HUKUKUN ÜSTÜNLÜĞÜ İLKESİ

Avrupa siyasal düşüncesi 15. ve 16. yüzyıllarda mutlak, sürekli ve bölünmez nitelikte egemen bir iktidarın nasıl kurulabileceği arayışına yönelmişti. Sonraki yüzyıllarda ise bu egemen iktidarın nasıl sınırlanabileceği tartışılmaya başlandı. “Doğal haklar teorisi” ve “kuvvetler ayrılığı ilkesi” 17. ve 18. yüzyıllarda egemen iktidarın sınırlanması için önerilen en etkili iki çözüm olarak sunuldu. 19. yüzyıldan itibaren iktidarın sınırlanması tartışmalarında hukukun üstünlüğü veya hukuk devleti olarak adlandırılan ilkenin öne çıktığını görüyoruz. Gerçi bu ilkenin İngiltere’deki serüveni daha eskidir: Fikir olarak 17. yüzyılda etkili olmuş, 18. yüzyılda ise İngiliz devlet sistemine tamamen yerleşmiştir. Kıta Avrupası ülkelerinde hukukun üstünlüğü ilkesinin benimsenmesi 19. ve 20. yüzyıla kalacaktır. Günümüzde pek çok devletin anayasasında yer bulsa ve bir siyasal ideal olarak onaylansa da, hukukun üstünlüğü ilkesinin içeriği konusunda görüşler önemli ölçüde farklılaşmaktadır. Bu makalede hukukun üstünlüğü ilkesinin doğuşu, modern devletteki önemi, eleştirisi, anayasal bir ilke olarak Türkiye’deki gelişimi ve son yıllarda geçirmekte olduğu değişim incelenecektir.

Anahtar Kelimeler:

Common Law, Hukukun Üstünlüğü İlkesi, Takdir Yetkisi, Temel Hukuk İlkeleri

PRINCIPLE OF RULE OF LAW

European political thought in the 15th and 16th centuries sought to establish an absolute, permanent and indivisible sovereign power. In the following centuries, discussions began on how this sovereign power could be limited. Natural rights theory and the principle of separation of powers were presented as the two most effective solutions proposed for the limitation of sovereign power in the 17th and 18th centuries. Since the 19th century, we see that the principle called the rule of law has come to the fore in the debates on the limitation of power. Though, the adventure of this principle in England is older: As an idea, it was effective in the 17th century, and in the 18th century it was completely settled in the British state system. Adoption of the rule of law principle in continental European countries will remain in the 19th and 20th centuries. Although it is included in the constitutions of many states and is approved as a political ideal, opinions differ significantly on the content of the rule of law principle. In this article, the birth of the rule of law, its importance in the modern state, its criticism, and its development in Turkey as a constitutional principle will be examined.

Keywords:

Basic Principles of Law, Common Law, Judicial Discretion, Rule of Law,

PDF

___

Aktaş, Sururi (2011) Prosedürel Doğal Hukuk: Lon L. Fuller’in Hukuk Kavramı, XII Levha Yayınları, İstanbul
Allison, J. W. F. (2018) “Turning the Rule of Law into an English Constitutional Idea”, Handbook on the Rule of Law (Ed. C. May, A. Winchester) Edward Elgar Publishing, Cheltenham, pp.167-183
Balta, Tahsin Bekir (1970) İdare Hukuku I, AÜSBF Yayını, Ankara
Bedner, Adriaan (2018) “The Promise of a Thick View”, Handbook on the Rule of Law (Ed. C. May, A. Winchester) Edward Elgar Publishing, Cheltenham, pp.34-47
Cain, Maureen – Hunt, Alan (1979) Marx and Engels on Law, Academic Press
Coleman, Jules L. – Leiter, Brian (2010) “Legal Positivism”, A Companion to Philosophy of Law and Legal Theory (Ed. D. Patterson) Blackwell Publishing
Collins, Hugh (2016) Marksizm ve Hukuk (Çev. U. D. Tuna) Dipnot Yayınları, Ankara
Costa, Pietro (2018) “The Rule of Law: An Outline of Its Historical Foundations”, Handbook on the Rule of Law (Ed. C. May, A. Winchester) Edward Elgar Publishing, Cheltenham, pp.135-148
Cotterrell, Roger (2019) Hukukbilimin Politikası: Hukuk Felsefesine Eleştirel Bir Giriş (Çev. S. Üye) Pinhan Yayıncılık, İstanbul
Cotterrell, Roger (2020) Hukuk Sosyolojisi: Giriş (Çev. S. Üye) Pinhan Yayıncılık, İstanbul
Çağlar, Bakır (1989) Anayasa Bilimi, BFS Yayınları, İstanbul
Çağlar, Selda (2013) Hukuk Devletinin Hukuki Belirlilik İlkesi Üzerinden Değerlendirilmesi, Beta, İstanbul
Çoban, Ali Rıza – Canatan, Bilal – Küçük, Adnan (Ed.) (2008) Hukuk Devleti: Hukuki Bir İlke, Siyasi Bir İdeal, Adres Yayınları, Ankara
Deflem, Mathieu (1998) Sociology of Law, Cambridge University Press Ian Ward, An Introduction to Legal Theory, Cavendish Publishing, 1998
Dicey, Albert V. (2008) “Hukuk Devleti: Doğası ve Genel Uygulamalar”, Hukuk Devleti: Hukuki Bir İlke, Siyasi Bir İdeal (Ed. A. R. Çoban, B. Canatan, A. Küçük) Adres Yayınları, Ankara, s.25-38
Dworkin, Ronald (2018) Hukukun Hükümranlığı (Çev. E. Uzun) Nora Kitap, İstanbul
Fuller, Lon L. (2016) Hukukun Ahlakı (Çev. E. Arıkan) Tekin Yayınevi, İstanbul
Ginsburg, Tom (2018) “Difficulties with Measuring the Rule of Law”, Handbook on the Rule of Law (Ed. C. May, A. Winchester) Edward Elgar Publishing, Cheltenham, pp.48-56
Gözler, Kemal (2010) Türk Anayasa Hukuku Dersleri, Bursa
Gözler, Kemal (2021) “Genelge Devleti: Hukukta Şeklin Önemi Üzerine”, Türk Anayasa Hukuku Sitesi: https://anayasa.gen.tr/genelge-devleti.htm (E. T. 11.08.2021)
Gözübüyük, A. Şeref (2006) Yönetim Hukuku, Turhan Kitabevi, Ankara
Gurvitch, Georges (1947) Sociology of Law, Butler and Manner Ldt., London
Hayek, Friedrich A. (2008) “Siyasi Bir İdeal Olarak Hukuk Devleti” (Çev. S. G. Göktolga, A. R. Çoban) Hukuk Devleti: Hukuki Bir İlke, Siyasi Bir İdeal (Der. A. R. Çoban, B. Canatan, A. Küçük) Adres Yayınları, Ankara, s.41-97
Hunt, Alan (2010) “Marxist Theory of Law”, A Companion to Philosophy of Law and Legal Theory (Ed. D. Patterson) Blackwell Publishing, s.350-360
İnalcık, Halil (2019) Osmanlı Tarihinde İslamiyet ve Devlet, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul
Marmor, Andrei (2008) “Hukuk Devleti ve Sınırları” (Çev. S. G. Göktolga) Hukuk Devleti: Hukuki Bir İlke, Siyasi Bir İdeal (Der. A. R. Çoban, B. Canatan, A. Küçük) Adres Yayınları, Ankara, s.169-207
May, Christopher – Winchester, Adam (Ed.) Handbook on the Rule of Law, Edward Elgar Publishing, Cheltenham, 2018
Middleton, Kenneth William Bruce (1969) “Sovereignty in Theory and Practice”, In Defense of Sovereignty (Ed. W. J. Stankiewicz) Oxford University Press, New York, pp.132-159
Moller, Jorgen (2018) “The Advantages of a Thin View”, Handbook on the Rule of Law (Ed. C. May, A. Winchester) Edward Elgar Publishing, Cheltenham, pp.21-33
Neuman, Gerald L. (2008) “Amerika’da Anayasal Bir Kavram Olarak Rule of Law ve Alman Anayasasının Rechtsstaat İlkesi”, Hukuk Devleti: Hukuki Bir İlke, Siyasi Bir İdeal (Der. A. R. Çoban, B. Canatan, A. Küçük) Adres Yayınları, Ankara, s.557-574
Okandan, Recai Galip (1977) Amme Hukukumuzun Anahatları, IÜHF Yayını, İstanbul
Ortaylı, İlber (2007) Türkiye Teşkilat ve İdare Tarihi, Cedit Neşriyat, Ankara
Öktem, Niyazi – Türkbağ, Ahmet Ulvi (2014) Felsefe, Sosyoloji, Hukuk ve Devlet, Der Yayınları, İstanbul
Özbilgen, Tarık (1976) Eleştirisel Hukuk Başlangıcı Dersleri, İÜHF Yayını, İstanbul
Özbudun, Ergun (2011) Türk Anayasa Hukuku, Yetkin Yayınları, Ankara
Özcan, M. Tevfik (2008) Modern Toplum ve Hukuk Devleti, XII Levha Yayınları, İstanbul
Özenç, Berke (2014) Hukuk Devleti: Kökenleri ve Küreselleşme Çağındaki İşlevi, İletişim Yayınları, İstanbul
Raz, Joseph (2008) “Hukuk Devleti ve Erdemi” (Çev. B. Canatan) Hukuk Devleti: Hukuki Bir İlke, Siyasi Bir İdeal (Der. A. R. Çoban, B. Canatan, A. Küçük) Adres Yayınları, Ankara, s.149-166
Rosenfeld, Michel (2008) “Hukuk Devleti ve Anayasal Demokrasinin Meşruiyeti” (Çev. A. R. Çoban) Hukuk Devleti: Hukuki Bir İlke, Siyasi Bir İdeal (Der. A. R. Çoban, B. Canatan, A. Küçük) Adres Yayınları, Ankara, s.211-255
Sancar, Mithat (2012) Devlet Aklı Kıskacında Hukuk Devleti, İletişim Yayınları, İstanbul
Sebok, Anthony J. (1998) Legal Positivism in American Jurisprudence, Cambridge University Press
Sfez, Lucien (2000) “Duguit ve Devlet Kuramı: Temsil ve İletişim”, (Çev. A. Ciniç), Devlet Kuramı (Der: C. B. Akal), Dost, Ankara, s.403-421
Şirin, Tolga (2010) “Hukukun Üstünlüğü ve Hukuk Devleti: Aralarında Fark Var mı?”, Tuncer Karamustafaoğlu’na Armağan (Haz. N. Çağan, İ. Tarakçıoğlu, S. Süzek vd.) Adalet Yayınevi, Ankara, s.679-696
Tamanaha, Brian Z. (2004) On the Rule of Law: History, Politics, Theory, Cambridge University Press, New York
Tamanaha, Brian Z. (2006) Law as a Means to an End: Threat to the Rule of Law, Cambridge University Press, New York
Tanör, Bülent (2007b) Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri, YKY, İstanbul
Teziç, Erdoğan (2016) Anayasa Hukuku, Beta, İstanbul
Touchard, Jean (2015) Siyasal Düşünceler Tarihi (Çev. İ. Yerguz) Islık Yayınları, İstanbul
Troper, Michel (2011) Hukuk Felsefesi (Çev. I. Ergüden) Dost Kitabevi, Ankara
Tunaya, Tarık Zafer (2003) Türkiye’de Siyasal Gelişmeler: 1876-1938, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul
Uygun, Oktay (1992) 1982 Anayasası’nda Temel Hak ve Özgürlüklerin Genel Rejimi, Kazancı Yayınları, İstanbul
Uygun, Oktay (2006) “Internationalization of Public Law: Turkey”, Internationalization of Public Law (Ed. G. Timsit, S. Flogaitis) Esperia Publications, London, 2006, pp.539-569
Uygun, Oktay (2021a) Hukuk Teorileri, On İki Levha Yayınları, İstanbul
Uygun, Oktay (2021b) Devlet Teorisi, On İki Levha Yayınları, İstanbul
Wacks, Raymond (2015) Hukuk Felsefesine Kısa Bir Giriş (Çev. E. Arıkan) Tekin Yayınevi, İstanbul
Ward, Ian (1998) An Introduction to Legal Theory, Cavendish Publishing
Weber, Max (1978) Economy and Society (Trens. E. Fiscoff, H. Gerth, A. Henderson et al.) (Ed. G. Roth, C. Wittich) University of California Press