GRAFİK TASARIM LİTERATÜRÜNDE  CİNSİYET EKSENLİ DÜALİZM

Cinsiyet kavramı, ikili karşıtlıklarla karakterize edilmeye uygun bir yapıya sahiptir. Bedenler, formlar, renkler, tutum ve tercihler, giyim ve görünümler, stiller bir cinsiyetle özdeşleştirilirken; diğeriyle karşıt biçimde konumlandırılır. Böylece dişil ya da eril çağrışımlarıyla sınıflandırılan imgeler ve normlar oluşur. Bu tarz indirgemeci sınıflandırmalar günümüz anlayışında cinsiyetçi düalizm olarak tanımlanmaktadır. Kadim öğretilerde, sanatta, teknikte birbirini tamamlayan güçler olarak yer bulan dişil-eril düalizmi üzerinden cinsiyet eksenli terim ve ifadeler üretilmiştir. Bahsi geçen yapının izlerini dilde ve terminolojilerde görmek mümkündür. Sanat, tasarım ve basım alanlarının kesişiminde yer alan grafik tasarım da bu bağıntıları kullanmaktadır. Grafik tasarım literatüründe yazı, renk, biçim, yerleşim gibi tasarım elemanlarının nitelikleri cinsiyetlerin karşıtlıklarıyla sunulmaktadır. Fonksiyonellik, hedef kitleye hitap etme gibi görevleri yerine getirmek adına uygulanacak tasarım stilleri dişillik ya da erillikle bağdaştırılmaktadır. Bir tasarım elemanının herhangi bir cinsiyetle bağdaştırılması, yine aynı tasarım elemanının güçlü-zayıf yönlerinin ya da kısıtlılıklarının açıklanması; sözü geçen cinsiyetin de bu bağıntılarla anılabileceği anlamına gelmektedir. Grafik tasarımla yakın ilişki içinde olan basım alanı terminolojisindeki cinsiyet eksenli karşıtlıklar da dikkat çekicidir. Makina parçaları, kalıplar; bedenlerin anatomik yapı ve işlevlerindeki farklılıklarla adlandırılmakta ya da açıklanmaktadır. Literatüre bütüncül bir bakışla; parçalar halindeki bu ifadelerden, cinsiyetlerin algılanışına dair kalıplaşmış görüşlerin derlenmesi mümkündür. Bu sebeple grafik tasarım disiplini, cinsiyet eksenli düalizmin incelenebilmesi için uygun bir örneklem teşkil etmektedir. Çalışma sanatsal, işlevsel ve teknik yönleriyle grafik tasarım literatüründeki cinsiyetçi düalist yapıyı çözümlemek amacıyla hazırlanmış derleme türündedir. Bu doğrultuda çalışmanın ilk bölümü cinsiyete ilişkin temel kavramlar, cinsiyet normlarının ayrışmasına dair tarihi, toplumsal ve kültürel süreçlere kısa bir değini üzerine kurulmuştur. Ardından grafik tasarım ve basım terminolojilerinde cinsiyet eksenli ikili karşıtlıklar ve bunların dolaylı bağıntıları sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Cinsiyet, düalizm, ikili karşıtlık, grafik tasarım, tasarım terminolojisi

GENDER-BASED DUALISM IN  GRAPHIC DESIGN LITERATURE

The concept of gender has a suitable structure for being characterized with binary oppositions. Bodies, forms, colors, attitudes and preferences, clothing and appearances, styles are identified with a particular gender and positioned against the other. Thus, images and norms that are classified by feminine or masculine connotations are formed. Such reductionist classifications are defined as sexist dualisms in today's conditions. Gender-based terms and expressions were produced through feminine-masculine dualism in ancient doctrines, art, technique as complementary forces. It is possible to see the traces of the mentioned structure in languages and terminologies. Graphic design, which is located at the intersection of art, design and printing, uses these relations as well. In the graphic design literature, the qualities of design elements such as text, color, form and layout are presented in terms of genders’ oppositions. Design styles that are applied to perform tasks such as functionality and addressing the target audience are associated with femininity or masculinity. When followed by an explanation on the strengths-weaknesses or limitations of it, associating a design element with a gender also implies that the mentioned gender itself can be referred to with these relations, too. The gender-based oppositions in print terminology, which are closely related to graphic design, are striking. Machine parts and molds are named or explained with reference to differences in anatomical structure and functions of the bodies. With a holistic view to literature; it is possible to compile stereotyped views on the perception of the sexes. Therefore, the discipline of graphic design constitutes an appropriate sample to examine the gender-based dualism. This study is a review which aims to analyze the sexist-dualist structure in the graphic design literature with its artistic, functional and technical aspects. To this aim, the first part of this study concentrates on the basic concepts related to gender and provides a brief background information on the historical, social and cultural process of formation of the gender norms. Following this introductory part, this study presents the gender-based binary oppositions in graphic design and printing terminologies, and their indirect relations.

Keywords:

Gender, dualism, binary opposition, graphic design, design terminology,

PDF

___

Ak, B. (2015). Grafik tasarım ve toplumsal cinsiyet (Yayımlanmamış sanatta yeterlik tezi). Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Grafik Anasanat Dalı, İstanbul.
Akyol, Ö. ve Polatoğlu, Ç. (2017). Kadın bedeninin değişen toplum düzenlerinde mimari tasarıma yansıması. FSM İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 10, 1-23.
Ambrose G. ve Harris, P. (2005). Basics design 05: Colour. Switzerland: AVA Publishing.
Ambrose, G. ve Harris, P. (2010). Görsel grafik tasarım sözlüğü. (B. Barhana, , Çev.). İstanbul: Litaretür Yayınları.
Benton, M. L. (2001). Typography and gender: Remasculating the modern book. P. C. Gutjahr ve M. L. Benton (Ed.), Illuminating letters: Typography and literary interpretation içinde. (71-94). Massachusetts: University of Massachusetts Press.
Berktay, F. (2018). Tarihin Cinsiyeti. İstanbul: Metis Yayıncılık.
Best, D. ve Thomas, J. J. (2004). Cultural diversity and cross-cultural perspectives. A. H. Eagly, A. E. Beall ve R. J. Sternberg (Ed.), The Psychology of Gender içinde. (296-327). New York: The Guilford Press.
Caldwell, C. ve Zappaterra, Y. (2014). Editorial design. London: Laurence King Publishing.
Çiftçi, K. (2009). Mağara resimlerini kadınlar, kaya resimlerini erkekler yapmıştır. Grafik Tasarım Dergisi, 32, 40-45.
Dişi. (t.y.). https://sozluk.gov.tr adresinden erişilmiştir.
Dişi Klişe. (t.y.). https://sozluk.gov.tr adresinden erişilmiştir.
Ehrnberger, K., Räsänen, M. ve Ilstedt, S. (2012). Visualising gender norms in design: Meet the mega hurricane mixer and the drill dolphia. International Journal of Design, 6, 3, 85-98.
Erkek. (t.y.). https://sozluk.gov.tr adresinden erişilmiştir.
Ersöz, A. G. (2016). Toplumsal cinsiyet sosyolojisi. Ankara: Anı Yayıncılık.
Elden, M. ve Okat Özdem, Ö. (2015). Reklamda görsel tasarım: Yaratıcılık ve sanat. İstanbul: Say Yayınları.
Elçik, G. (2016). Beden, iki nokta üst üste. F. Saygılıgil (Ed.), Toplumsal Cinsiyet Tartışmaları içinde (185-211). Ankara: Dipnot Yayınları.
Esen, E. (2006). 20. Yüzyılda tipografi eğilimleri. Bak Görsel Sanatlar Dergisi, 05, 52-65.
Freidan, B. (1979). The Feminine Mystique. New York: Dell Publishing.
Gardin, N. ve Olerenshaw, R. (2014). Yin Yang. Larousse Semboller Sözlüğü içinde (655). (B. Akşit, Çev.). İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
Garfield, S. (2011). Just my type. London: Profile Books.
Garfield, S. (2018). Tam benim tipim. (S. Gürses, Çev.). İstanbul: Domingo-BKZ Yayıncılık.
Hançerlioğlu, O. (1978). İkicilik. Felsefe Ansiklopedisi: Kavramlar ve Akımlar içinde (Cilt 3, ss. 38). Remzi Kitabevi, İstanbul.
Hekman, s. J. (2016). Toplumsal cinsiyet ve bilgi. İstanbul: Say Yayınları.
Küçükerdoğan, R. (2011). Markalar zihnimizi nasıl yönlendiriyor? Logolardaki biçimler ve anlamları. Grafik Tasarım Dergisi, 43, 54-58.
Levi-Strauss, C. (1963). Structural anthropolgy. (C. Jacobson ve B. G. Schoepf, Çev.). New York: Basic Books.
Levi-Strauss, C. (1966). The savage mind. J. Pitt-Rivers ve E. Gellner (Ed.). London: Weidenfeld and Nicolson.
Lunde, P. (2009). Şifreler Kitabı. (D.Akın, Çev.). İstanbul: NTV Yayınları.
Maruca, L. (207). The work of print: Authorship and the English text trades, 1660-1760. Washington: University of Washington Press.
McEwen, I. K. (2003). Vitruvius: Writing the body of architecture. Cambridge: MIT Press.
Morioka, A. S. ve Stone, T. (2006). Color design workbook. Massacushetts: Rockport Publishing.
Nietzsche, F. (2015). İyinin ve kötünün ötesinde. İzmir: Atlantis Yayınevi.
Nikfal, S. ve Suen, C. Y. (2019). Arabic and English typeface personas. N. el Gayar ve C. Y. Suen (Ed.), Computational linguistics, speech and image processing for Arabic Language içinde (203-230). World Scientific Publishing.
Sarıkavak, N. K. (1997). Tipografinin temelleri. Ankara: Doruk Yayıncılık.
Samara, T. (2010). Graphic designer's essential reference. Massachusetts: Rockport Publishing.
Sennett, R. (2008). Ten ve taş. İstanbul: Metis Yayınları.
Snow, D. R. (2006). Sexual dimorphism in Upper Palaeolithic hand stencils. Antiquity, 80, 390-404.
Sweet, E. V. (2013). Boy builders and pink princesses: Gender, toys, and inequality over the Twentieth Century (Doctoral dissertation). ProQuest. (3614279)
Şentürk, L. (2010). Bir Erkek Mimarın Gözüyle Eril Kent. http://v3.arkitera.com/s227-bir-erkek-mimarin-gozuyle-eril-kent.html adresinden erişilmiştir.
T.C. Sağlık Bakanlığı. (2016). Hasta Kimliğinin Doğrulanması Prosedürü. (Döküman No. HB.PR.02). Ankara.
Thompson, D. (1993). Female, Male. The Oxford Dictionary of Current English içinde (318, 537). New York: Oxford University Press.
Tuğ, B. (2016). Tarih ve toplumsal cinsiyet. F. Saygılıgil (ed.), Toplumsal Cinsiyet Tartışmaları içinde (33-51). Ankara: Dipnot Yayınları.
Uçar, T. F. (2004). Görsel iletişim ve grafik tasarım. İstanbul: İnkılap Yayınları.
Yağçı, E. (2014). Mekânsal tanımlarda cinsiyet kodları kullanımının göstergebilimsel çözümlemesi. İstanbul Ticaret Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi. 13, 26, 259-274.
Yanık, H. (1999). Pratikte masaüstü yayıncılık. İstanbul: Asır Basım Yayın.