Zihinsel Engelli Çocuğa Sahip Babaların Stres Düzeyleri Ve Stresle Başa Çıkma Yöntemlerinin İncelenmesi: Karma Desenli Bir Çalışma

Araştırmanın amacı zihinsel engelli çocuğa sahip babaların stres düzeylerinin çocuğun engel düzeyi, ailede başka engelli çocuk olması, babalık deneyimi ve engelin çıkış zamanı açısından değerlendirmek, babaların yaşadıkları güçlükler ve stresle baş etme stratejilerine ilişkin görüşlerini incelemektir. Araştırmada nicel öncelikli nitel desen şeklinde ilerleyen karma desen kullanılmıştır. Nicel çalışma grubunu 2018-2019 yılı Denizli İsmail Tosunoğlu Özel Eğitim İş Uygulama Merkezi ve Polis Amca Özel Eğitim İş Uygulama Merkezi’nde kayıtlı orta ve ağır zihinsel engelli 107 öğrenci babası, nitel çalışma grubunu amaçlı örneklem yöntemiyle seçilen stres düzeyi yüksek 8 baba oluşturmaktadır. Nicel bölümde “Aile Stresini Değerlendirme Ölçeği”, nitel bölümde “Kişisel Bilgi Formu” ve “Yarı Yapılandırılmış Görüşme Formu” kullanılmıştır. Analizlerde nicel bölümde; betimsel analiz yöntemlerinden korelaston, t-Testi ve ANOVA, nitel bölümde NVivo 12 programıyla içerik analizi yapılmıştır. Sonuç; baba stres puanlarıyla engel düzeyi arasında anlamlı fark bulunurken, ailede başka engelli çocuk olup olmaması, babalık deneyimi süresi ve engelin çıkış zamanı açısından anlamlı fark bulunmamıştır. Babaların yaşadıkları güçlükler; çocuğun davranış problemleri, toplumun bakış açısı, sosyal güçlükler, sağlık güçlükleri, bakım güçlüğü, eğitim ve maddi güçlüklerdir. Babalar stresle baş etmekte en fazla “uzman ve kurum desteği”, “kabullenme”, “problem çözme”, “yadsıma” stratejilerini kullanmaktadırlar.

Anahtar Kelimeler:

Zihinsel engel, stres, Baş Etme Stratejileri

Analysis of Stress Levels and Coping Methods of Fathers with Mentally Disabled Children: A Mixed Method Study

The aim of the study was to evaluate the stress levels of fathers with mentally retarded children in terms of the child's disability level, the presence of another disabled child in the family, paternity experience and the exit time of the disability, and to examine the fathers' views on the difficulties and coping strategies. In the research, a mixed pattern which was used as qualitative and quantitative priority was used. The quantitative study group consisted of 107 fathers of medium and severe mentally retarded students enrolled in Denizli İsmail Tosunoğlu Special Education Job Application Center and Polis Uncle Special Education Job Application Center in 2018-2019 and 8 qualitative study group selected 8 fathers with high sampling method. In the quantitative section, “Family Stress Assessment Scale”, in the qualitative section “Personal Information Form” and “Semi-Structured Interview Form” were used. In the quantitative section; Correlaston, t-Test and ANOVA, which are descriptive analysis methods, were analyzed by NVivo 12 in the qualitative part. Result; While there was a significant difference between father stress scores and disability level, there was no significant difference in terms of whether there are any other disabled children in the family, duration of paternity experience and exit time of the disability. Difficulties experienced by fathers; behavioral problems of the child, society's perspective, social difficulties, health difficulties, care difficulties, education and financial difficulties. Fathers use the strategies of “expert and institutional support”, “acceptance”, “problem solving” and “denial strategy” most to deal with stress.

Keywords:

Mental Disability, Stress, Coping Strategies,

PDF

___

Acar, M. (2009). Zihinsel ve fiziksel özürlü çocuğa sahip anne ve babaların yaşam doyumu ve umutsuzluk düzeylerinin incelenmesi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü: Konya.Ağargün, M.Y., Beşiroğlu L, Kıran Ü.K., Özer Ö.A. ve Kara H. (2005). (COPE başa çıkma tutumlarını değerlendirme ölçeği): psikometrik özelliklere ilişkin bir ön çalışma. Anadolu Psikiyatri Dergisi,6(4), 221-226.Altuğ Özsoy, S., Özkahraman, Ş. ve Çallı, F. (2006). Zihinsel engelli çocuk sahibi ailelerin yaşadıkları güçlüklerin incelenmesi. Aile ve Toplum Eğitim Kültür ve Araştırma Dergisi, 3(9), 69-78. Arıcıoğlu, A. ve Gültekin, F. (2017). Zihinsel engelli çocuk annelerinin sosyal destek ve gelecek algıları: psikolojik danışmanların rolleri. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 42, 1-26. Arman, N. (2009). Zihinsel engelli çocuğa sahip anne ve babaların algıladıkları sosyal destek düzeyleri ile tükenmişlik ve kaygı düzeylerinin incelenmesi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü: Erzurum.Avşaroğlu, S. ve Akçeşme, F. (2018). Özel gereksinimli çocuğu olan anne babaların iyimserlik ve stresle başa çıkma tutumları. Gelecek Vizyonlar Dergisi, 2(1), 20-29.Avşaroğlu, S. ve Gilik, A. (2017). Özel gereksinimli çocuğa sahip anne babaların kaygı durumlarına göre umutsuzluk düzeylerinin incelenmesi. Elementary Education Online,16(3), 1022-1035.Aydın, H. (2018). Ergenlerin kişilik özelliklerinin stresle başa çıkma ve bazı özlük niteliklerine göre karşılaştırmalı olarak incelenmesi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü: Konya. Aysan, F. (2003). Başa çıkma stratejisi ölçeğinin Türkçe formunun oluşturulması. Ege Eğitim Dergisi, 3(1) ,123-132.Ayyıldız, T., Şener, D.K., Kulakçı, H. ve Veren, F. (2012). Zihinsel engelli çocuğa sahip annelerin stresle baş etme yöntemlerinin değerlendirilmesi. Ankara Sağlık Hizmetleri Dergisi, 11(2), 1-12.Bawalsah, J.A. (2016). Stres and a coping strategies in parents of children with physical, mental anda hearing disabilities in Jordan. İnternational Journal Of Education, 8(1), 1-22.Benjamin, R.K. (2016). Level of stress in parents of the mentally retarded children, Texila İnternational Journal of Academic Research, 3(2), 1-4.Bray, A., Shelton, E.J., Ballard, K. & Clarkson, J. (1995). Fathers of children with disabilities: some experiences and reflections. New Zealand Journal of Disability Studies,1, 164–176.Bulut, A., Yiğitbaş, Ç. ve Bademci, D. (2016). Engelli çocuğu olan annelerin depresyon ve umutsuzluk durumları ile bunları etkileyen etkenler. Anatolian Journal Of Psychiatry, 17(4),10-18.Can, A. (2017). SPSS ile Bilimsel Araştırma Sürecinde Nicel Veri Analizi. Ankara: Pegem YayıneviCanarslan, H. ve Ahmetoğlu, E. (2015), Engelli çocuğa sahip ailelerin yaşam kalitesinin incelenmesi. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17(1), 13-31.Cangür, Ş , Civan, G., Çoban, S., Koç, M., Karakoç, H., Budak, S., İpekçi, E. ve Ankaralı, H. (2013). Düzce ilinde bedensel ve/veya zihinsel engelli bireylere sahip olan ailelerin toplumsal yaşama katılımlarının karşılaştırmalı olarak değerlendirilmesi. Düzce Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 3(3),1-9.Carpenter B. & Towers C. (2008). Recognising fathers: the needs of fathers of children with disabilities. Support for Learning, 23(3), 118-125.Carver, C.S., Scheier, M.F. & Weintroub, J.K. (1989). A stressing coping strategies: a theoretically based approach. Journal Of Personality And Social Psychology, 56, 267-283. Çan Aslan, Ç. (2010). Zihinsel engelli çocuğu olan anne ve babaların psikolojik belirtileri, sosyal destek algıları ve stresle başa çıkma tarzlarının karşılaştırılması, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Maltepe Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü: İstanbul.Çandır, G. (2015). 4-24 yaş arası otizm spektrum bozukluğu ve down sendromu tanısı olan çocukların annelerinde depresyon, anksiyete, stres ve baş etme tutumları arasındaki ilişkinin incelenmesi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Arel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü: İstanbul.Darling, C.A., Senatore, N. & Strachan, J. (2012). Fathers of children with disabilities: stress and life satisfaction. Stress & Health, 28(4), 269-278.Davys, D., Mitchell, D. & Martin, R. (2017). Fathers of adults who have a learning disability: roles needs and Demir, S.A. ve Keskin, G. (2018). Zihinsel engelli çocuğa sahip olan annelerin karşılaştıkları güçlükler nitel bir çalışma. The İnternational Journal Of Social Science, 66, 357-372.Deveci, M. ve Ahmetoğlu, E. (2018). Zihin engelli çocuğu olan ailelerin algıladıkları sosyal destek düzeyinin incelenmesi. Balkan ve Yakın Doğu Sosyal Bilimler Dergisi,4(2), 123-131.Doğan, M. (2016). Engelli çocuğa sahip ebeveynler ile sağlıklı çocuk sahibi ebeveynlerin dinî başa çıkma, umut ve sabır düzeylerinin karşılaştırılması. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 5(8), 3214-3245.Doğru, S.Y. ve Arslan, E. (2008). Engelli çocuğu olan annelerin sürekli kaygı düzeyi ile durumluk kaygı düzeylerinin karşılaştırılması. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi,19, 543-553.Dönmez, N. B. (2010). Öğretmenlik programları için özel eğitim. Ankara: Gündüz Eğitim ve Yayıncılık.DSM-5 (2014). Tanı Ölçütleri El Kitabı, Ankara: Amerikan Psikiyatri Birliği, (Hekimler Yayın Birliği) HYB Yayıncılık.Duygun, T. ve Sezgin, N. (2003). Zihinsel engelli ve sağlıklı çocuk annelerinde stres belirtileri, stresle başa çıkma tarzları ve algılanan sosyal desteğin tükenmişlik düzeyine olan etkisi. Türk Psikoloji Dergisi, 18(52), 37-52.Eldeniz Çetin, M. ve Sönmez, M. (2018). Çoklu yetersizliğe sahip çocuğu olan annelerin yaşadığı güçlüklerin belirlenmesi. Elementary Education Online, 17(3), 1252-1267.Ergin, D., Şen, N., Eryılmaz, N., Pekuslu, S. ve Kayacı, M. (2007). Engelli çocuğa sahip ebeveynlerin depresyon düzeyi ve etkileyen faktörlerin belirlenmesi. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 10(1),41-48.Eripek, S., Ataman, A., Özyürek, M., Konrat, A., Akçamete, G., Tüfekçioğlu, U., Kırcaali İftar, G. ve Topbaş, S. (1998). Özel eğitim. (4. Baskı). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları. Ersoy Quadır, S. ve Temiz, G. (2018). Engelli çocuğu olan annelerin gereksinimlerini etkileyen faktörlerin incelenmesi (Konya İli Örneği). Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11(61), 831-839.Fışıloğlu, A. (1993). İşitme Engelli Çocuğun Ailesi. VII. Ulusal Psikoloji Kongresi Bilimsel Çalışmalarında sunulmuştur, Ankara.Flynt, S.W. & Wood, T.A. (1989). Stress and coping of mothers of children with moderate mental retardation. American Journal Mental Retardation, 94(3), 278-283.Gören, A.B. (2015). Down sendromlu çocuğa sahip annelerin destek ihtiyaçlarının ve destek kaynaklarının belirlenmesi. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 4(3), 651-673.Görmez, A. (2017). Zihinsel yetersizliği olan yetişkinlerin aile üzerindeki bakım yükü ve ilişkili faktörler. Anadolu Kliniği Tıp Bilimleri Dergisi, 22(3), 169-176.Gücüyeter, N. (2003). Lise öğrencilerinin kullandıkları başa çıkma stratejileri ile kendini kabul düzeyi arasındaki ilişki, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü: İzmir. Güler, Ö. ve Çınar, S. (2010). Hemşirelik öğrencilerinin algıladıkları stresörler ve kullandıkları baş etme yöntemlerinin belirlenmesi. Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Sempozyum Özel Sayısı, 254-261.Hiçdurmaz, D. ve Öz, F. (2013). Stresle baş etmenin bir boyutu olarak spiritüalite. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi, 16(1), 50-56.Işıkhan, V. (2005). Zihinsel engelli çocuğa sahip annelerin psiko-sosyal ve sosyo-ekonomik. Toplum ve Sosyal Hizmet, 16 (2), 36-52.Kaçan Softa, H. (2012). Engelli çocuğa sahip ebeveynlerin depresyon düzeylerinin incelenmesi. XII Ulusal Konsültasyon Liyezon Psikiyatrisi ve Psikosomatik Tıp Kongresinde sunulmuştur, Kastamonu.Kaner, S. (2001). Aile stresini değerlendirme ölçeği (the questionnaire on resource and stress-f) faktör yapısı güvenirlik ve geçerlik çalışmaları. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 34, 1-10. Kara, E. (2018). Engelli çocuğa sahip anneler yönelik manevi destek ile güçlendirme uygulaması. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11(57), 311-322.Karpat, D. ve Girli, A. (2012). Yaygın gelişimsel bozukluk tanılı çocukların anne babalarının yas tepkilerinin, evlilik uyumlarının ve sosyal destek algılarının incelenmesi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 13(2), 69-85.Kirby, A.V., White, J.T. & Baranek, G.T. (2015). Caregiver strain and sensory features in children with autism spectrum disorder and other developmental disabilities. American Association On Intellectual And Developmental Disabilities, 120(1), 32-45.Kizir, M ve Çiftçi Tekinarslan, İ. (2018). Ağır ve çoklu yetersizliği (AÇYE) olan çocuk annelerinin yaşadıkları sorunların sorunlarla baş etme yöntemlerinin belirlenmesi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 19(2), 233-256.Koç, M., İskender, M. ve Bayraktar, B. (2008). Engelli çocuğa sahip ailelerin beklenti düzeyi ile çocuğa karşı tutumları arasındaki ilişkinin incelenmesi. The Journal Of Sakarya University Education Faculty, 16,14-25.Koçak Uyaroğlu, A. ve Bodur, S. (2009). Zihinsel yetersizliği olan çocukların anne babalarında kaygı düzeyi ve bilgilendirmenin kaygı düzeyine etkisi. TAF Preventive Medicine Bulletin, 8(5), 405-412.Lafçı, D., Öztunç, G. ve Alparslan, N. (2014). Zihinsel engelli çocukların (mental retardasyonlu çocukların) anne ve babalarının yaşadığı güçlüklerin belirlenmesi. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 3(2), 723-735.Lazarus, R S & Folkman, S. (1984). Stress, appraisal and coping. New York: Springer Publishing Company.MEB (2016). Millî eğitim istatistikleri örgün eğitim 2015-2016. (Erişim: 02.08.2016, http://sgb. meb.gov.tr/www/icerik_goruntule.php? KNO=232 Moos, R. (1993). Coping responses inventory: Professional manual (2nd ed.). New York: PAR Assessment Resources.Oğuzhan, H. (2018). Engelli çocuğu olan ailelerin aile işlevlerinin değerlendirilmesi ve etkileyen faktörlerin belirlenmesi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Atatürk Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü: Erzurum.Otake, T. (2006). Is ‘Disability’ still a dirty word in Japan? Japan Times. http://search.japantimes. co.jp/cgi-bin/fl20060827x1.html, (15. 09. 2013).Öz, Z. (2018). Engelli çocuğu olan anne babaların kaygı düzeyi ve başa çıkma stratejilerinin değerlendirilmesi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Üsküdar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü: İstanbul.Özbay, Y. ve Şahin, B. (1997). Stresle başa çıkma tutumları envanteri: geçerlik ve güvenirlik çalışması. IV. Ulusal Psikolojik Danışma ve Rehberlik Kongresinde sunulmuştur: Ankara.ÖZİDA. (2002). Türkiye özürlüler araştırması. Ankara: DİE Yayınları.Özmen, D. ve Çetinkaya, A. (2012). Engelli çocuğa sahip ailelerin yaşadığı sorunlar. Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 28(3), 35-49.Özokçu, O. ve Canpolat, M. (2013). Grup rehberliği programının zihinsel yetersizliği olan çocuğa sahip annelerinin stres düzeylerine etkisi. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(24), 181-196.Öztürk, N. ve Aral, N. (2016). Down sendromlu birey ve ailesinin demografik özelliklerinin incelenmesi, ailelerin bilgi, duygu ve düşüncelerinin belirlenmesi (Ankara ili örneği). Journal Of Current Researches On Helath Sector (JOCREHES), 6(2), 27-50.Peer, J.W. & Hillman, S.B. (2014). Stress and a resilience for parents of children with ıntellectual and developmental disabilities: a review of key factors and recommendations for practitioners, Journal Of Policy And A Practice İn İntellectual Disabilities, 11(2), 92-98.Quire, L. & Pahl, J. (1991). Stress and coping in mothers carring for a child with severe learning difficulties: a test of Lazarus transactional model of coping. Journal of Community & Applied Social Psychology. 1(1), 57-70. Rüstemova, N. (2018). Engelli çocuk sahibi anne ve babaların aile hayatı ve çocuk yetiştirme tutumları ile kabul red düzeyi ilişkisinin incelenmesi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Ticaret Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü: İstanbul.Schilling, R.F., Schinke, S.P. & Kirkham, M.A. (1985). Coping with a handicapped child: differences between mothers and fathers. Social Science & Medicine, 21(8), 857-863. Şengül, S. ve Baykan, H. (2013). Zihinsel engelli çocukların annelerinde depresyon, anksiyete ve stresle başa çıkma tutumları. Kocatepe Tıp Dergisi,14, 30-39.Şentürk, M. ve Saraçoğlu, M.V. (2013). Eğitilebilir zihinsel, bedensel engelli çocuğu olan annelerle sağlıklı çocuğa sahip annelerin aileden algıladıkları sosyal destek ve depresyon düzeylerinin karşılaştırılması. Uluslararası Temel ve Klinik Tıp Dergisi, 1(1), 40-49.TÜİK, (2016). Türkiye sağlık araştırması. http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1095. (26.02.2019).Türk, A.B. ve Bumin, G. (2015). Engelli çocuğa sahip annelerde zaman yönetimi eğitiminin aktivite performansı, depresyon, yaşam kalitesi ve stresle başa çıkma üzerine etkisi: pilot çalışma. Ergoterapi ve Rehabilitasyon Dergisi, 3(1), 13-20.Uğuz, Ş., Toros, F., İnanç, B.Y. ve Çolakkadıoğlu, O. (2004). Zihinsel ve/veya bedensel engelli çocukların annelerinin anksiyete, depresyon ve stres düzeylerinin belirlenmesi. Klinik Psikiyatri, 7, 42-47.Upadhyaya, G.R. & Havalappanavar, N.B. (2008). Stres in parents of mentally challenged. Journal of the Indian academy of applied psychology, Special Issue, 53-59.US Census Bureau (2012). Nearly 1 in 5 people have a disability in the U.S. Census Bureau Reports. https://www.census.gov/newsroom/releases/ archives/ miscellaneous/cb12-134.html. (25.10.2015).WHO (2015). World Health Organization. World report on disability and rehabilitation. Publish Data. 2010 (Erişim Tarihi: 21.04.2015)Wikler, L. (1981). Chronic stresses of families of mentally retarded children. JSTOR Family Relations, 30(2), 281-288.Yıldırım, F. ve Conk, Z. (2005). Zihinsel yetersizliği olan çocuğa sahip anne babaların stresle başa çıkma tarzlarına ve depresyon düzeylerine planlı eğitimin etkisi. Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Yılmaz, Z. (2004). Çalışan özürlülerin iş yaşamında karşılaştıkları sorunlar ve bunları etkileyen etmenler, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü: Ankara.Yürik, E.Ö. ve Avcı, N. (2008). T.C. Türk İşbirliği ve Kalkınma İdaresi Başkanlığı. Avrasya Etüdleri. 34(2), 109-125.