Dağ Kültü ve Divan Şiirinde Mitolojik Dağlar

Mitolojik kültler içinde önemli bir yer tuttuğu düşünülen, yeryüzünün göğe yükselen parçaları olan dağlar; geçmişten günümüze edebiyatın her türünde, özellikle efsane, destan, masal, hikâye gibi nesir ağırlıklı metinlerde ve sayısız şiirde çeşitli sebeplerle kullanılmıştır. Dağlar; yüksekliği, ihtişamı, gökyüzüne ve Tanrı’ya yakınlığı, geçit vermeyişi, meydan okunacak bir karşıt güç kabul edilişi, gerektiğinde insanlar için bir sığınak olması gibi nedenlerle, bazen de bir benzetme unsuru olarak edebiyatta, özellikle de şiirlerde sıkça yer bulmuştur. Bu durum edebiyatta bir dağ kültünün doğmasına neden olmuştur. Dağ kültü hem Türklerde hem de yabancı milletlerde önemli bir mitolojik unsur olarak karşımıza çıkmaktadır. Bilhassa Divan şiirinde belirli dağ adlarının sıkça geçmesi dikkat çekicidir. Divan şairlerine ait çeşitli beyitlerde özellikle Kâf, Tûr, Bisütûn, Cûdi dağlarının mitolojik anlatımlar paralelinde şairler tarafından çeşitli şekillerde kullanıldığı gözlemlenmiştir. Makalede eski şiirlerdeki çeşitli örneklerden hareketle Divan edebiyatında hangi dağ adlarının daha sık kullanıldığı, hangi şairin hangi dağ adlarına şiirlerinde daha çok yer verdiği tespit edilmiş, bu dağ adlarının seçilme nedeni ve şiire kattığı özgünlük üzerinde durularak konunun önemi vurgulanmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

dağ kültü, Kaf Dağı, Tur Dağı, Bisütun Dağı, mitoloji

Mountain Cult and Mythological Mountains in Divan Poetry

Mountains, which are thought to have an important place in mythological cults, are the parts of the earth that rise to the sky; It has been used in all types of literature from past to present, especially in prose texts such as legends, epics, fairy tales, stories, and countless poems for various reasons. Mountains: It has often found a place in literature, especially in poetry, for reasons such as its height, magnificence, proximity to the sky and God, its inaccessibility, its acceptance as an opposing force to be challenged, and being a shelter for people when necessary, and sometimes as an element of simile. This situation led to the emergence of a mountain cult in literature. The mountain cult appears as an important mythological element in both Turks and foreign nations. It is noteworthy that certain mountain names are frequently mentioned in Divan poetry. In various couplets belonging to Divan poets, it has been observed that the mountains of Kaf, Tûr, Bisütûn and Cûdi were used in various ways by the poets in parallel with the mythological expressions. In the article, it has been determined which mountain names are used more frequently in Divan literature, which poet gives more place to which mountain names in his poems, based on various examples in old poems, and the importance of the subject is emphasized by emphasizing the reason for choosing these mountain names and the originality they add to the poem.

Keywords:

mountain cult, Mount Kaf, Mount Tur, Mount Bisütun, mitology,

PDF

___

Ak, Coşkun (1987). Muhibbî Dîvânı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Akdoğan, Yaşar (1988). Ahmedî Dîvân. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Akgül, Serpil (2013). “Vardar Yeniceli Hayâlî Bey’in Dîvânında Kalenderîlik İzleri”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 68: 157-170.
Akkuş, Metin (2018). Nefî Dîvânı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Aydemir, Yaşar (2018). Behiştî Dîvânı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Bayat, Fuzuli (2006). “Türk Mitolojisinde Dağ Kültü”. folklor&edebiyat, 12(46): 47-60.
Çobanoğlu, Sacide (2020). “Abakan Türklerinin (Sagay) Destanlarında Halk İnançları Bağlamında Dağ Kültü”. Türk Kültürü ve Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, 1(1): 43-58.
Dilek, İbrahim (2020). “Kült Kavramı ve Söz Kültü”. Bilig, 95: 47-77.
Doğan, Muhammet Nur (2005). Avnî Dîvânı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
İnan, Abdulkadir (1976). Eski Türk Dini Tarihi. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Karaköse, Saadet (2017). Nevizâde Atayî Dîvânı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Kavruk, Hasan (2001). Şeyhülislam Yahyâ Dîvânı. Ankara: MEB Yayınları.
Kılıç, Filiz (2017). Âşık Çelebi Dîvânı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Küçük, Sabahattin (2019). Bâkî Dîvânı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Macit, Muhsin (2016). Nedim Dîvânı. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
Okçu, Naci (2011). Şeyh Gâlip Dîvânı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Onay, Ahmet Talat (2019). Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar. İstanbul: Kurgan Yayınları.
Ögel, Bahaeddin (1971). Türk Mitolojisi, C.2. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Özyıldırım, Ali Emre (1999). Hamdullah Hamdi Dîvânı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Pala, İskender (2018). Ansiklopedik Dîvân Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları.
Tanyu, Hikmet (1973). Dinler Tarihi Araştırmaları. Ankara Üniversitesi Yayınları.
Taş, Hasan (2010). Vusûlî Dîvânı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Tez, Zeki (2021). Mitolojinin Kültürel Tarihi. İstanbul: Doruk Yayınları.
Tunç, İsmet (2022). “Cudi Dağı’nda İbrahimî Dinlerin Ortak Mirası Olarak Sefine Festivali”. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 9(2): 988-1011.
URL-1: “Hira Dağından Erciyes’e Kutsal Dağlar”. https://silo.tips/download/hra-daindan-ercyes-daina-dalarin-kutsallii (Erişim: 20.02.2023).
Üst, Sibel (2018). Edirneli Nazmî Dîvânı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Yağmur, Selim (2014). Yûnus Emre Dîvânı. İstanbul: Dergâh Yayınları.
Yavuz, Kemal (2007). Gülşehri’nin Mantıku’t-Tayrı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Yenikale, Ahmet (2017). Sünbülzâde Vehbî Dîvânı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Yılmaz, Ozan (2015). Necatî Bey Dîvânı. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
Zülfe, Ömer (2009). Yakînî Dîvânı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.