İSLAM-OSMANLI MUHAKEME HUKUKUNDA ŞAHİTLİK MÜESSESESİ

Mahkemeye intikal etmiş bir problemin çözümünde taraflar arasındaki belirsizlikleri ve şüpheleri ortadan kaldırarak maddi gerçeği ortaya çıkarmaya yarayacak ispat vasıtalarının tümüne delil (kanıt) ya da İslam-Osmanlı hukuk terminolojisindeki adlandırmasıyla beyyine adı verilir. Beyyine kavramı, esasında ‘‘bir hakkın ya da kendisine hukuki sonuç bağlanan bir olayın ispatını sağlayan kesin delil’’ anlamında olup, ispat vasıtalarının tamamını kapsadığı halde İslam hukukçularının çoğunluğu tarafından yalnızca şahitliği karşılayan bir kavram olarak kullanılmıştır. Muhakeme hukukunda deliller kesin delil ve takdiri delil olmak üzere ikiye ayrılır. Kesin delil hâkimi bağlayan ve ona takdir yetkisi vermeyen delildir. Takdiri delil ise hâkim tarafından serbestçe takdir edilip değerlendirilebilen ve sonuçta hâkimin vicdanının varacağı bir kanaate esas teşkil edecek her şeydir. İslam hukukçularının çoğunluğunun görüşüne göre, İslam muhakeme hukukunda kabul edilen delil sistemi kesin delil sistemidir. Özellikle İslam ceza hukukunda had ve kısas suçlarının ispatında belirli sayıda şahit veya ikrarın arandığı dikkate alındığında bu görüş baskın durmaktadır. Başka bir deyişle İslam-Osmanlı hukukunda güvenilir şahitler tarafından usulüne uygun olarak yapılan şahitlik hâkimi bağlayıcı nitelikte olup, hâkim buna göre hüküm vermek zorundadır.

Anahtar Kelimeler:

İslam Muhakeme Hukuku, kovuşturma, ispat, delil, şahitlik

TESTIMONY IN ISLAMIC AND OTTOMAN PROCEDURAL LAW

In the solution of a problem that has been brought to the Court, the evidence of all the means of proof to remove the uncertainties and suspicions between the parties from the rupture to reveal the material truth is called the “beyyineh” by the name in the terminology of Islam-Ottoman law. The concept of "Beyyine" is basically used as a concept that is "only a testimony" by the majority of Islamic jurists, in the sense that it is the "definitive evidence" that "proves the fact of a right or of a fact connected with a legal result". In the law of jurisdiction, the evidence is divided into two parts: definitive evidence and evidence. Certain proof is the one who binds the judge and does not give him the authority to appreciate it. Adulterated evidence is anything that can be freely appreciated and judged by the judge and consequently constitutes a basis for a conviction of the judge. According to the majority of Islamic jurists, the system of evidence accepted in Islamic jurisprudence is the definitive evidence system. This view is dominant, especially when it is taken into account that a certain number of witnesses or accusations are sought in prosecuting criminal offenses in Islamic criminal law. In other words, witness testimony made by reliable witnesses in Islamic-Ottoman law is binding in nature and the judge has to judge accordingly.

Keywords:

Islamic Judgment Law, Islamic civil and penal proceedings law, proof, evidence, testimony,

PDF

___

Akman, Mehmet (2004) Osmanlı Devleti’nde Ceza Yargılaması, İstanbul, Eren.
Akgündüz, Ahmed (1996) Osmanlı Kanunnameleri ve Hukukî Tahlilleri, C: 6, İstanbul, Fey.
Akyılmaz, Gül (2000) İslam ve Osmanlı Hukukunda Kadının Statüsü, Konya, Cemre.
Atak, Rıdvan (2013) ‘2114 Numaralı Safranbolu Şer’iyye Sicilinin (1222-1234/1807-1819) 1-68. Sayfalarının Transkripsiyonu, Özet ve Değerlendirilmesi’ (Yüksek Lisans), Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Atar, Fahrettin (1991) İslam Adliye Teşkilatı, Ankara, Diyanet İşleri Başkanlığı.
Avcı, Mustafa (2002) ‘Osmanlı Hukukunda Hapis Cezası’, Kamu Hukuku Arşivi, Y: 5, S: 1, Mart 2002.
Aydın, Mehmet Akif (1985) İslam-Osmanlı Aile Hukuku, İstanbul, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi.
Aydın, Mehmet Akif (2014) Türk Hukuk Tarihi, İstanbul, Beta.
Bardakoğlu, Ali (1992) ‘Beyyine’, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), C: VI, İstanbul.
Bardakoğlu, Ali (2000) ‘İsbat’, DİA, C: XXII, İstanbul.
Bardakoğlu, Ali (1997) ‘Hapis’, DİA, C: XVI, İstanbul.
Barış, Gülhan (2007) ‘2 No’lu (H. 1299-1304/M. 1883-1888) Yozgat Şer’iyye Sicilinin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi’ (Yüksek Lisans), Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
Baş, Ergin (2008) ‘62 Numaralı Amasya Şer’iye Sicil Defteri’nin Transkripsiyon ve Değerlendirilmesi’ (Yüksek Lisans), Gazi Osman Paşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tokat.
Başoğlu, Tuncay (2002) ‘Tezkiye’, DİA, C: XLI, İstanbul.
Bayındır, Abdulaziz (2015) İslam Muhakeme Hukuku, İstanbul, Süleymaniye Vakfı.
Behnesi, Ahmed Fethi/ Fidan, Yılmaz (2011) ‘İslam Hukukunda Şahitlerin Adalet Soruşturması: Tezkiye’, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, C: 11, S: 3, Samsun.
Bilmen, Ömer Nasuhi (1985) Hukuk-ı İslamiyye ve Istılahat-ı Fıkhiyye Kamusu, C: VIII, İstanbul, Bilmen.
Bozkurt, Gülnihal (1993) ‘Türk Hukuk Tarihinde Azınlıklar’, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C: 43, S: 1-4, Ankara.
Cin, Halil/ Akgündüz, Ahmet (2011) Türk Hukuk Tarihi, İstanbul, Osmanlı Araştırmaları Vakfı.
Cin, Halil/ Akyılmaz, Gül (2016) Türk Hukuk Tarihi, Konya, Sayram.
Çatalcalı, Ali Efendi/ Demirtaş, H. Necati (2014) Açıklamalı Osmanlı Fetvaları Fetâvâ-yı Ali Efendi-Cildi Evvel, İstanbul, Kubbealtı.
Çöpoğlu, Binnaz (2008) ‘H.1099 (M.1687-1688) 836 No’lu Bolu Şer’iye Sicilinin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi’ (Yüksek Lisans), İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bolu.
Dalgın, Nihat (2005) ‘Kadın ve Erkeğin Şahitliği ile İlgili Naslardaki Düzenlemelerin İslam Hukukuna Yansımaları Üzerine Değerlendirme’, Din Bilimleri, C: 5, S: 1, Samsun.
Düzdağ, Ertuğrul (2012) Kanuni Devri Şeyhülislamı Ebussuud Efendi Fetvaları, İstanbul, Kapı.
Ekinci, Ekrem Buğra (2012) Osmanlı Hukuku, İstanbul, Arı Sanat.
Fendoğlu, Hasan Tahsin (2000) Türk Hukuk Tarihi, İstanbul, Filiz.
Güler, Saadet (2011) ‘411 Numaralı Bitlis Şer’iyye Sicili’nin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi (H. 1311-1321 / M. 1893-1903)’ (Yüksek Lisans), Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van.
Karaman, Hayreddin (2013) Ana Hatlarıyla İslam Hukuku (1. Cilt), İstanbul, Ensar.
Karaman, Hayreddin/ Özek, Ali/ Dönmez, İbrahim Kâfi/ Çağrıcı, Mustafa/ Gümüş, Sadrettin/ Turgut, Ali (2014) Kur’an-ı Kerim ve Açıklamalı Meâli, Ankara.
Karaman, Hayreddin (1991) ‘Kadının Şahitliği, Örtünmesi ve Kamu Görevi’, İslami Araştırmalar, C: V, S: 4, Ankara.
Sağlam, Hadi/ Gökbayır, Sema/ Sağlam, Emine/ Çolak, Mehmet (2012), ‘İslam Hukuku ve Modern Hukuk Bağlamında Şahitlik Müessesesinin Değerlendirilmesi’, Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Y: 5, S: 2, Çorum.
Schacht, Joseph (1986) İslam Hukukuna Giriş, (Çeviren: Dağ, Mehmet/ Şener, Abdulkadir), Ankara, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi. Şer’iyye Sicilleri (1989) Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, C: II, haz. Türk Dünyası Vakfı İlim Heyeti, İstanbul.
Udeh, Abdülkâdir (2012) Seküler Ceza Hukuku Kurumlarıyla Mukayeseli İslam Ceza Hukuku 2 Özel Hükümler (Çeviren: Şafak, Ali), İstanbul, Kayıhan.
Yılmaz, Coşkun (editör) (2008) Üsküdar Kadı Sicilleri Üsküdar Mahkemesi 1 Numaralı Sicil (H.919-927/M. 1513-1521) (hazırlayanlar: Bilgin Aydın-Ekrem Tak), C: 1, Sicil No: 613[96a-4], İstanbul, İsam.
Yılmaz, Coşkun (editör) (2011) İstanbul Kadı Sicilleri Üsküdar Mahkemesi 84 Numaralı Sicil (H. 999-1000, M. 1590-1591), (hazırlayan: Rıfat Günalan), C: 10. İstanbul, İsam.
Yurtseven, Yılmaz/ Çevik, Naci (2015) ‘İslam-Osmanlı Aile Hukukunda Nikâh Akdi ve İmam Nikâhı Meselesi’, Kocaeli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, S: 11, Kocaeli.
, s.e.t. 29.11.2015.