Mimari Restitüsyonda Belge Yetersizliğinde Analojiden Yararlanma: Yozgat Fatih (Kilise) Camii Örneği
Mimarlık sözlüğündeki karşılığı “sonradan değişikliğe uğramış bir yapıtın eski halinin resmini yapmak, canlandırım” olan restitüsyon, mimari korumada tarihi yapıların restorasyon projeleri hazırlanırken önemli bir aşamadır. Restore edilecek yapının mevcut durumu belgelenip çözümlenirken restitüsyon(lar) da hazırlanarak özgün biçim(ler) saptanmakta ve restorasyon projesinde dayanak olarak kullanılmaktadır. Çalışma konusu, 19. yüzyılda bir Rum Ortodoks kilisesi olarak inşa edilip 1923’te Lozan Antlaşması’na ek protokol doğrultusunda gerçekleşen Türkiye-Yunanistan nüfus mübadelesiyle özgün işlevini yitiren Yozgat Fatih (Kilise) Camii’dir. Pek çok farklı kullanımın ardından 1990’lı yıllardan bu yana cami olarak kullanılmaktadır. Yapının tarihine ait görsel belgelerin kısıtlı olması nedeniyle restitüsyon ve restorasyon projesi üretilmesi söz konusu olduğunda zorluklarla karşılaşılması üzerine analojik verilere başvurularak hiçbir belgeye ulaşılamayan noktaların restitüe edilebilmesi için, ya da yetersiz bulunan verilerin desteklemesi/teyit edilmesi için referans bulmaya çalışılmıştır. Bu çalışmanın amacı, Yozgat Fatih (Kilise) Camii’nin tarihsel belgeleri ve analojik çalışmadan elde edilen veriler bütünü ile geliştirilen restitüsyon önerisini restorasyondan sonraki durumuyla birlikte paylaşmaktır. Abstract Restitution, which means "reforming the original, painting the old version of a work that has been changed later, resuscitation" due to the architectural dictionary, constitutes an important stage in the preparation of restoration projects of historical buildings in architectural conservation. While the current situation of the building to be restored is documented and analyzed, the restitution(s) are also prepared and the original form(s) are determined, and if reliable documents are available, the restoration project tries to stay true to this original situation as much as possible. The subject of the study, Yozgat Fatih Mosque, was built as a Greek Orthodox church in the 19th century and lost its original function with the population exchange between Turkey and Greece in 1923 in line with the additional protocol to the Treaty of Lausanne. After many different uses, it has been used as a mosque since the 1990s. Due to the limited visual documents of its history, when it comes to the production of restitution and restoration projects, difficulties were encountered, and analogical data were used to find references for restitution of the points where no documents could be reached, or to support/confirm the insufficient data. The aim of this study is to share the historical documents of the Yozgat Church Mosque and the data obtained from the analogical study, as well as the restitution proposal development process and its result, together with its situation after restoration.
Anahtar Kelimeler:
mimari koruma, restorasyon, restitüsyon, analoji, Yozgat, kilise
Utilisation of Analoji in the Lack of Documents in Architectural Restitution: Yozgat Fatih (Church) Mosque
Restitution, which means “reforming the original, painting the old version of a work that has been changed later, resuscitation” due to the architectural dictionary, constitutes an important stage in the preparation of restoration projects of historical buildings in architectural conservation. While the current situation of the building to be restored is documented and analyzed, the restitution(s) are also prepared and the original form(s) are determined, and if reliable documents are available, the restoration project tries to stay true to this original situation as much as possible. The subject of the study, Yozgat Fatih Mosque, was built as a Greek Orthodox church in the 19th century and lost its original function with the population exchange between Turkey and Greece in 1923 in line with the additional protocol to the Treaty of Lausanne. After many different uses, it has been used as a mosque since the 1990s. Due to the limited visual documents of its history, when it comes to the production of restitution and restoration projects, difficulties were encountered, and analogical data were used to find references for restitution of the points where no documents could be reached, or to support/confirm the insufficient data. The aim of this study is to share the historical documents of the Yozgat Fatih (Church) Mosque and the data obtained from the analogical study, as well as the restitution proposal development process and its result, together with its situation after restoration, in the light of national and international conservation principles.
Keywords:
architectural conservation, restoration, restitution, analogy, Yozgat, church,
___
- Aydın, Ayşe (2011). XIX. Yüzyıl Mersin Kiliseleri. İstanbul: Pitura Mersin Kitaplığı-I.
- Bafralı, Yanko (1889). Yozgad Seyahatnâmesi H.1306/M.1889. İstanbul: Matbaa-i Ebüzziya.
- Coşkun, Faruk (1946). Yozgat’ın Eski Fotoğrafları Arşivi.
- Cuinet, Vital (2001). La Turquie D’Asie, VI. L’Anatolie Centrale Angora, Koniah, Adana, Mamouret-Ul-Aziz, Sivas. İstanbul: Les Éditions Isis (Réédition refondue de l’édition de 1891-1894, Paris sans les cartes).
- Ergin, Ali Şakir (2012). Sözlü Tarih Çalışması.
- Fener Rum Patrikhanesi (FRP) (1905). Hmepoλorion Toy Etoyc 1904 (1904 Yıllığı). İstanbul.
- Güngör Açıkgöz, Şeyda (2007). Kayseri ve Çevresindeki 19.Yüzyıl Kiliseleri ve Korunmaları İçin Öneriler, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
- Hasol, Doğan (1975). Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü. İstanbul: Yapı Endüstri Merkezi Yayınları.
- İlter, Fügen (1988). “XIX. Yüzyıl Osmanlı Dönemi Mimarlığında Kayseri Yöresi Hiristiyan Yapıları: Germir ve Endürlük Kiliseleri.” Belleten 205 (C. LII): 1663–1713.
- ----(1994). “19. Yüzyıl İç Anadolu Azınlık Yapıları Üzerine Gözlem ve Değerlendirmeler.” XII. Türk Tarih Kongresi Kongreye Sunulan Bildiriler III. Cİlt, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1–12.
- Kozlu, Hale (2011). Kilise Detay Fotoğrafları Kişisel Arşiv.
- Küçük Asya Araştırmaları Merkezi (KAAM). PO 164 YOZGATHS Bolum B’. Atina.
- Özeke, Özge (2017). “Yozgat Fatih Kilise Camii Restorasyon Projesi.” İstanbul Teknik Üniverstesi, Yaymlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
- Pekak, M. Sacit (2000). “Aksaray Çevresi Osmanlı Dönemi Hırıstiyan Kiliseleri.” 18. Araştırma Sonuçları Toplantısı, Cilt 1, İzmir, 60–71.
- ---- (2009a). “Kappadokia Bölgesi Osmanli Dönemi Kiliseleri: Örnekler, Sorunlar, Öneriler.” Metu Journal of the Faculty of Architecture 26(2): 249–77.
- ---- (2009b). “Mustafapaşa (Sinasos), Konstantin ve Helena Klisesi, Klise I, Klise II, Klise III, Klise IV.” Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 26(1): 163–86.
- ---- (1998a). “Kapadokya’da Post-Bizans Dönemi Dini Mimarisi-I-Nevşehir ve Çevresi(2).” Arkeoloji ve Sanat (84): 23–34.
- ---- (1998b). “Kappadokya’da Post-Bizans Dönemi Dini Mimarisi: Nevşehir ve Çevresi.” XV. Araştırma Sonuçları Toplantısı I. Cilt: 26-30 Mayıs 1997, Ankara: Kültür Bakanlıgı Milli Kütüphane Basımevi, 1–44.
- ---- (1999). “18.-19. Yüzyıllarda Niğde ve Çevresinde Hıristiyan Dini Mimarisi.” XVI. Araştırma Sonuçları Toplantısı I.Cılt, Ankara: Kültür Bakanlıgı Milli Kütüphane Basımevi, 25–48.
- S. K. (Κοιμιcογαου, Cυμεων Κ). Kimisoglu (2005). Καππαδοκια (Kapadokya). Selanik: ILP Productions.
- Sunay, Serkan (2008). “Aksaray Güzelyurt Manastır ve Kilise Binaları.” T.C. Ankara Üniverstesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi.
- Tanış, Özlem (2006). “Germir Kiliselerinin ve Panagia "Kimisis-Tis Theotoku Kilisesisinin Günümüz Koşullarında Değerlendirilmesi.” Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
- Tanyeli, Gülsün (1990). “Osmanlı Mimarlığında Demirin Strüktürel Kullanımı (15-18. Yüzyıl).” İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Doktora Tezi.
- Türk Dil Kurumu (TDK). “Güncel Türkçe Sözlük.” https://sozluk.gov.tr/ (Erişim tarihi: 01.12.2021)
- Vakıflar Genel Müdürlüğü. 66.00.01/030 No’lu Dosya.
- Yozgat Müftülüğü (1990). Fotoğraf Arşivi.
- http://www.akdagrehberi.com/akdagmadeni-tarihi-yapilar.html/8 (Erişim tarihi: 01.12.2021)
- http://www.virtualani.org/tomarza/index.htm (Erişim tarihi: 01.12.2021)
- ISSN: 1011-7474
- Başlangıç: 2015
- Yayıncı: Mehmet Kurtoğlu
Sayıdaki Diğer Makaleler
Anadolu'nun En Eski İslam Mabedi: Tokat Garipler Camisi ve Vakıfları
Eski Van Şehri Kaya Çelebi Camisi Onarımı Hakkında Bir Araştırma
Osmanlı Hayır Kurumlarında ve Mekteplerinde Halıcılık Eğitimi
Mimari Restitüsyonda Belge Yetersizliğinde Analojiden Yararlanma: Yozgat Fatih (Kilise) Camii Örneği