On Yedi ve On Sekizinci Yüzyıl İstanbul'unda Notalandırma Sistemlerinin Mucitleri: Uzun Mesafe Koşucusunun Yalnızlığı

Inventors of Notation Systems in Seventeenth and Eighteenth-Century Istanbul: The Loneliness of the Long-Distance Runner

Anahtar Kelimeler:

osmanlı müziği, nota sistemleri, İstanbul

Inventors of Notation Systems in Seventeenth and Eighteenth-Century Istanbul: The Loneliness of the Long-Distance Runner

This paper aims to take yet another look at the problem of notation within the Ottoman/Turkish musical tradition, but from a rather unusual perspective. I will deal with neither the causes nor consequences of the absence of the widespread use of notation since this is an issue I have dealt with elsewhere, nor will I glorify the handful of inventors of notation systems and any of their shortcomings. There is already an overabundant amount of literature on all of these topics. I will try to look at the other side of the coin—that is, notation systems from their inventors’ perspective. Some of the questions I will try to answer—or at least to clarify a bit—are the following: Within the Ottoman/Turkish musical tradition and before the advent and the generalization of the use of European staff notation, what did the inventors or users of notational systems think of their own notation; why did they invent it or use it in the first place; what did they expect from it and to what use did they put it; how did they justify it; and what value did they attach to the notation system they invented or used?

Keywords:

ottoman music, Istanbul, notation systems,

PDF

___

1 Tanburi Cemil Bey, Rehber-i Musıki (Istanbul: Mahmud Bey Matbaası, 1902).
2 Cem Behar, “Geleneksel Osmanlı/Türk Musıkisinin Tarihsel Kaynaklarından: Karamanlıca Yayınlar,” Musıkiden Müziğe, Osmanlı/Türk Müziği: Gelenek ve Modernlik (Istanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2017).
3 Aram Kerovpyan and Yılmaz Altuğ, Klâsik Osmanlı Müziği ve Ermeniler (Istanbul: Surp Pırgiç Ermeni Hastanesi Vakfı Yayını, 2010). 4 Cornelio Magni, Quanto di piu curioso e vago ha potuto raccorre Cornelio Magni nel primo biennio da esso consumato in viaggi e dimore per la Turchia (Parma: Galeazzo Rosati, 1679), 555. Translation belongs to the author.
5 Judith Haug, “Representations of Usûl in Ali Ufuki’s manuscripts,” Rythmic Cycles and Structures in the Art Music of the Middle East, ed. Z. Helvacı, J. Olley, and R.M. Jaeger (Würzburg: Ergon Verlag, 2017), 91–109; Cem Behar, Saklı Mecmua - Ali Ufkî’nin Bibliothèque Nationale de France’taki [Turc 292] Yazması (Istanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2016).
6 Cem Behar, Saklı Mecmua, 147–148.
7 On Cantemir’s work, see Eugenia Popescu-Judetz, Dimitrie Cantemir – Cartea şiintei muzicii, Bucarest (Editure Muzicala, 1973); Prince Dimitrie Cantemir – Theorist and Composer of Turkish Music (Istanbul: Pan Yayıncılık, 1999); Owen Wright, Demetrius Cantemir – The Collection of Notations, Part I – Text (London: School of Oriental and African Studies, 1992); Demetrius Cantemir – The Collection of Notations, Part II – Commentary (Aldershot: Ashgate, 2000); Yalçın Tura, Kantemiroğlu, Kitabu ‘İlmi’l- Musıki ‘alâ vechi’l Hurûfat (Istanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2001), Cem Behar, Kan Dolaşımı, Ameliyat ve Musıki Makamları – Kantemiroğlu (1673-1723) ve Edvâr’ının sıradışı müzikal serüveni (Istanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2017).
8 “...nağmenin âgâzesi usûl ile birden harekete şüru’ ve birden karar-ı istirahate dahil olalar ve rakam-ı vezn ile harfin altında bend edip lâzım olan peşrevi yahut besteyi şart-ı musannif üzere okuruz.” Demetrius Kantemir, Kitabu ‘İlmi’l- Musıki ‘alâ vechi’l Hurûfat. İstanbul Üniversitesi Türkiyat Enstitüsü Kütüphanesi, Y.100, 8 (our emphasis).
9 Ibid., 9, 12, 14.
10 For the ‘Cantemir circle,’ see Behar, Kan Dolaşımı, 133–157.
11 “[…] bu ilmi eğer amele bir hoşça getireyim dersen gerektir ki kâmilinden dinleyip kendine mülk edinesin, yoksa yalnız okumakla kemâliyetin bulmak müşküldür [...]” Kantemir, Kitabu ‘İlmi’l- Musıki, 16
12 “[…] usulün veznini yalnız yazıdan bulmak bana gayet ile müşkül iş görünür.” Ibid., 79.
13 “Lâkin çok zamanın meşki lâzım ve bu şeddin yolunu bilenden birkaç kere işitmeğe muhtaçtır.” Ibid., 50.
14 See Eugenia Popescu-Judetz, Meanings in Turkish Musical Culture (Istanbul: Pan Yayıncılık, 1996); Nilgün Doğrusöz, “Nâyî Osman Dede’nin Müzik Yazısına dair birkaç belge,” Musıkişinas 8 (2006): 47–66.
15 Suna and Inan Kıraç Manuscript Collection ŞR78 is a song mecmua that contains a peşrev written by Nâyî Osman Dede, copied from the aforementioned manuscript. See Memories of Humankind: Stories from the Ottoman Manuscripts exhibition at the Istanbul Research Institute, October 18, 2019 – July 25, 2020; and Günay Kut et al., İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yazmalar Kataloğu v. 3 (Istanbul: Istanbul Research Institute, 2014), 1272-1276.
16 “[…] bir kerre gûş-zedi olan kâr-ı sa’bü’i-menâl ve nakş-ı san’at-ı mâlâmâl ve nağme-i hayâl ender hayâli mersûm-ı sahife-i bâl eyleyip mürur-u zamanla nisyân eylemek ‘adîmü’l-ihtimâl idi.” Sâlim Efendi, Tezkiretü’ş-Şuarâ, ed. Adnan İnce (Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını, 2005), 637.
17 “Cümle maarifinden maadâ fenn-i musıkide muhayyir-i ‘ukûl bir ma’rifet-i vâlâya destres-i vusûl olmuş idi ki bir kâr ya da bir nakış bir kerre istimâ ile kendi için birümmetihi çıkarmak mümkün idi. Binaenaleyh kâh kelimât ü hurûf kitabet eder gibi nağme vü savtı kitâbet ederdi….bir hecâ-yı mahsus ile yazıp bir veçhile zabt ederdi ki rakam-keşidesi olan kâğıdı önüne koyup o kârı ve besteyi bi-nagamâtiha min gayri ziyâdetîn ve lâ-noksânîn okurdu. Bu emr bu fenne kemâl-i ıttıla’ı olan erbâb-ı irfâna âyandır ki begayet ‘asîr ve bu vech ile erbâb-ı kemâlden bir kâmil bulunmak gayetü’l-gaye nadirdir.” Ibid.
18 Recep Uslu and Nilgün Doğrusöz Dişiaçık, Abdülbâki Nâsır Dede’nin Müzik Yazısı: Tahririye (Istanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi, 2009).
19 “Fe-emmâ tahririn lüzum-u tahsili beyâna hacet değildir lâkin sa’y-ı tahsili üstaddan taallüm ve biraz te’lifât cem’ile oldukça tefennün ve sazında mümarese eyleyenedir. Ve illâ bu mertebenin dûnunda olana sa’yi abes ve belki tahsiline mani kabilindendir. Zira üstaddan bi’l-ahz taallüm ve tahsil bundan akdemdir.”