Osmanlı Devleti’nde Polis Teşkilatının Kurulması: Urfa Örneği (1845-1918)

Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılmasından sonra başkent ile eyaletlerde asayiş ve güvenliği sağlamak için 20 Mart 1845 tarihinde, 17 maddeden oluşan bir Polis Nizamnâmesi kabul edilmiş; 10 Nisan 1845 tarihinde ise Tophane-i Amire Müşiriyeti’ne bağlı polis teşkilatı kurulmuştur. Ayrıca 15 Şubat 1846 tarihinde Bâb-ı Seraskerî’den bağımsız bir zaptiye teşkilatı kurulmuştur. 1879 yılına kadar polis ve jandarmanın ordudan bağımsız, fakat aynı merkezden kumanda edildiği “Tevhid-i Zabıta” dönemi yaşanmıştır. II. Abdülhamit döneminde polisin gerek eğitim gerekse sayısında büyük gelişmeler sağlanmış, 1907 yılında Polis Nizamnâmesi hazırlanmıştır. II. Meşrutiyet döneminde polis teşkilatı yeniden yapılandırılmış ve 1913 yılında yeni bir Polis Nizamnâmesi yayımlanmıştır. Halep’e bağlı olan Urfa’da polis, Halep Polis Teşkilatı içinde yer almıştır. 13 Nisan 1910 tarihinde Urfa’nın müstakil sancak olmasından sonra Urfa Polis Teşkilatı, doğrudan başkente bağlanmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Urfa, Polis, Halep, Zabıta Teşkilatı, Güvenlik

Establishment of the Police Organization in the Ottoman Empire: The Case of Urfa (1845-1918)

After the abolition of the Janissary Corps, a police order consisting of 17 articles was accepted on March 20, 1845 to ensure public order and security in the capital and the provinces, and a police agency affiliated with the Tophane-i Amire Consultancy was established on April 10, 1845. In addition, a Zaptieh organization was established on February 15, 1846, independent of Bâb-ı Seraskerî. Until 1879, the period of “unity of Zaptieh” which was independent of the police and gendarmerie army, but controlled from the same center, occurred. During the reign of Abdulhamit II considerable improvements were made in both the number and education of the police, and the Police Ordinance was published in 1907. During the Second Constitutional period, the police organization was restructured, and a new Police Ordinance was published in 1913. In Urfa, which was originally connected to Aleppo, the police was part of the Aleppo police force. After Urfa became an independent sanjak on April 13, 1910, the Urfa Police Service was connected directly to the capital.

Keywords:

Urfa, Police, Aleppo, Zaptieh Organization, Security,

PDF

___

Bâbıâlî Evrak Odası (BEO)
Dahiliye İdare (DH.İD)
Dahiliye Emniyeti Umumiye Muhasebe (DH.EUM.MH)
Dahiliye Emniyeti Umumiye Memurîn (DH.EUM.MEM)
Dahiliye Emniyeti Umumiye Muhaberât ve Tensîkât (DH.EUM.MTK)
Dahiliye Emniyeti Umumiye Tahrirat (DH.EUM.THR)
Düstur, Birinci Tertip, C.8, 5 Nisan 1323 (18 Nisan 1907), s. 666-692.
Düstur, C.5, İkinci Tertib, İstanbul, Matbaa-i Amire, s. 386.
Düstur, Tertib 1, C.5, s. 75.
Düstur, C.5, İkinci Tertib, İstanbul, Matbaa-i Amire, s. 386.
1299 Halep Vilayet Salnamesi, Vilayet Matbaası, Halep, H. 1299.
1300 Halep Vilayet Salnamesi, Vilayet Matbaası, Halep, H. 1300.
1302 Halep Vilayet Salnamesi, Vilayet Matbaası, Halep, H. 1302.
1303 Halep Vilayet Salnamesi, Vilayet Matbaası, Halep, H. 1303.
1305 Halep Vilayet Salnamesi, Vilayet Matbaası, Halep, H. 1305.
1306 Halep Vilayet Salnamesi, Vilayet Matbaası, Halep, H. 1306.
1307 Halep Vilayet Salnamesi, Vilayet Matbaası, Halep, H. 1307.
1308 Halep Vilayet Salnamesi, Vilayet Matbaası, Halep, H. 1308.
1309 Halep Vilayet Salnamesi, Vilayet Matbaası, Halep, H. 1309.
1310 Halep Vilayet Salnamesi, Vilayet Matbaası, Halep, H. 1310.
1312 Halep Vilayet Salnamesi, Vilayet Matbaası, Halep, H. 1312.
1313 Halep Vilayet Salnamesi, Vilayet Matbaası, Halep, H. 1313.
1314 Halep Vilayet Salnamesi, Vilayet Matbaası, Halep, H. 1314.
1315 Halep Vilayet Salnamesi, Vilayet Matbaası, Halep, H. 1315.
1316 Halep Vilayet Salnamesi, Vilayet Matbaası, Halep, H. 1316.
1317 Halep Vilayet Salnamesi, Vilayet Matbaası, Halep, H. 1317.
1318 Halep Vilayet Salnamesi, Vilayet Matbaası, Halep, H. 1318.
1319 Halep Vilayet Salnamesi, Vilayet Matbaası, Halep, H. 1319.
1320 Halep Vilayet Salnamesi, Vilayet Matbaası, Halep, H. 1320.
1321 Halep Vilayet Salnamesi, Vilayet Matbaası, Halep, H. 1290.
1322 Halep Vilayet Salnamesi, Vilayet Matbaası, Halep, H. 1322.
1323 Halep Vilayet Salnamesi, Vilayet Matbaası, Halep, H. 1323.
1324 Halep Vilayet Salnamesi, Vilayet Matbaası, Halep, H. 1324.
1326 Halep Vilayet Salnamesi, Vilayet Matbaası, Halep, H. 1326.
Polis Mecmuası
Takvim-i Vekayi
Akşin, Sina: Jön Türkler ve İttihat ve Terakki, 5. bs., Ankara, İmge Kitapevi, 2009.
Alyot, Halim: Türkiye’de Zabıta (Tarihi Gelişim ve Bugünkü Durum), Ankara, Kanaat Basımevi, 1947.
Bayraktar, Hilmi: Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Urfa Sancağı (İdari, Sosyal ve Ekonomik Yapı), Elazığ, Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Merkezi Yayınları, 2007.
Belgelerle Türk Polis Tarihi, 2. bs., Ankara, Emniyet Genel Müdürlüğü, Arşiv ve Dokümantasyon Daire Başkanlığı Yayınları, 2014.
Birinci, İhsan: “Emniyet Teşkilâtımızın Tarihçesi”, Hayat Tarih, Ocak 1966, S.12, s. 77-81.
Birinci, Ali: “Türk Emniyet Teşkilatında “ilkler””, Polis Bilimleri Dergisi, C.1, S.3, 1999, s. 9-16.
Çadırcı, Musa: Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapısı, 3. bs., Ankara, Türk Tarih Kurumu, 2013.
Remzi Çavuş: Galip Paşa (Pasiner)’nın Askeri ve Siyasi Hayatı (1868-1939), Tokat, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2015.
Ergin, Osman Nuri: Mecelle-i Umûr-ı Belediyye, C.1, İstanbul, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları, 1995.
Ergin, Osman Nuri: Mecelle-i Umûr-ı Belediyye, C.2, İstanbul, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı, 1995.
Ergut, Ferdan: Modern Devlet ve Polis, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Toplumsal Denetimin Diyalektiği, 3. bs., İstanbul, İletişim Yayınları, 2015.
Gencer, Ali İhsan–Özel, Sabahattin: Türk İnkılap Tarihi, 10. bs, İstanbul, Der Yayınları, 2005.
Gülmez, Mesut: “Polis Örgütünün İlk Kuruluş Belgesi ve Kaynağı”, Amme İdaresi Dergisi, S.16/4 , Aralık 1983, s. 3-15.
Hanioğlu, M. Şükrü: Bir Siyasal Örgüt Olarak Osmanlı İttihad ve Terakki Cemiyeti ve Jön Türklük (1889-1902), İstanbul, İletişim Yayınları, 1985.
Nedim: “Birinci Dünya Savaşı Esnasında Karadeniz ve Doğu Anadolu’da Cereyan Eden Göçler”, 19 Mayıs ve Milli Mücadelede Samsun Sempozyumu Bildiriler (16-20 Mayıs 1994), s. 177-208.
Kansu, Aykut: 1908 Devrimi, 4. bs., İstanbul, İletişim Yayınları, 2006.
Karal, Enver Ziya: Osmanlı Tarihi, C.VIII, 4. bs., Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1995.
Levy-Aksu, Noemi: Osmanlı İstanbul’unda Asayiş (1879-1909), İstanbul, İletişim Yayınları, 2017.
Levy-Aksu, Noemi: “Polislikle ilgili Bilgilerin Dolaşım Tarzları: Osmanlı Polisi için Fransız Modeli mi?”, Noemi Levy, Nadir Özbek ve Alexandre Toumarkıne (Eds), Jandarma ve Polis Fransız ve Osmanlı Tarihçiliğine Çapraz Bakışlar, İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2009.
Mustafa, Süheyla Nil: Making of the Ottoman Policemen (1876-1918), İstanbul, Boğaziçi Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2018.
Okçabol, Derviş: Zabıta Tarihi, Ankara, Ankara Polis Enstitüsü Neşriyatı, 1940.
Okçabol, Derviş: Meslek Tarihi, Ankara, Ankara Polis Müdürlüğü Neşriyatı, 1939.
Sönmez, Ali: “Polis Meclisinin Kuruluşu ve Kaldırılışı (1845-1850)”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, 2005, C.24, S.37, s. 259-275.
Tekir, Süleyman: “Birinci Dünya Savaşı’nda Doğu Anadolu ve Doğu Karadeniz Rus İşgal Bölgesinde Yapılan Göçler”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, XVI/32 (2016 Bahar), s. 43-65.
Tongur, Hikmet: Türkiye’de Genel Kolluk Teşkil ve Görevlerinin Gelişimi, Ankara, Kanaat Basımevi, 1946.
Toprak, Zafer: “Güvenlik Hizmetleri”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C.3, 1994, s. 457-458.
Tunaya, Tarık Zafer: Türkiye’de Siyasal Partiler, C.3, 3. bs., İstanbul, İletişim Yayınları, 2007.
Yılmaz, İlkay: Serseri, Anarşist ve Fesadın Peşinde II. Abdülhamit Dönemi Güvenlik Politikaları Ekseninde Mürur Tezkereleri, Pasaportlar ve Otel Kayıtları, İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2014.