Oktay PARLAK, Fatih PEKDEMİR, Cüneyt BARAN, Okan DELİBAŞ

Pınarbaşı granitoidi (Gediz-Kütahya) Mo-Cu, Pb-Zn ve Sb$pm$Ag cevherleşmeleri: Polimetalik cevherleşmelere Orta-Batı Anadolu’dan bir örnek

Orta-Batı Ege Bölgesinde Eğrigöz, Koyunoba ve Baklan granitoidleri ile birlikte Menderes masifinin kuzeydoğu kenarında yüzeylenen Pınarbaşı granitoidi başlıca granit, porfirik monzonit ve kuvars-monzodiyoritlerden oluşmaktadır. Farklı mineralojik ve dokusal özelliklere sahip bu magmatik birimlerin birbirlerini keser ilişkiler sunması, Pınarbaşı granitoidinin bölgeye çok fazlı getirimlerle yerleştiğini göstermektedir. Pınarbaşı granitoidini kuzeybatıda kireçtaşları, güneybatıda ise ofiyolitik melanj birimleri sınırlandırmakta ve tüm bu birimler ise normal ve doğrultu atımlı fay sistemleri tarafından kesilmektedir. Çalışma bölgesinde Mo-Cu-Pb-Zn, Pb-Zn ve Sb±Ag olmak üzere üç farklı tipte cevherleşme saptanmıştır. Mo-Cu- Pb-Zn cevherleşmesi; granitodi kesen ağsal kuvars damarları ile KB, KD doğrultulu kırık hatlarına paralel gelişmiş kuvars damarları ve silisleşmiş zonlarla ilişkilidir. Cevherleşmenin ana mineralleri başlıca molibdenit, kalkopirit, pirit, sfalerit, galenit ve fahlerz grubu minerallerdir. Ana alterasyon tipleri ise serisitleşme, killeşme ve silisleşmedir. Pb-Zn cevherleşmesi, kireçtaşları içerisinde kırık hatları boyunca gelişen silisleşmiş zonlar ile ilişkilidir. Cevherleşmenin ana mineralleri galenit, sfalerit, anglezit ve serüsittir. Sb±Ag cevherleşmesi ise ofiyolitik melanj içerisinde jasperoid ve listvenitler ile ilişkili olarak gözlenmektedir. Dokanak ilişkileri, yan kayaç alterasyonları, cevherleşme tipleri, cevherleşmeye eşlik eden mineraller ile yan kayaçlarda gözlenen cevherleşmeler ve alterasyonlar, bölgede saptanan tüm bu cevherleşmelerin iki farklı evrede geliştiğini göstermektedir. Birinci evrede, granit içerisine porfirik monzonit sokulumu ile ağsal kuvars damalarlarına bağlı Cu-Mo-Pb-Zn cevherleşmesi ve bu cevherleşmeler ile ilintili serisitleşme ve killeşme, ikinci evrede ise porfirik monzonitleri kesen kırık sistemlerine paralel kuvars damarlarına ve silisleşmelere bağlı Mo-Cu-Pb-Zn cevherleşmesi gelişmiştir. Mo içeren bu damarlar çevresinde ise daha önce gelişmiş alterasyon zonlarını maskeleyen ve başlıca profillit-, muskovit-, andaluzit-, alunit-, diaspor-, apatit-, florit ve kil grubu minerallerden oluşan alterasyon zarfları tanımlanmıştır. Ayrıca, ikinci evre cevherleşmelerinin; bölgede kireçtaşları içerisinde Pb-Zn, jasperoidler içerisinde ise Sb±Ag cevherleşmelerinin gelişiminde de önemli rol oynadığı düşünülmektedir.

The Pınarbaşı granitoid (Gediz-Kütahya) Mo-Cu, Pb-Zn and Sb$pm$Ag mineralizations: An example of the polymetallic mineralizations from the Mid-West Anatolia

Pınarbaşı granitoid cropping out together with Egrigöz, Koyunoba and Baklan granitoids along the northeastern border of the Menderes massif consists mainly of granite, porphyry monzonite and quartz-monzodiorite. The crosscutting relationships between these magmatic units with different textures and mineralogy show that granitoid emplaced into the region with multi-phase magmatic intrusions. Pınarbaşı granitoid is bordered by limestone to the northwest and ophiolitic mélange to the southeast and all of these units are also cut by normal and strike - slip fault systems. In the study area, three different types of mineralization were detected. These are Mo-Cu-Pb-Zn, Pb-Zn and Sb±Ag±Au mineralizations. The Mo-Cu-Pb-Zn mineralization is mainly related to the stockwork quartz veins cutting the porphyry monzonite and the NW, NE oriented quartz veins and also silicified zones along the fractures within the porphyry monzonite. The main ore minerals of the mineralization are molybdenite, chalcopyrite, pyrite, sphalerite, galena and fahlerz group minerals and also the main alteration types are sericitization, argillitization and silicification. Furthermore, the Pb-Zn mineralization is related to the silicified zones along the fractures within limestone. The main ore minerals of this mineralization are galena, sphalerite, anglesite and cerussite. The Sb±Ag±Au mineralization is also related to the jasperoid and listwanites within the ophiolitic mélange in the region. Contact relationships, wall-, host- rock alterations, ore minerals and different types of mineralizations within the wall-rocks show that the mineralizations detected in the region have been evolved into two different stages. At the first stage, stockwork type Cu-Mo-Pb-Zn mineralization, relating to the monzonitic intrusion into the granite, and also argillitization and sericitization developed. On the other hand, at the second stage, Mo-Cu-Pb-Zn mineralization, relating to the quartz veins and also silicified zones which are parallel to the NW, NE oriented fractures, developed. Furthermore, pyrophyllite-, muscovite-, andalusite-, alunite-, diaspore-, apatite-, fluorite- and clay groups’ alteration envelopes, overprinting the early formed the alteration zones, along Mo - bearing quartz veins were described. It is also thought that the second stage mineralization played an important role in the evolution of Pb-Zn mineralization within limestone, and also Sb±Ag±Au mineralization within the jasperoids in the region.

PDF

___

Akdeniz, N. ve Konak, N. 1979. Simav-Emet- Tavşanlı-Dursunbey-Demirci yörelerinin jeolojisi. MTA., Rapor No: 6547, Ankara (yayımlanmamış).
Altunkaynak, Ş. 2007. Collision-driven slab breakoff magmatism in northwestern Anatolia, Turkey. Journal of Geology, 115, 63-82.
Altunkaynak, Ş. and Yılmaz, Y. 1998. Petrogenesis and time-progressive evolution of the Cenozic continental volcanism in the Biga Peninsula, NW Anatolia (Turkey), Lithos, 102, 316-340.
Aydoğan, M.S. 2006. Baklan graniti (Murat Dağı, Banaz/Uşak) civarındaki baz metal cevherleşmesinin mineral parajenezi, metal zonlanması ve kökenlerinin izotop jeokimyası ile saptanması. Doktora Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, 238s.
Aydoğan, M.S., Çoban, H., Bozcu, M. and Akıncı, Ö. 2008. Geochemical and mantlelike isotopic (Nd, Sr) composition of the Baklan granite from the Muratdağı region (Banaz, Uşak), western Turkey: implications for input of juvenile magmas in the source domains of western Anatolia Eocene-Miocene granits. Journal of Asian Earth Sciences, 33, 155-176.
Bekler, T., Demirci, A., Özden, S. ve Kalafat, D. 2011. Simav ve Emet fay zonlarındaki depremlerin optimum kaynak parametrelerinin analizi. 1. Türkiye Deprem Mühendisliği ve Sismoloji Konferansı, Ankara.
Bozkurt, E. and Satır, M. 2000. The southern Menders massif (western Anatolia): geochronology and exhumation history. Geological Journal, 35, 285-296.
Cengiz, İ. ve Genç, Y. 2003. Domaniç (Kütahya) bakır-molibden cevherleşmesinin jeolojisi ve alterasyon özellikleri. Jeoloji Mühendisliği Dergisi, 27(2), 47-75.
Dilek, Y., Altunkaynak, Ş. and Öner, Z. 2009. Syn-extensional granitoids in the Menderes core complex and the Late Cenozoic extensional tectonics of the Aegean province. In: Extending a continent: Architecture, Rheology and heat Budget. Ring, U., and Wernicke, B. (Eds.), Geological Society, London, Special Publications, 321, 197-223.
Doğan, A. ve Emre, Ö. 2006. Ege graben sisteminin kuzey sınırı: Sındırgı-Sincanlı fay zonu. 59. Türkiye Jeoloji Kurultayı Bildiri Özleri Kitabı, Ankara, 83-84.
Dong, G., Morrison, G. and Jaireth, S. 1995. Quartz textures in epithermal veins, Queensland, -classification, origin, and implication. Economic Geology, 90, 1841-1856
Dora, Ö. 1969. Karakoca granit masifinde petrolojik ve metalojenik etüdler. MTA, Rapor No:3855, Ankara (yayımlanmamış).
Ercan, T., Satır, M., Kreuzer, H., Turkecan, A., Günay, E., Çevikbaş, A., Ateş, M. ve Can, B. 1985. Batı Anadolu Senozoyik volkanitlerine ait yeni kimyasal, izotopik ve radyometrik verilerin yorumu. Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, 28, 121-136.
Ercan, T., Satır, M., Sevin, D. ve Türkecan, A. 1996. Batı Anadolu’daki Tersiyer ve Kuvaterner yaşlı volkanik kayaçlarda yeni yapılan radyometrik yaş ölçümlerinin yorumu. MTA Dergisi, 119, 103-112.
Erler, A. 1979. Karakaya (Simav-Kütahya) kurşun, çinko yatağı kükürt izotoplarının incelemesi. Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, 22, 117-119.
Gawlik, J. 1960. Karakoca-Simav kurşun ocağının etüdü hakkında rapor. MTA, Rapor No: 2813 (yayımlanmamış).
Gonca, Ş., Karul, B., ve Dilek, S. 1986. Orta Anadolu polimetal aramaları Muratdağı genel jeokimya prospeksiyon raporu. MTA, Rapor No: 8061, Ankara (yayımlanmamış).
Gökce, A. 1986. Cebrail (Gediz-Kütahya) antimon yatağının jeolojisi. Cumhuriyet Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Yerbilimleri Dergisi, 3(1), 27-35.
Gökce, A. and Spiro, B. 1994. Stable isotope study of antimony deposits in the Muratdağı Region, Western Turkey. Mineralium Deposita, 29, 361-365.
Gümüş, A. 1967. Eğrigöz (Emet) köyü kurşun zuhurları. MTA, Rapor No:756, Ankara (yayımlanmamış).
Hariss, N.B.W., Kelley, S. and Okay, A.I. 1994. Post-collisional magmatism and tectonics in northwest Anatolia. Contributions to Mineralogy and Petrology, 117, 241-252.
Hasözbek, A., Akay, E., Erdoğan, B., Satır, M. and Siebel, W. 2010a. Early Miocene granite formation by detachment tectonics or not? A case study from the northern Menderes Massif (Western Turkey). Journal of Geodynamics, 50, 67-80.
Hasözbek, A., Satır, M., Erdoğan, B., Akay, E. and Siebel, W. 2010b. Early Miocene post-collisional magmatism in NW Turkey: geochemical and geochronological constraints. International Geology Review, 53(9), 1098-1119.
Hemley, J.J., Montoya, J.W., Marinenko, J.W. and Luce, R.W. 1980. Equilibria in the system Al2O3-SiO2-H2O and some general implications for alterationmineralization processes. Economic Geology, 75, 210-228.
Işık, V. 2004. Kuzey Menderes masifinde Simav makaslama zonunun mikro-tektonik özellikleri, batı Anadolu, Türkiye. Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni. 47(2), 49-91.
Işık, V. and Tekeli, O. 2001. Late orogenic crustal extension in the northern Menders massif (western Turkey): Evidences for metamorphic core complex formation. International Journal of Earth Sciences, 89, 757-765.
Işık, V., Seyitoğlu, G. and Çemen, İ. 2003. Ductile-brittle transition along the Alaşehir detachment fault and its structural relationship with the Simav detachment fault, Menderes massif, western Turkey. Tectonophysics, 374, 1-18.
Işık, V., Tekeli, O. and Seyitoğlu, G. 2004. The 40Ar/39Ar age of extensional ductile deformation and granitoid intrusion in the northern Menderes core complex: implications for the intrusion of extensional tectonics in western Turkey. Journal of Asian Earth Sciences, 23, 555-566.
Kaya, O. 1972. Tavşanlı yöresi ofiyolit sorununun ana çizgileri. Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, 15, 26-108.
Khashgerel, B.-E., Rye, R.O., Hedenquist, J.W. and Kavlieris, I. 2006. Geology and reconnaissance stable isotope study of the Oyu Tolgoi porphyry Cu-Au system, South Gobi, Mongolia. Economic Geology, 101, 503-522.
Konak, N. 1982. Simav dolayının jeolojisi ve metamorfik kayaçların evrimi. İstanbul Yerbilimleri Dergisi, 3, 313-337.
Konya, S. 1995. Kütahya, Simav, DağardıÖrencik antimuan-altın sahası maden jeolojisi ön etüt raporu. MTA, Rapor No: 2679, Ankara (yayımlanmamış).
Köprübaşı, N. and Aldanmaz, E. 2004. Geochemical constraints on the petrogenesis of Cenozoic I-type granitoids in northwest Anatolia, Turkey: evidence for magma generation by lithospheric delamination in a post-collisional setting. International Geology Review, 46, 705-729.
Lawrence, T.L. and Erler, A. 1992. Geologic settings and geochemical signatures of twenty-two precious metal prospects in Turkey. Geosound, 1st Interantional Symposium on Eastern Mediterranean Geology, 9-28.
M.T.A, 2002. 1/500.000 ölçekli Türkiye jeoloji haritası, İzmir paftası.
Oyman, T., Özgenç, İ., Tokçaer, M. and Akbulut, M. 2012. Petrology, geochemistry, and evolution of the iron skarns along the northern contact of the Eğrigöz Plutonic Complex, Western Anatolia, Turkey. Turkish Journal of Earth Sciences, 21(In Press).
Oktay, A.,I. and Satır, M. 2000. Coeval plutonism and metamorphism in a latest Oligocene metamorphic core complex in northwest Turkey. Geological Magazine, 137, 495-516.
Oygür, V. 1997. Metallogeny of the Simav graben (Inner-Western Anatolia). ODTU Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 144s.
Oygür, V. ve Erler, A. 2000. Simav grabeninin metalojenesi (İç-Batı Anadolu, Türkiye). Türkiye Jeoloji Bülteni, 43(1), 7-19.
Oygür, V., Demirbaş, M. ve Bayburtoğlu, B. 2002. Simav (Kütahya) yöresi tahkik jeokimya raporu (J21, J22, K22 paftaları). MTA, Rapor No:1456, Ankara (yayımlanmamış).
Pourteau, A., Candan, O. and Oberhansli, R. 2010. High-pressure metasediments in central Turkey: Constraints on the Neotethyan closure history. Tectonics, 29(5), TC5004.
Ring, U. and Collins, A.S. 2005. U-Pb SIMS dating of synkinematic granites: timing of core-complex formation in the northern Anatolide belt of western Turkey. Journal of the Geological Society, London, 162, 289-298.
Ring, U., Johnson, C., Hetzel, R. and Gessner, K. 2003. Tectonic denudation of a Late Cretaceous-Tertiary collisional belt: regionally symmetric cooling patterns and their relation to extensional faults in the Anatolide belt of western Turkey. Geological Magazine, 140, 421-441.
Semiz, B., Özpınar, Y. and Helvacı, C. 2010. Geochemistry of the Pınarbaşı granite (Gediz-Kütahya-Western Anatolia), Goldschmidt Conference Abstracts, A933.
Seyitoğlu, G. and Scott, B.C. 1992. Late Cenozoic volcanic evolution of the northeastern Aegean region. Journal of Volcanology and Geothermal Research, 54, 157-176.
Sillitoe, R.H. 2010. Porphyry copper system. Economic Geology, 105, 3-41.
Soykal, T., Tuna, E., ve Taşkın, İ., 1980. Kütahya- Simav-Dağardı antimuan cevherleşmesi. MTA, Rapor No: 1768, Ankara (yayımlanmamış).
Şaroğlu, F., Boray, A. ve Emre, Ö. 1987. Türkiye aktif fayları. MTA, Rapor No:8643, Ankara (yayımlanmamış).
Şaroğlu, F., Emre, Ö. ve Boray, A. 1992. Türkiye diri fay haritası (1:1000.000). MTA yayınları, Ankara.
Şener, A.K., Menteş, B., Sarı, R., Saygılı, A. and Tufan, V. 2006. Geological synthesis of epithermal gold depoists in the Sındırgı district, Balıkesir province, Turkey. ICP486, Au-Ag-Te-Se Deposits, Proceedings of the 2006 Field Workshop, İzmir, 148-153.
Taşkın, İ. 1978. Kütahya ili, Simav ilçesi, Ahmetli köyü antimuan zuhurları. MTA, Rapor No:6751, Ankara (yayımlanmamış).
Thompson, S.M. and Ring, U. 2006. Thermochronologic evaluation of postcollision extension in the Anatolide orogen, western Turkey. Tectonics, 25, 1-20.
Thompson, A.J.B. and Thompson, J.F.H. 1996. Atlas of Alteration, A Field and Petrographic Guide To Hydrothermal Alteration Minerals, Geological Society of Canada, Mineral Deposits Division, 119s.
Tokay, M. ve Doyuran, V. 1979. Gediz ve dolaylarının sismotektonik özellikleri. Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, 22, 209-210.
Watanabe, Y. and Hedenquist, J.W. 2001. Mineralogic and stable isotope zonation at the surface over the El Salvador porphyry copper deposits, Chile. Economic Geology, 96, 1775-1797.