Şehristânî’de Dinlerin Tasnifinin Değerlendirilmesi

Dinlerin ve mezheplerin tasnifine odaklanan firak literatürü arasında Şehristânî’nin el-Milel ve’n-Nihâl’i hem dinleri hem mezhepleri ele alması bakımından ayrı bir öneme sahiptir. Mezkûr eserini bilimsel tarzda ve objektif kalem alması, onun önceliğini ve özelliğini oluşturmaktadır. “Diyanet ehli olanlar”ı müslümanlar, Yahudiler ve Hıristiyanlardan oluşan üçlü tasnife tabi tutan Şehristânî “din, millet, minhâc, sünnet ve cemaat” gibi kavramlar eşliğinde adı geçen dinlerin mezheplerini ayrıntılı bir tasnife tabi tutmaktadır. Şehristânî eserinin “Ehlü’l-ehvâi ve’n-nihal” bölümünde ilgili gruplar hakkında bazı bilgiler verdikten sonra, filozoflar, Sâbiîlik, İslâm öncesi Araplarda ilah tasavvurları ve Hint dinleri üzerinde durmaktadır. Bu makalede özellikle dinleri tasnifi sırasında Şehristânî’nin kullandığı ıstılahlar ve ölçüler ele alınırken aslında onun fikri arka planına ilişkin yorumda bulunma imkanı aranacaktır. Daha da önemlisi, dinleri tasnif ederken belirlediği kriterler kapsamında onun felsefeyi de bu kapsamda ele alarak dini gruplarla felsefi gruplar arasında kurduğu irtibata dikkat çekilecektir. Böylece sözü edilen durumdan hareketle Şehristânî’nin tavrının değerlendirmesi yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Şehristânî, Milel-Nihal, Dini Gruplar

PDF

___

Al-Bukhari, Muhammad Bin Ismail. “Aljamie Almusanad Alsahih Almukhtasar Min 'umur Rasul Allah Wasunanh Wa'ayamih”, Edited by Mustafaa Albagha, Beirut: Dār Ibn Kathir, 3th Edition, 1987.
Alper, Ömer Mahir. “Şehristânî’nin Felsefeye ve Filozoflara Bakışı: Felsefe Tarihinden Felsefî Hesaplaşmaya”, Milel ve Nihal: İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi, 2008.
Al-Qaradawi Yusuf. “Alsahwa Al'islamia Bayn Alaikhtilaf Almashrue Waltafaruq Almathmum”. Cairo: Dār Alshuruq 1st Edition 2001.
Al-Syhbani, Muhamad Bin Nasir Bin Salih. “Manhaj Ash-Shahrastānī fi Kitab Al–Milal Wa Al-Nihal”. Alriyadh: Dār Alwatan 1412 Hijri.
Al-Tabari, Muhammad Bin Jarir. “Jamie Albayan fi Tawil Alquran”. Edited by: Ahmad Muhammad Shakir , Damascus: Muasasat Alrisala 1st Edition 2000.
Ash-Shahrastānī, Muhammad Bin Abd Al-Karīm. “Kitab Al–Milal Wa Al-Nihal”. Edited by Ahmad Fahami Muhmmad. Beirut: Dār Alkutub Alealmia, 2nd Edition, 1992.
Ash-Shahrastānī, Muhammad Bin Abd Al-Karīm. “Nihayat Al'iqdam fi Eilm Alkalam”. Edited by: Alfred Guillaume, Cairo: Maktabat Althaqafa Aldiynia , 1st Edition 2009.
Durant, Will. “Qisat Alhadara”. Translated by Muhammad Badran, Beirut: Dār Al-Jayl 1988.
Harman, Ömer Faruk. “Şehristânî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010
Hasan, Muhammad Khalifa. “Manhaj Ash-Shahrastānī fi Dirasat Al'adyan Walfiraq”, Majalat Alfaysal Issue 107 , 1986.
Ḥimāyah, Maḥmūd ʿAlī. “Ibn Ḥazm wa Manhajuhu fī Dirāsat Al-Adyān”, Cairo: Dār al-Maʿārif, 1st Edition 1983.
Ibn Ḥazm, ʿAlī Bin Aḥmad. “Al-Fiṣal fī Al-Milal Wa Al-Ahwā’ Wa Al-Niḥal”, Edited by Ibrāhīm Naṣr and ʿAbd Al-Raḥman ʿUmayrah, Beirut: Dār Al-Jayl, no date.
Karaman, Ramazan. “Bir İslam İlimleri Klasiği Olarak eş-Şehristânî’nin el-Milel ve’n-Nihal’i Üzerine Düşünceler”, Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2008.
Özel, Aytekin. “Mantığı Geleneksel Kelama Uygulamak: Şehristânî’nin Kitâbü’l- Musâraati’l Felâsife Adlı Eseri Üzerine Bir Çalışma”, Hitit Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi [Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi], 2009
Rūsū, Jān Jāk. “Din Alfatarat”, Translated by Abdullah Al-Arwi, Casablanca: Almarkaz Althaqafi Alearabi 1st Edition, 2012.
Schmidtke, Sabine. “Almarjie fi Tarikh Eilm Alkalam”. Translated by Osama Shafie Alsayed, Beirut: Markaz Nama 1st Edition 2018.
Soyal, Fikret. “Yahudi Filozof İbn Kemmûne'nin Nübüvvet Anlayışının Değerlendirilmesi”. [İhya Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi] 5/2 (Temmuz 2019) .
Soyal, Fikret. “İbn Kemmûne’de Nübüvvet”, Ankara: İlahiyat, 2019.
Soyal, Fikret. “İslâm Kelâmcılarına Göre Teslîs”, İstanbul: Fotografika, 2011.
Turkī, Ibrāhīm. “Eilm Muqāranah Al-Adyān ʿinda Mufakkrī Al-Islam”, Alexandria: Dār al-Wafā’, 1st Edition, 2002.