Cemal BÖLÜCEK, MUHARREM AKGÜL, AHMET SAĞIROĞLU

Başören (Gürün-Sivas) sedimanter ve yeniden harektlenmiş barit yataklarının özellikleri

Başören barit cevherleşmesi, Orta Albiyen-Kampaniyen yaşlı Yanıktepe formasyonu içerisinde Belpınarı ve Ardıçlı Tepe olmak üzere, başlıca iki ayrı yerde izlenmektedir. Bu formasyon; kireçtaşı litolojisinde olup, alt seviyelerinde bol miktarda çört yumruları içermektedir. Belpınarı cevherleşmesi önemli oranda çört yumruları içerirken, Ardıçlı Tepe cevherleşmesi olduça saf ve masif seviyeler halinde izlenmektedir. Barit cevherleşmesi mono mineralli olup, ince taneli birincil baritler ve iri taneli ışınsal, polisentetik ikizli diyajenetik barit minerallerinden oluşmuştur. Bazı örneklerde barit konkresyonları da görülmektedir. Her iki yatakta da gang minerali olarak az miktarda kuvars ve kalsit mineralleri bulunmaktadır ve iz element konsantrasyonu bakımından oldukça fakirdir. Arazi gözlemleri, mikroskopik veriler, mineral parajenezi ve iz element jeokimyası Belpınarı cevherleşmelerinin sin-sedimanter-erken diyajenetik evrede oluştuğunu göstermektedir. Baritler, kısmen geç diyajenetik evrede yeniden hareketlenerek daha üst seviyelerdeki kırık zonlarına yerleşmiş ve Ardıçlı Tepe cevherleşmelerini oluşturmuş olabilir. Tüm bu cevherleşmeler daha sonraki tektonizmadan etkilenmişlerdir.

Features of Başören (Gürün-Sivas) sedimentary and remobilized barite deposits

The Başören barite deposits occur in the Middle Albian-Campanian Yanıktepe Formation and at two localites namely Belpınarı and Ardıçlı Tepe. The basic component of the Yanıktepe Formation is limestone and includes chert nodules in lower levels. The Belpınarı barite formations occur as matrix among chert nodules, chert and limesto-ne fragments in cherty lower levels. Ardıçlı Tepe barite masses fill a fracture zone and massive in the center and bear limestone fragments and inclusions along the margins of the zone. Barite formations are monomineralic, as fine grained primary barite and coarse grained -radial diagenetic barite. Barite crystals also show polysentetic twin. Barite concretions are seen in some samples. Barit formations are composed of dominantly barite minerals, and quartz and calcite gangue are in low amounts. At both locations the barit concentrations have characteristically low trace element contents. Field and microscopic data, mineral paragenesis and trace element geochemistry all indicate that Belpınarı barite formations have sedimentary in origin and remobilized fractions of these formations are responsible for Ardıçlı Tepe barites.

___

Atabey, E., 1993a. Doğu Toros platformunda önülkedağ lar arası havza gelişimine bir örnek: Akdere havzası, Gürün-GB Sivas (Türkiye). Türkiye Jeoloji Bülteni, 36, 51-61.

Atabey, E., 1993b. Gürün otoktonunun stratigrafisi (Gürün- Sarız arası), Doğu Toroslar-GB Sivas. Türkiye Jeoloji Bülteni, 36, 99-103.

Atabey, E., 1995. Gürün otoktonundaki Yanıktepe formasyonunun (Üst Kretase) dolamitlerinin petrografisi ve kökeni, Doğu Toroslar (Türkiye). Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Dergisi, 117, 115-123.

Atabey, E., 1996a. Gürün otoktonu, sıkışma tektoniği kontrollü Tersiyer havzasındaki Nummulites banklarının gelişimi, Doğu Toroslar, GB Sivas (Türkiye). Turkish Journal of Earth Sciences, 5, 99-108.

Atabey, E., 1996b. Akdere havzası Üst Kretase karbonat etek (apron) dolgularının fasiyes karekterleri ve çökelme modeli, Doğu Toroslar, Gürün-GB Sivas. Türkiye Jeoloji Bülteni, 39 (1), 1-10.

Ayhan, A., 2001. Stratiform barite deposits between Şarkikaraağaç (Isparta) and Hüyük (Konya) in Sultandağ region, Turkey. Chemie der Erde, 61, 54-66.

Aziz, A. ve Erakman, B., 1980. Tufanbeyli (Adana)- Sarız (Kayseri)-Gürün (Sivas) ilçeleri arası nda kalan alanın jeolojisi ve hidrokarbon olanakları. Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı Rapor No. 1526 (yayımlanmamış).

Aziz, A., Meşhur, M. ve Serdar, H.S., 1979. Sarız-Pı narbaşı-Kaynak dolayının jeolojisi ve hidrokarbon olanakları. Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı Rapor No. 1357 (yayımlanmamış)

Aziz, A., Erakman, B., Kurt, G. ve Meşhur, M., 1982. Pınarbaşı-Sarız-Gürün ilçeleri arasında kalan alanın jeoloji raporu. Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı Rapor No. 1601 (yayımlanmamış).

Bertram, M.A., and Cowen, J.P., 1997. Morphological and compositional evidence for biotic precipitation of marine barite. Journal of Marine Research, 55, 577–593.

Bishop, J.K., 1988. The barite–opal–organic carbon association in oceanic particulate matter. Nature, 24, 341–434.

Bogoch, R., Buchbinder, B., and Nielsen, H., 1987. Petrography, gechemistry, and evolution of barite concretions in Eocene pelagic chalks from Israel. Journal of Sedimentary Petrology, 57, 522-529.

Bozkaya, Ö. ve Yalçın, H., 1996. Doğu Toros otoktonu ve örtü kaya birimlerinin litoloji ve mineralojisi (Sarız-Tufanbeyli-Saimbeyli yöresi), Cumhuriyet Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Dergisi, 12 (1), 1-37.

Bre´he´ret, J.G., and Brumsack, H.J., 2000. Barite concretions as evidence of pauses in sedimentation in the Marnes Bleues Formation of the Vocontian Basin (SE France). Sedimentary Geology, 130, 205–228.

Bromley R.G., and Ekdale A.A., 1986. Flint and fabric in the European chalk. In G.G Sieveking and M. B. Hart (eds.), The Scientific Study of Flint and Chert, 71–82. Cambridge University Press, Cambridge, England., 290 pp.

Dejonghe, L., 1990. The sedimentary structures of barite: examples from the Chaudfontaine ore deposit, Belgium. Sedimentology, 37, 303-323.

Harben, P.W., and Bates, R.L., 1990. Industrial minerals – geology and world deposits, London Industrial Minerals Division, Metal Bulletin, 312 pp.

Kazancı, N., Varol, B., Okan, Y. ve Altıner, D., 1985. Sarız (Kayseri)-Tufanbeyli yöresi Mesosoik karbonatlarının fasiyes analizleri. Tübitak Bilimsel Araştırma Grubu Araştırma Projesi No. 613 (yayımlanmamış).

Metin, S., 1984, Doğu Toroslarda Derebaşı (Develi), Armutalan ve Gedikli (Saimbeyli) köyleri arasının jeolojisi, İstanbul Üniversitesi Yerbilimleri Dergisi, 4 (1-2), 45-66.

Mcmanus, J., Berelson, W.M., Klinkhammer, G.P., Johnson, K.S., Coale, K.H., Anderson, R.F., Kumar, N., Burdige, D.J., Hammond, D.E., Brumsack, H.J., Mccorkle, D.C., and Rushdi, A., 1998. Geochemistry of barium in marine sediments: implications for its use as a paleoproxy. Geochimica et Cosmochimica Acta, 62, 3453–3473.

Mossman, D.J., and Brown, M.J., 1986. Stratiform barite in sabkha sediments, Walton-Cheverie, Nova Scotia. Economic Geology, 81, 2016-2021.

Nuelle, L.M., and Shelton, K.L., 1986. Geologic and geochemical evidence of possible bedded barite deposits in Devonian rocks of the Valley and Ridge province, Appalachian Mountains. Economic Geology, 81, 1408-1430.

Özgül, N., Metin, S., Göger, E., Bingöl, İ. ve Baydar, O., 1973. Tufanbeyli yöresinin Kambriyen- Tersiyer kayaları (Doğu Toroslar). Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, 16, 82-100.

Seilacher, A., 2001. Concretion morphologies reflecting diagenetic and epigenetic pathways. Sedimentary Geology, 143, 41-57.

Sharp, Z.D., Durakiewicz, T., Migaszewski, M., and Atudorei, V.N., 2002. Antiphase hydrogen and oxygen isotope periodicity in chert nodules. Geochimica et Cosmochimica Acta, 66, 2865-2873.

Stamatakis, M.G., and Hein, J.R., 1993. Origin of barite in Tertiary marine sedimentary rocks from Lefkas Island, Greece. Economic Geology, 88, 91-103.

Taylor, K.G., and Macquaker, 2000. Early diagenetic pyrite morphology in a mudstone-dominated succession: the Lower Jurassic Cleveland Ironstone Formation, Eastern England. Sedimentary Geology, 131, 77-86.