İrem KARAKOÇ

13515

OSMANLI DEVLETİ’NDE KÂĞIT PARAYA GEÇİŞ SÜRECİNDE EVRÂK-I NAKDİYYENİN YERİ

Osmanlı Devleti’nde başından beri ekonomik istikrarsızlıklar nedeniyle akçe tecdidi ve tağşişi (yenileme ve değerini düşürme) gibi münferit denebilecek uygulamalar yapılmışsa da madenî para rejimi Tanzimat’a kadar değiştirilmemiştir. Tanzimat devrinde isyanlar, savaşlar, yenilikler ve önceden alınan borçların ödeme tarihlerinin gelmesi gibi nedenlerle para ihtiyacı geleneksel yöntemlerle kapatılamayacak seviyeye çıkmıştır. Çalışmamızın amacı devletin bu zor durumdan kurtulmak için bir borç alma yöntemi olarak düşündüğü kâime adı verilen kâğıtları tedâvüle çıkarmasının nedenleri ve hukukî işlemler bakımından doğan sonuçlarıdır. Bu evrak, sonradan kâğıt paraya dönüştürülerek mevcut madenî para sistemini değiştirmiştir. Çalışmamızda öncelikle Osmanlı Devleti’nin biri, akçe esası üzerine kurulu “millî/osmanî”; diğeri, kuruş (ecnebi gümüş sikke) esasına dayanan “yabancı/ticarî” ikili para sistemi, ardından üç aşamada basılan “kâime” ele alınmıştır. Araştırmamız bir Hukuk Tarihi çalışması olduğundan konuyla ilgili hukukî düzenlemelere de değinilmiştir. Evrâk-ı nakdiyyenin bir günde ve gönüllü olarak kabul edilen bir uygulama değil ekonomik şartlar yüzünden ve tedricen girilen bir iç borçlanma süreci olması, bunun tarihî ve hukukî bir olgu olduğunu düşündürmektedir.

THE PLACE AND EFFECTS OF MONEY-LIKE DOCUMENTS DURING THE TRANSITION TO PAPER-MONEY IN THE OTTOMAN EMPIRE

Although the Ottoman Empire faced instability in the economy from time to time, such as fund renewal (tajdid) and money adulteration (deprecation), the existing monetary regime did not change until the Tanzimat Period. In the Tanzimat era, the need for money reached a level that could not be covered by traditional methods due to internal revolts and wars, reforms and payment dates of the previously received debts. The aim of our study is to reveal the reasons and the consequences of the legal proceedings and the reasons why the government considered borrowing money as a right method to get out of the difficult situation. Moreover, these documents were converted into paper and the existing coins were destroyed. In our research, first of all, one of the Ottoman Empire, “national / ottoman system” based on “akçe”; the other, the “foreign / commercial” binary currency system based on the “kuruş” (foreign currency silver coin), followed the base printed in three stages. Since our research is a legal history study, legal regulations related to the subject are also mentioned. It is a fact that the paperwork (money/government note) is not a common practice accepted voluntarily. This makes us think the reasons for this acceptance from legal and historical perspectives.
PDF

___

  • Açıkgöz, Ömer (2010) “Osmanlı Para Politikasında Reform Çabaları: 1800- 1844 Dönemi Üzerine Bir Değerlendirme”, ZKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, C:6, S:12, , s.371–392.
  • Ahmed Cevdet Paşa (1991) Tezâkir, C. 1-4, 3. Baskı, Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi , (Tezâkir).
  • Ahmed Cevdet Paşa, (1976) Tarih-i Cevdet, C. 1, İstanbul, (Tarih).
  • Ahmed Cevdet Paşa, Maruzat, (Yay. Haz. Yusuf Halaçoğlu), İstanbul 1980, (Maruzat).
  • Akdağ, Mustafa (1977) Türkiyenin İktisadî ve İctimaî Tarihi II, İstanbul.
  • Akyıldız, Ali (2001) “Kâime”, DİA, C. 21, İstanbul, s. 212, (Kâime ).
  • Akyıldız, Ali (2007) “Para”, DİA, C. 34, İstanbul, s. 163-166, (Para).
  • Akyıldız, Ali (1996) Osmanlı Finans Sisteminde Dönüm Noktası, Kâğıt Para ve Sosyo-Ekonomik Etkileri, Eren Yayıncılık, (Osmanlı Finans).
  • Ali Haydar Efendi (1331, 1335)“Risâletü fî Kazâi’d-Düyûn ve İktizâühû” adlı çalışmasının “Deynin Sûret-i İdaresi ve İcârenin Ehadd-i Âkideynin Vefatı Hâlinde Adem-i İnfisâhı Hakkındaki Ahkâm” başlıklı makalesinin Birinci Risâle’si olan “Madenî Altınla Sâbit Olan Düyûnun Madenî Altın İ’tâsıyla Te’diyesi Lâzım Geleceğine Dâirdir”, Ali Haydar, İstanbul Necmi İstikbal Matbaası, “Risâletü fî Kazâi’d-Düyûn ve İktizâühû”.
  • Anbar, Âdem (2009) “Osmanlı İmparatorluğu’nun Avrupa ile Finansal Entegrasyonu: 1800-1914”, Maliye Finans Yazıları, Temmuz, Yıl: 23, S. 84, s. 17-37.
  • Artuk, İbrahim (1980) “Osmanlı Beyliğinin Kurucusu Osman Gazi’ye Ait Sikke”, Türkiye’nin Sosyal ve Ekonomik Tarihi (1071-1920)”, Ankara.
  • Artuk, İbrahim (1992) “Beşlik” maddesi, DİA, C. 6, İstanbul.
  • Aybakan, Bilal (2006) “Nakit”, DİA, C. 32, İstanbul, s. 324-326.
  • Baltaoğlu, Süren (2008) Para Sistemleri Tarihi, İstanbul.
  • Bayraktar, Yüksel, “Borç Kıskacında Türkiye Ekonomisine Tarihsel Bir Bakış: Borçlanma Üzerine Çıkarılacak Dersler”, https://dergipark.org.tr › download › article-file, 22.09.2019.
  • Bilmen, Ömer Nasuhî (1985) Hukuk-ı İslâmiyye ve Istılâhât-ı Fıkhiyye Kamusu, C. 4, İstanbul.
  • Belin (Belen), M (1931) Türkiye İktisadi Tarihi Hakkında Tetkikler, (Çev. M. Ziya), İstanbul, (Devlet Matbaası).
  • Cezar, Yavuz (1984) “Tanzimatta Mali Durum”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, S. 2, s. 291-342, https://dergipark.org.tr/tr/ download/article-file/8313, 22.09.2019.
  • Çakır, Coşkun (2012) Tanzimat Dönemi Osmanlı Maliyesi, 2. Baskı, İstanbul, Küre Yayınları, Haziran.
  • Çelik, Akın (2015) “Savaşın Maliyetine Bir Çözüm: Bir Borçlanma Hikâyesi”, Türkiyat Mecmuası, C. 25/Güz.
  • Çiftçi, Murat/Seymen, Recep (2012) “Osmanlı Kâimelerinin Halktan Kabul Görmemesinin Nedenleri (Hayek-Gellner-Keyder Üçlemesiyle Bir Sentez)”, Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, C. 9, S. 1, Yıl: 2012, s. 958 vd.
  • Davison, Roderick (2001) “Osmanlıların Kâğıt Parayla İlk Deneyimi”, (The First Ottoman Experiment with Paper Money), (Çev. Durdu Mehmet
  • Durak), Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 2001, S. 12, s. 245-260. https://dspace.ankara.edu.tr/xmlui/handle/123456789/64265, s.e.t. 22.09.2019.
  • Döndüren, Hamdi (2016) Delilleriyle Ticaret ve İktisat İlmihali, İstanbul, Erkam Yayınları, (İlmihal).
  • Döndüren, Hamdi (2010) “Kur’an ve Sünnete Göre Altınla İlgili Ticaret Muameleleri”, D.İ.Bşk. Y.D.Kurulu Bşk.nın, 12.12.2010 tarihli “Güncel Dini Meseleler İstişare Toplantısı” Bildirisi, (Bildiri).
  • Ekinci, Ekrem Buğra, “Paramızın Serüveni”, “http://www.ekrembugraekinci .com/makale.asp?id=198”, s.e.t. 17. 09. 2019.
  • Engelhardt, Eduard Philippe, Tanzimat ve Türkiye, İstanbul, Kaknüs Tarih Yayınları, (Çev. Ali Reşad), Kasım 1999.
  • Erdem, Ekrem (2006) “Osmanlı Para Sistemi ve Tağşiş Politikası: Dönemsel Bir Analiz”, Bankacılar Dergisi, S. 6, 2006, s. 10-27, (Tağşiş), https://www.tbb.org.tr/Dosyalar/Arastirma_ve_Raporlar/osmanli_para _sistemi.pdf, s.e.t. 15.09.2019.
  • Erol, Mine (1970) Osmanlı İmparatorluğu’nda Kağıt Para (Kâime), İstanbul.
  • Eskicioğlu, Osman (1983) “İslâm Hukukunda Enflasyonla İlgili Bazı Meseleler”, DEÜİFD, I, s. 97-117, İzmir, http://isamveri.org/pdfdrg/D00036/1983_1/1983_1_ESKICIOGLUO.pd f, (19.01.2020) ve (http://www.enfal.de/enflasyon.pdf, s.e.t. 19.01.2020.
  • Genç, Mehmet (2000) “İltizam”, DİA, İstanbul 2000, C. 22, s. 154-158, (İltizam).
  • Genç, Mehmet (1995) “Esham”, DİA, C. 11, İstanbul 1995, s. 376-380, (Esham).
  • Genç, Mehmet (2003) “Mâlikâne”, DİA, C. 27, Ankara, s. 516-518, (Malikane).
  • Genç, Nihat (1995) “Esham Sistemi”, DİA, C. 11, İstanbul 1995, (N.Genç).
  • Hasan Ferid (1330) Nakid ve İ’tibar-ı Mâlî, Birinci Cild, (Meskûkat), İstanbul 1330, (Meskukat), file:///C:/Users/KARAKOÇ/Desktop/hasan%20 ferid,%20nakid%20ve%20itibar-ı%20mali/ND0780.pdf, (25.05.2020).
  • Hasan Ferid (1334) Nakid ve İ’tibar-ı Mâlî, İkinci Cild, (Evrâk-ı Nakdiyye), İstanbul, (katalog.marmara.edu.tr/eyayin/pdf/ND100.pdf, (26.04.2020), (Evrâk-ı Nakdiyye).
  • Hasan Ferid (1334), Nakid ve İ’tibar-ı Mâlî, Üçüncü Cild, (Bankacılık), İstanbul, (Bankacılık).
  • İsmail Gâlib (1307), Takvîm-i Meskûkât-ı Osmaniyye, Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye’nin bidayet-i teessüsünden beri darb ve ihraç olunan meskûkât ve madalyaların nev’i ve cins ve tarifleriyle malumat-ı tarihiyyesini mutazammındır, İstanbul (Instıtute of Islamic Studies McGill University 095 1831t 30578), (archieve.org/details/McGillLibrary-rbsc_isl_takvim-i meskukat_cj3445g351890-17174/page/n2/mode/2up), (26.04.2020).
  • Kallek, Cengiz (1992) Hz. Peygamber (S.A.S) Döneminde Devlet ve Piyasa, İstanbul, Bilim ve Sanat Vakfı Yayınları.
  • Kallek, Cengiz (1997) Asr-ı Saadette Yönetim-Piyasa İlişkisi, İstanbul, İz Yayıncılık.
  • Karakoç, İrem (2012) Hukuk Tarihinde Vatandaş-Yabancı Statüsü, Ankara, Yetkin Yayınları.
  • Karakoç, İrem (2017) “Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye ve Hukukun Kaynakları”, İÜHFM, Prof. Dr. Sadri Maksudi Arsal’a Armağan Özel Sayısı, C. LXXV, 2017, s. 457-514.
  • Karakoç, İrem, (2020) “Ali Haydar Efendi’nin Altın, Gümüş Gibi Madenlerle Sâbit Olan Borçların Evrâk-ı Nakdiyye İle Ödenemeyeceğine İlişkin Hukukî Görüşleri”, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi (InURL), 11(1), s. 56-72.
  • Kazgan, Haydar (2014) Osmanlı Finansında Galata Bankerleri, Yayına Hazırlayanlar: Mustafa Dönmez-Ertuğrul Tokdemir, Yayınevinde Birinci Baskı, İstanbul, Tarihçi Kitabevi, Ocak.
  • Köprülü, Orhan F. (1996) “Fuad Paşa, Keçecizâde”, DİA, C. 13, İstanbul, s. 202-205.
  • Kuyucak, Hazım Atıf (1939) Para ve Banka, C. 1, Maarif Matbaası.
  • Mantran, Robert (1986) 17. Yüzyılın İkinci Yarısında İstanbul, (Çev. M.A. Kılıçbay-E. Özcan), Ankara.
  • Mehmed Câvid Bey, (1329), Ma’lûmat-ı İktisadiyye, Dersaadet, Kanaat Matbaacılık.
  • Mordtmann, J.H: Encyclopaedia of Islâm, A Dictionary of The Geography, Etnography and Biography of the Muhammadan Peoples, Prepared by a number of leading orientalists, Edited by: M.Th. Houtsma, A.J. Wensink, H.A.R Gibb, W. Heffening, E. Levi Provençal, Vol. 2 (E-K), Leyden (Holland) Late E.J. Brill Limited 1927, London Luzak and Co. 46 Great Russel Street, (https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.529972/page/n3, s.e.t. 30.09.2019; Book Source: Digital Library of India Item 2015.529972, Public Library of India).
  • Öztürk, Emine/Fidan, Ali (2019) “Abdüllâtif Subhi Paşa’nın Uyûnü’l-Ahbâr fi’n-Nukûd ve’l-Âsar” Adlı Risâlesinin Transkripsiyonu ve İktisat Sosyolojisi Açısından Tahlili”, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sonbahar, Ek Sayı 2, s. 243-266, s.260, (www.kafkas.edu.tr/dosyalar/sobedergi/file/2019%20%20Ek%20Sayı%2 02/14%20Abdullatif, s.e.t. 11.02.2020.
  • Özcan, Abdülkadir (2010) “II. Süleyman”, DİA, C. 38, İstanbul, s. 75-80.
  • Özcan, Abdülkadir (2009) “Sergi”, DİA, C. 36, İstanbul.
  • Pakalın, M.Zeki (1993) Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul, C. 1, 2 (http://bizdosyalar.nevsehir.edu.tr/e1b41f0e72b859e7f1d9b627a59f8ab5 /mehmet-zeki-pakalin-%E2%80%93-osmanli-tarih-deyimleri-ve- terimleri-sozlugu-%E2%80%93-ii.pdf), (24.05.2020).
  • Pamuk, Şevket (2018) Osmanlı İmparatorluğu’nda Paranın Tarihi, İstanbul, (İş Bankası Kültür Yayınları), İstanbul Ocak. Sahillioğlu, Halil (1989) “Akçe”, DİA, C. 2, İstanbul, s. 224-227, (Akçe).
  • Sahillioğlu, Halil (1989) “Altın”, DİA, İstanbul, s. 532-535, (Altın).
  • Sahillioğlu, Halil (1993) “Darphâne”, DİA, C. 8, İstanbul, s. 501-505, (Darphane).
  • Sahillioğlu, Halil (1994) “Dirhem”, DİA, C. 9, İstanbul, s. 368-371, (Dirhem).
  • Tabakoğlu, Ahmet (1985) Gerileme Dönemine Girerken Osmanlı Maliyesi, İstanbul, Dergah Yayınları, (Gerileme).
  • Tabakoğlu, Ahmet (2014) Türkiye İktisat Tarihi, 12. Baskı, İstanbul, Dergah Yayınları, (İktisat).
  • Tekin, Oğuz (2009) “Sikke”, DİA, C. 37, İstanbul, s. 179-184, (Sikke).
  • Tekin, Oğuz (2004) “Meskûkat”, DİA, C. 29, Ankara, s. 317-318, (Meskûkat).
  • Toprak, Zafer (1982) Türkiye’de Milli İktisat, 1908-1918, Ankara, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
  • Uslu, Rifat (2014) “İslam Hukukunda Para Birimleri”, Journal of Islamic Research, 25(1), http://www.islamiarastirmalar.com/upload/pdf/525dac 77fc d60fb.pdf.
  • Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1988) Osmanlı Devleti’nin Saray Teşkilâtı, Ankara, (TTK Basımevi), (Saray).
  • Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1982) Osmanlı Tarihi, C. 1, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları, (Tarih).
Yıldırım Beyazıt Hukuk Dergisi-Cover
  • ISSN: 2149-5831
  • Başlangıç: 2016
  • Yayıncı: Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Hukuk Fakültesi
Arşiv
Sayıdaki Diğer Makaleler

OSMANLI DEVLETİ’NDE KÂĞIT PARAYA GEÇİŞ SÜRECİNDE EVRÂK-I NAKDİYYENİN YERİ

İrem KARAKOÇ