespiti yapılan nehirler hakkındaki bilgiler, farklı kaynaklarla desteklenerek ve nehirler hakkındaki güncel veriler de baz alınarak vücuda getirilmiştir. Monografik bir çalışma olan bu araştırma konusu, bilhassa tarihi coğrafya bağlamında ele alınmıştır.

River Geography of the Bosnia Province in the Evliya Çelebi’s Seyahatnâme

Stream banks and basins have been identified as the most suitable areas for settlement throughout human history. This is because water, which is the most basic need of humans, is required not only for agricultural activities but also for the sustainability of various enterprises, such as mills. Coastal areas have been chosen despite the danger of flooding and roads have been built in these regions to render them more habitable. Bridges built on rivers are of commercial and military significance. Additionally, the fact that they are means of meeting civilizations and cultural fusions and this makes these structures and their locations rather valuable. Furthermore, over time, a structuring has started from the coastal areas toward the interior, which resulted in a prosperous image. The geography of Bosnia, where Evliya Çelebi was located during the early 17th century, constitutes one of the strategic places in the Balkans. There are numerous rivers in Bosnia. The paths of many of these rivers intersect and head in the same direction, towards the Sava River, which is considered the northern border of the Balkans. The rivers feeding the opposite direction of this geography and pouring into the Adriatic Sea. The main source of this study is Evliya Çelebi's Seyahatnâme. The information about the rivers identified in this valuable book was brought into being by being supported by various sources and based on the current information about the rivers. The subject of this study, which is a monographic study, was discussed specially in the context of historical geography.

PDF

___

Abazaj, F. (2020). Sentinel-2 ımagery for mapping and monitoring flooding in buna river area. J. Int. Environmental Application & Science, 15(2), 48-53.
Akar, M. (2016). Evliyâ Çelebi Seyâhat-Nâmesi’nde adı geçen Bosna ve Hersek yaylaları. Aydın Türklük Bilgisi Dergisi, 2(3), 1-22.
Ali Şâdî (1327). Bosna Hersek yahud Osmanlıların Alsas Loreni. Suha Matbaası. Andrić, I. (1921). The bridge on the Drina. Printed in Great Britain.
Aruçi, M. (2005). Mostar Köprüsü. DİA içinde. (C. 30, s. 298-299).
Diyanet Vakfı Yayınları. Bilge, M. L. (1991). Arnavutluk. DİA içinde. (C. 3, s. 383-390). Diyanet Vakfı Yayınları.
Bjelajac, S. (2008). Naselja i kretanje stanovništva u porječju krke. Godišnjak Titius, 1(1), 227-257.
Brilly, M., Šraj, M., Vidmar, A., Primožič M. ve Koprivšek, M. (2015). Climate Change Impact on Flood Hazard in the Sava River Basin. R. Milačič, J. Ščančar, ve M. Paunović (Eds.), The Sava River, The Handbook of Environmental Chemistry 31 (pp. 27-52) içinde. Springer.
Buzov, S. (2009). Kad su gospođe sejdija i fatima ımale mlinove na krki: o (preko) granıčnoj ekonomiji u skradinskoj nahiji. Godišnjak Titius, 2(2), 27-47.
Caren, M. ve Pavlić, K. (2021). Autocorrelation and cross-correlation flow analysis along the confluence of the kupa and sava rivers. The Mining-Geology-Petroleum Engineering Bulletin (MGPB), 67-77.
Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı (Osmanlı Arşivi) (BOA), Bab-ı Asafi divan-ı hümayun sicillatı mühimme defterleri (A. DVNS. MHM. d.), No: 5, 12, 19, 21, 23, 34, 48, 73.
Çulpan, C. (2002). Türk taş köprüleri ortaçağdan Osmanlı devri sonuna kadar. Türk Tarih Kurumu.
Dedić, A., Hafner, D., Antunović, A., Kamberović, J., Stanić-Koštroman, S. ve Kelly, M.G. (2021). Biodiversity and seasonal distribution of benthic diatom assemblages as an ındicator of water quality of small karstic river in bosnia and herzegovina. Acta Botanica Croatica, 80(2), 158-168.
Donia, R. J. (2006). Sarajevo: Biografija Grada. Institut za Istoriju.
Ekinci, İ., (2015). İşkodra Gölü ve Boyana Nehri’nde uluslararası nehir hukuku tartışmaları, Ş. Batmaz ve Ö. Tok (Haz.), Osmanlı Devleti’nde nehirler ve göller 1 (ss. 715-743) içinde. Not Yayınları.
Emecen, F. (1992). Bosna Eyaleti. DİA içinde. (C. 6, s. 296-297).
Diyanet Vakfı Yayınları. Erkal, M. (1991). Arşın. DİA içinde. (C. 3, s. 411-413). Diyanet Vakfı Yayınları.
Evliyâ Çelebi, (2010). Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi: Akkirman- Belgrad- Gelibolu- Manastır- Özü- Saraybosna- Slovenya- Tokat – Üsküp. 5/2. Kahraman, S. A. (Haz.). Yapı Kredi Yayınları.
Evliyâ Çelebi, (2010). Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi: Podgoriçe – İştib –Vidin- Peçoy – Budin – Üstürgon (Estergon) – Ciğerdelen – Macaristan – Öziçe – Taşlıca – Dobra – Venedik – Mostar- Kanije. 6/1. Kahraman, S. A. (Haz.). Yapı Kredi Yayınları.
Evliyâ Çelebi, (2010). Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi: Podgoriçe – İştib –Vidin- Peçoy – Budin – Üstürgon (Estergon) – Ciğerdelen – Macaristan – Öziçe – Taşlıca – Dobra – Venedik – Mostar- Kanije. 6/2. Kahraman, S. A. (Haz.). Yapı Kredi Yayınları.
Eyice, S. (1994). Drina Köprüsü. DİA içinde. (C. 9, s. 528-529). Diyanet Vakfı Yayınları.
Gökçe, T. (2001). 1699-1700 tarihli Bosna vilâyeti hududnâmesi. Tarih İncelemeleri Dergisi, XVI, 75-104. Gölen, Z. (2010). Tanzîmât döneminde Bosna Hersek. Türk Tarih Kurumu.
Izdanja, P. (1987). Prilozi za ıstoriju bosne i hercegovine i društvo i privreda srednjovjekovne bosanske države. Enver Redžič (Ed.), Sarajevo.
İnciciyan, L. ve Andreasyan, H. D. (1976). Osmanlı Rumelisi’nin tarih ve coğrafyası. Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, 4-5, 101-152.
İyiyol, F. (2012). Bosna-Hersek’te ocaklar: Živčić-vukeljići ve mesudije tekkeleri. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 63, 191-207.
Kalajdzic, M. (2006). Bosna’da Osmanlı dönemi selâtin camileri [Yayımlanmamış Yüksek lisans tezi]. Marmara Üniversitesi.
Karadžić, B., Jarić, S., Pavlović, P. ve Mitrovic, M. (2015). Aquatic and wetland vegetation along the sava river. R. Milačič, J. Ščančar, M. Paunović (Eds.), The Sava River, The Handbook of Environmental Chemistry 31 (pp. 249-316) içinde. Springer.
Kashta, L. (2007). Aquatic macrophytes in the lake shkodra-river buna wetlands complex. M. Pinna, V. F. Uricchio, M. Aresta, ve A. Basset (Eds.), Rivers and Citizens Cross-Border Experiences in Environmental Protection and Sustainable Development (pp. 82-93) içinde. Lecce. Kiel, M. (2019). Poçitel. DİA içinde. (C. EK-2, s. 402-404). Diyanet Vakfı Yayınları.
Komatina, D. ve Grošelj, S. (2015). Transboundary water cooperation for sustainable development of the Sava River Basin. R. Milačič, J. Ščančar, ve M. Paunović (Eds.), The Sava River, The Handbook of Environmental Chemistry 31 (pp. 1-25) içinde. Springer.
Korjenić, A., ve Hurem, N. (2017). Identifikacija i valorizacija hidrografskih turistićkih atraktivnosti srednjobosanskog kantona. Acta Geographica Bosniae et Herzegovinae, 7, 19-32.
Koyuncu, A. (2020). Osmanlı döneminde Saraybosna yangınları (1697-1878). Cihannüma Tarih ve Coğrafya Araştırmaları Dergisi, VI(2), 47-94.
Kul, E. (2018). Bosna Eyaleti’nde askerî ve sosyal alanda yapılan faaliyetler (1700-1715). Türkiyat Mecmuası, 28(2), 111-136.
Kulijer, D. ve Topić, G. (2013). First record of a Balkan population of ceriagrion tenellum outside the ınfluence of the Mediterranean climate (Odonata: Coenagrionidae). Libellula, 32(3/4), 193-204.
Kuran, K. (2012). Povijesno-Geografski razvoj luke metković. Naše More, 59(1-2), 92-100. Kurt, H. (2019). Slovenya. DİA içinde. (C. EK-2, s. 510-511). Diyanet Vakfı Yayınları.
Moačanin, N. (1998). Hırvatistan. DİA içinde. (C. 17, s. 397-400). Diyanet Vakfı Yayınları. Moačanin, N. (2002). Kırka, DİA içinde. (25, s. 475). Diyanet Vakfı Yayınları.
Ogrinc, N., Kanduč, T. ve Kocman, D. (2015). Integrated approach to the evaluation of chemical dynamics and anthropogenic pollution sources in the Sava River Basin. R. Milačič, J. Ščančar, ve M. Paunović (Eds.), The Sava River, The Handbook of Environmental Chemistry 31 (pp. 75-94) içinde, Springer.
Oruç, H. (1990). 15. yüzyılda Bosna sancağı ve idari dağılımı. Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM), 19, 249-271.
Pilić, Š. (2008). Socijalna struktura, prostorni i kulturni konteksti u kačićevu “Razgovoru”: Slučajevi krajeva i krajina u porječju rijeke krke. Godišnjak Titius, 1(1), 101-132.
Rajcevic, V., Crnogorac, C., Trbic, G. ve Popov, T. (2016). Floods in the Vrbas River Basin and climate changes. International Journal of Environmental Science, 1, 244-249.
Simić, V., Petrović, A., Erg, B., Dimović, D., Makovinska, J., Karadžić, B., ve Paunović, M. (2015). Indicative status assessment, biodiversity conservation, and protected areas within the Sava River Basin. R. Milačič, J. Ščančar, M. Paunović (Eds.), The Sava River, The Handbook of Environmental Chemistry 31 (pp. 453-500) içinde. Springer.
Šimunović, I. (2009). Povijesno i aktualno značenje krke u regionalnom okupljanju i razvoju. Godišnjak Titius, 2(2), 51-62.
Skoulikidis, N. Th, Zogaris, S. ve Karaouzas, I. (2021). Rivers of the Balkans. K. Tockner, C. Zarfl, ve C. T. Robinson (Eds.), Rivers of Europe (pp. 593-653) içinde. Elsevier.
Sommerwerk, N., Bloesch, J., Baumgartner, C., Bittl, T., Čerba, D., Csányi, B., Davideanu, G., Dokulil, M., Frank, G., Grecu, I., Hein, T., Kovác, V., Nichersu, I., Mikuska, T., Pall, K., Paunovic, M., Postolache, C., Rakovic, M., Sandu, C., Schneider-Jacoby, M., Stefke, K., Tockner, K., Toderaş¸ I. ve Ungureanu, L. (2021). The Danube River Basin. K. Tockner, C. Zarfl, ve C. T. Robinson (Eds.), Rivers of Europe (pp. 81-180) içinde. Elsevier.
Sommerwerk, N., Hein, T., Schneider-Jacoby, M., Baumgartner, C., Ostojić, A., Siber, R. ve Bloesch, J. (2008). The Danube River Basin. K. Tockner, U. Uehlinger, ve C. T. Robinson (Eds.), Rivers of Europe (pp. 73-126) içinde. Academic Press.
Şen, T. (2019). Osmanlı fethi öncesinde Bosna’da siyasi durum ve dönemin belgelerinde Türkler (1389- 1463. [Yayımlanmamış Yüksek lisans tezi]. Trakya Üniversitesi.
Taşkın, Ü. (2005). Osmanlı Devleti’nde kullanılan ölçü ve tartı birimleri. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Fırat Üniversitesi.
Vakıflar Genel Müdürlüğü [VGM]. (2016). Bosna-Hersek vakfiyeleri 2. Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
Yardımcı, M. E. (2007). 1489, 1530, 1542 yılları tahrir sonuçlarına göre Bosna’da zirai üretim ve vergiler. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 56, 163-184.
Yıldırım, F. (2015). Osmanlı idaresinde Tuna Nehri’nde ekonomik bir unsur: Balıkçılık. Ş. Batmaz ve Ö. Tok (Haz.). Osmanlı Devleti’nde Nehirler ve Göller 1 (s. 327-347) içinde. Not Yayınları.