ENGELLİ BİREYLERİN BİLGİ EDİNME HAKKI: BİRLEŞMİŞ MİLLETLER ENGELLİLERİN HAKLARINA İLİŞKİN SÖZLEŞME’NİN YAKLAŞIMI BAĞLAMINDA BİR DEĞERLENDİRME

Bu çalışmanın konusunu Birleşmiş Milletler Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme’nin (EHİS) kendine özgü yaklaşımı çerçevesinde bilgi edinme hakkını incelemek oluşturmaktadır. EHİS, 21. yüzyılın ilk uluslararası insan hakları sözleşmesi olmak bakımından kendinden önceki insan hakları düşüncesinin mirasını Sözleşme yapım aşamasına ve Sözleşme metnine taşımayı başarmıştır. Buna göre engelli bireylerin bilgi edinme hakkı, günümüz bilgi toplumlarında bilgiye erişim bağlamında değerlendirilmektedir. Bilgiye erişim ise EHİS’te erişilebilirlik ve adalete erişim kavramları ile birlikte ele alınan temel bir hak olarak karşımıza çıkmaktadır. Dolayısıyla EHİS’in insan haklarına yönelik güncel yaklaşımına göre mevcut insan hakları kategorilerinin yeniden ele alınmasına ihtiyaç vardır. Bu çalışmanın amacı da bilgi edinme hakkı özelinde, ayrımcılığa karşı bilgiye erişimde pratik ve kolaylaştırıcı olanakların engelli bireylere sağlanması yönündeki insan hakları temelli bakış açısına katkı sunmaktır.

Anahtar Kelimeler:

Bilgi edinme hakkı, adaleete erişim, bilgiye erişim, engellilik, erişebilirlik

THE RIGHT TO INFORMATION OF PERSONS WITH DISABILITIES: AN ASSESSMENT IN THE CONTEXT OF UNITED NATIONS CONVENTION ON THE RIGHTS OF PERSONS WITH DISABILITIES

The subject of this study is to analyze the right to information within in the framework of the United Nations Convention on the Rights of Persons with Disabilities (CRPD)’s unique approach to human rights. As being the first international human rights treaty of the 21st century, the CRPD has succeeded in transfering the legacy of the existing human rights notion to the legislation of the Convention and to the text itself. Accordingly the right to information of persons with disabilities is addressed as part of the access to information in current information societies. The access to information is also recognized as a fundamental right in the CRPD which is interpreted within the concepts of accessibility and access to justice. Therefore existing human rights categories should be reexamined through the actual perspective of the Convention. The purpose of this study is to contribute to the rights based approach of persons with disabilities against discrimination which aims to provide practical and easy to use resources for access to information with a special focus on the right to information.

Keywords:

Right to information, access to justice, access to information, disability, accessibility,

PDF

___

AKAD, Mehmet / VURAL DİNÇKOL, Bihterin / BULUT, Nihat: Genel Kamu Hukuku, 14. Basım, Der Yayınları, İstanbul, 2018.
ALGAN, Bülent: Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Hakların Korunması, Seçkin Yayınları, Ankara, 2007.
ANAYURT, Ömer: “1982 Anayasası ve 3071 Sayılı Kanuna Göre Dilekçe Hakkı”, İnsan Hakları Yıllığı (2001-2002), C. 23-24, 2002, s. 95-128.
ANAYURT, Ömer: “Hakların Bütünlüğü İlkesi Açısından İnsan Haklarına İlişkin Sınıflandırmaların Değerlendirilmesi”, Türkiye’de İnsan Hakları Konferansı, C. 1, 2000, s. 47-57.
ASRAK HASDEMİR, Tuğba: “Türkiye'de Kamusal İletişim ve Bilgi Edinme: 10 Yılın Ardından Panoramik Bir İnceleme”, Amme İdaresi Dergisi, 2014, C. 47, Sa. 3, s. 111-144.
BASS, Julia H. / BOGART, W. A. / ZEMANS, Frederick H.: “Introduction”, Access to Justice for a New Century: The Way Forward, Books-70, 2005, s. 1-19. (https://digitalcommons.osgoode.yorku.ca/faculty_books/70, Erişim: 15.04.2020).
BEDNER, Adriaan / VEL, Jacqueline: “An Analytical Framework for Empirical Research on Access to Justice”, Law, Social Justice & Global Development Journal (LGD), 2010, s. 1- 29.
(https://openaccess.leidenuniv.nl/bitstream/handle/1887/18074/Bedner,%20A.W.%20and%20Vel,%20J.A.C.,%20An%20analytical%20framework%20for%20empirical%20research%20on%20Access%20to%20Justice.pdf?sequence=2, erişim: 15.04.2020).
Bilgi Toplumu Dünya Zirvesi: “İlkeler Bildirgesi: Bilgi Toplumunun İnşası: Yeni Binyılda Küresel bir Zorluk” (Declaration of Principles: Building the Information Society: A Global Challenge in the New Millennium)”, WSIS-03/GENEVA/DOC/4-E. (https://journals.sagepub.com/doi/pdf/10.1177/0016549204043613, erişim: 11.05.2020).
BM Asya-Pasifik Ekonomik ve Sosyal Komisyonu (ESCAP): “2013-2022 Asya-Pasifik Engelliler Onyılına dair Bakanlar Deklarasyonu ile Asya-Pasifik Bölgesinde Engelli Bireyler için “Hakların Gerçeğe Dönüştürülmesine” Yönelik Incheon Stratejisi”, Bangkok, Kasım 2012. (https://ailevecalisma.gov.tr/uploads/eyhgm/uploads/pages/uluslararasi-mevzuat/turkce.pdf, erişim: 14.04.2020).
BM Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Komitesi: Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Hakları Kullanmada Erkeklere ve Kadınlara Eşit Hak Sağlanmasına ilişkin Genel Yorum No. 16, UN Doc. E/C. 12/2005/4, 2005, para. 17-21.(https://tbinternet.ohchr.org/_layouts/15/treatybodyexternal/Download.aspx?symbolno =E%2fC.12%2f2005%2f4&Lang=en, erişim: 16.04.2020).
BM İnsan Hakları Yüksek Komiserliği: “Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşmenin İzlenmesi”, İnsan Hakları Gözlemcileri için Rehberlik: Profesyonel Eğitim Serisi 17, HR/P/PT/17, New York ve Cenevre, 2010 (https://issuu.com/sivilduun/docs/3087, erişim: 09.04.2020).
BM İnsan Hakları Yüksek Komiserliği: BM Viyana Deklerasyonu ve Eylem Programı, World Conference on Human Rights, Viyana, 25 Haziran 1993. (https://www.ohchr.org/en/professionalinterest/pages/vienna.aspx, erişim: 15.04.2020).
BM Kalkınma Programı: “Programming for Justice: Access for All (A Practitioner’s Guide to a Human Rights-Based Approach to Access to Justice”, 2005, s. 3. (https://www.un.org/ruleoflaw/blog/document/programming-for-justice-access-for-all- a- practitioners-guide-to-a-human-rights-based-approach-to-access-to-justice/, erişim: 14.04.2020).
Boğaziçi Üniversitesi: Engelliler Komisyonu Misyonu. (http://www.boun.edu.tr/tr_TR/Content/Kampus_Yasami/Engelli_Ogrenciler/Engellile r_Komisyonu_Misyonu, erişim: 11.04.2020).
BOVEN, Theodoor C. Van: “Distinguishing Criteria of Human Rights”, The International Dimensions of Human Rights, Karel Vasak (Ed.), Vol. 1, Greenwood Press, UNESCO, Paris, France, 1982, s. 43-61.
BURCHARDT, Tania: “Capabilities and Disability: The Capabilities Framework and The Social Model of Disability”, Disability & Society, C. 19, Sa. 7, 2004, s. 735-751.
ÇAĞLAR, Selda: “Engelli Hakları Sözleşmesi’nde Ayrımcılık Yasağı ve Türkiye’nin Uyum Sorunu”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, Sa. 96, 2011, s. 149-178.
ÇAĞLAR, Selda: “Engellilerin Erişebilirlik Hakkı ve Türkiye’de Erişebilirlikleri”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 61, Sa. 2, 2012,s. 541-598.
CAPPELLETTI, Mauro/GARTH, Bryant: “Access to Justice As A Focus of Research”, Windsor Yearbook of Access to Justice, Sa. 1, 1981, s. IX-XXV.
ÇEÇEN, Anıl: İnsan Hakları, 4. Baskı, Seçkin Yayınları, Ankara, 2015.
ÇELİK, Elif: “Onuncu Yılında Birleşmiş Milletler Engelli Kişilerin İnsan Hakları Sözleşmesi ve Sözleşme Ruhu”, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 7, Sa. 1, 2016, s. 219-246.
Department of Economic and Social Affairs: Disability Factsheet on Persons with Disabilities. (https://www.un.org/development/desa/disabilities/resources/factsheet-on-persons-with-disabilities.html, erişim: 10.04.2020).
Engellilerin Hakları Komitesi: Ayrımcılık Yasağı ve Eşitlik Hakkında Genel Yorum No. 6, 2018.(https://tbinternet.ohchr.org/_layouts/15/treatybodyexternal/Download.aspx?sym bolno=CRPD/C/GC/6&Lang=en, erişim: 16.04.2020).
Engellilerin Hakları Komitesi: Bağımsız Yaşama ve Topluma Dahil Olma Hakkında Genel Yorum No. 5, CRPD/C/GC/5, 2017. (https://tbinternet.ohchr.org/_layouts/15/treatybodyexternal/Download.aspx?symbolno =CRPD/C/GC/5&Lang=en, erişim: 16.04.2020).
Engellilerin Hakları Komitesi: EHİS m. 9: Erişilebilirlik Hakkında Genel Yorum No. 2, CRPD/C/GC/2, 2014. (https://tbinternet.ohchr.org/_layouts/15/treatybodyexternal/Download.aspx?symbolno =CRPD/C/GC/2&Lang=en, erişim: 16.04.2020).
Engellilerin Hakları Komitesi: Engelli Çocuklar da Dahil Olmak Üzere Engellilerin Temsilci Örgütleri Aracılığıyla Sözleşme’nin Uygulanması ve İzlenmesine Katılımı Hakkında Genel Yorum No. 7, CRPD/C/GC/7, 2018.(https://tbinternet.ohchr.org/_layouts/15/treatybodyexternal/Download.aspx?symbolno =CRPD/C/GC/7&Lang=en, erişim: 16.04.2020).
European Commission: A Rights-based Approach, Encompassing All Human Rights for EU Development Cooperation: Commission Staff Working Document, Brussels, SWD(2014) 152 final, 2014, s. 6-7. (https://ec.europa.eu/international-partnerships/system/files/online-170621-eidhr-rba-toolbox-en-a5-lc_en.pdf, erişim: 14.10.2020).
FLYNN, Eilionóir: “Making Human Rights Meaningful For People With Disabilities: Advocacy, Access to Justice and Equality Before The Law”, The International Journal of Human Rights, C. 17, Sa. 4, 2013, s. 491-510.
GÖZÜBÜYÜK, Şeref / GÖLCÜKLÜ, Feyyaz: Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Uygulaması, 9. Bası, Turhan Kitabevi, Ankara, 2011.
GÜL, İdil Işıl: “Birleşmiş Milletler Engelli Hakları Sözleşmesi”, Engellilik ve Ayrımcılık: Eğitimciler için Temel Metinler ve Örnek Dersler, Çayır, Kenan/ Soran, Melisa/ Ergün, Melike (ed.), Karekök Yayınları, İstanbul, 2015, s. 31-45.
GÜL, İdil Işıl: “Engelliliğe Dayalı Ayrımcılıkla Mücadelede Hukukun Rolü”, Engellilik ve Ayrımcılık: Eğitimciler için Temel Metinler ve Örnek Dersler, Çayır, Kenan/Soran, Melisa/Ergün, Melike (ed.), Karekök Yayınları, İstanbul, 2015, s. 45-61.
HATİPOĞLU AYDIN, Duygu: “Kadınların Adalete Erişimi”, Ankara Barosu Dergisi, Sa. 4, 2015, s. 79-107.
Council of Europe: Human Rights: A Reality For All-Disability Strategy 2017-2023, Mart 2017. (https://www.coe.int/en/web/disability/strategy-2017-2023, erişim: 16.04.2020).
KALEM BERK, Seda: Türkiye’de “Adalete Erişim”: Göstergeler ve Öneriler, TESEV Yayınları, 2. Basım, İstanbul, 2012.
KAPANİ, Münci: Kamu Hürriyetleri, 7. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara, 1993.
MACDONALD, Roderick A.: “Access to Civil Justice”, The Oxford Handbook of Empirical Legal Research, Peter Cane/Herbert M. Kritzer (ed.),Oxford University Press, 2010, s. 493-516.
MÉGRET, Frédéric: “The Disabilities Convention: Human Rights of Persons with Disabilities or DisabilityRights?”, Human Rights Quarterly, C. 30, Sa. 2, Mayıs 2008, s. 494-516.
Molka v. Polonya, Başvuru No. 56550/00, Kabul Edilmezlik Kararı, AİHM,11.04.2006. (https://hudoc.echr.coe.int/eng#{%22itemid%22:[%22001-75427%22]}, erişim: 17.04.2020).
Nikky Sentges v. Hollanda, Başvuru No. 27677/02, Kabul Edilmezlik Kararı, AİHM, 08.07.2003. (http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-23318, erişim: 17.04.2020).
OLIVER, Mike: “The Social Model of Disability: Thirty Years On”, Disability & Society, C. 28, Sa. 7, 2013, s. 124-1026.
ORTOLEVA, Stephanie: “Inaccessible Justice: Human Rights, Persons with Disabilities and the Legal System”, ILSA Journal of International & Comparative Law, C. 17, Sa. 2, 2010, s. 281-320.
PERLIN, Michael: “My Sense of Humanity Has Gone Down the Drain: Stereotypes, Stigma and Sanism”, Stereotypes and Human Rights Law, Eva Brems/Alexandra Timmer (ed.), Intersentia, UK, 2016, s. 95-119.
QUINN, Gerard / DEGENER, Theresia / BRUCE, Anna: Human Rights and Disability: The Current Use and Future Potential of United Nations Human Rights Instruments in the Context of Disability, United Nations Press, Geneva, 2002.
QUINN, Gerard: “The United Nations Convention on the Rights of Persons with Disabilities: Toward a New International Politics of Disability”, Texas Journal on Civil Liberties & Civil Rights, C. 15, Sa. 1, Güz 2009, s. 33-52.
SARI, Ayşe: “Ülke Raporunun Türkiye’de ilgili kaynaklarda Türkçe olarak yayınlanmaması bir erişim engelidir”, Birleşmiş Milletler Engelli Hakları Sözleşmesi Işığında Engelli Örgütleri, Hak Temelli Savunuculuk ve Uluslararası İnsan Hakları Mekanizmaları, Engelliler Konfederasyonu Çalıştayı, Doğan, Selen (ed.), Ankara, 2019, s. 39-40. (https://www.engellilerkonfederasyonu.org.tr/wp-content/uploads/2020/04/7- Uluslararas%C4%B1-%C4%B0nsan-Haklar%C4%B1- Mekanizmalar%C4%B1-El- Kitab%C4%B1-min.pdf, erişim: 16.09.2020).
ŞENGÜL, Ramazan: “Avrupa Konseyi Belgelere Erişim Özgürlüğü Sözleşmesi Karşısında Türkiye'de Bilgi Edinme Hakkı”, Amme İdaresi Dergisi, 2014, C. 47, Sa. 3, s. 91- 110.
SEZER, Abdullah, “Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne Dilekçe ile Başvuru Hakkı”, Disiplinlerarası Yaklaşımla İnsan Hakları, Çağlar, Selda (ed.), Beta Yayınları, İstanbul, 2010, s. 213-255.
ŞİMŞEK, A. Aslı / SONGUR, Damla: “Engellilik Çalışmalarında Adalete Erişim: Hak Temelli Farkındalık Üzerine Bir Değerlendirme”, Uluslararası Engelli Hakları Konferansı-Engellilerin Adalete Erişimi, İstanbul, 2018, s. 97-111.
STEIN, Michael Ashley / STEIN, Penelope J.S.: “Disability, Development, and Human Rights: A Mandate and Framework for International Financial Institutions”, University of California, Davis Law Review Review, Sa. 47, 2013, s. 1233-1278.
TBMM: Bilgi Edinme Hakkı Kanunu Çalıştayı Sonuç Raporları, 10. Yıl Çalıştayı, 27 Mayıs 2013, s. 16. (https://www.tbmm.gov.tr/bilgiedinme/bilgi_edinme_calistay_raporu.pdf, erişim: 10.12.2020).
UN Department of Economic and Social Affairs-Disability: “Convention on the Rights of Persons with Disabilities (CRPD)-Preamble”, para. 7. (https://www.un.org/development/desa/disabilities/convention-on-the-rights-of-persons-with-disabilities/preamble.html, erişim: 14.04.2020).
UN General Assembly: Convention on the Rights of Persons with Disabilities : Resolution / adopted by the General Assembly, 24 January 2007, A/RES/61/106. (https://www.un.org/development/desa/disabilities/convention-on-the-rights-of- persons- with-disabilities/convention-on-the-rights-of-persons-with-disabilities-2.html, erişim: 16.04.2020).
UN High Commissioner for Human Rights: Principles and Guidelines for a Human Rights Approach to Poverty Reduction Strategies, HR/PUB/06/12, 2006. (https://www.ohchr.org/Documents/Publications/PovertyStrategiesen.pdf, erişim: 13.04.2020).
UNICEF-Innocenti Research Centre: Promoting The Rights Of Children With Disabilities, 2007, s. 32, 33, ve 36.(https://www.un.org/esa/socdev/unyin/documents/children_disability_rights.pdf, erişim: 14.04.2020).
United Nations: Universal Values Principle One: Human Rights-Based Approach. (https://unsdg.un.org/2030-agenda/universal-values/human-rights-based-approach, erişim: 14.10.2020).
UYGUN, Oktay: “İnsan Hakları Kuramı”, Cogito – İnsan Hakları, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2000, s. 13-44.
WEBER, Mark C.: “Disability Rights, Welfare Law”, Cardozo Law Review, C. 32, Sa. 6, 2011, s. 2483-2531.
World Health Organization: “Why is the Convention on the Rights of Persons with Disabilities important?”, Q&A, 10 Eylül 2013, (https://www.who.int/news-room/q-a- detail/why-is-the-convention-on-the-rights-of-persons-with-disabilities-important, erişim: 09.04.2020).
X ve Y v. Hollanda, Başvuru No. 8978/80, AİHM, 26.03.1985, p. 23. (https://hudoc.echr.coe.int/fre#{%22itemid%22:[%22001-57603%22]}, erişim: 16.05.2020).
YÜCEL DERİCİLER, Özge: Sosyal Haklar ve İnsan Hakları Hukuku Çerçevesinde Devletin Yükümlülükleri: Refah Devletinin Krizi Ekseninde Bir İnceleme, On İki Levha Yayınları, İstanbul, 2014.
Z.H. v. Macaristan, Başvuru No. 28973/11, AİHM, 08.02.2013. (http://hudoc.echr.coe.int/fre?i=001-114276, erişim: 17.04.2020).