Hamid-ili’nde Ulaşım Sistemi ve Zaviyeler

Bir yerden başka bir noktaya ulaşmanın temel aracı tarih boyunca yollar olmuştur. Yol güzergâhları, özellikle geçmiş dönemlerde büyük ölçüde doğal koşullara bağlı kalmış olup siyasi organizasyonlar çeşitli çalışmalar, tesis ettikleri yol ve yol üzerindeki yapılar ile ulaşımın sağlık bir biçimde işlemesine gayret etmiştir. Gerek Selçuklu ve gerekse Osmanlı döneminde hükümdarlar dervişlere, şeyhlere, ulu kimselere, arazi tahsis ederek vakıf kurmalarına imkan sağlamışlardır. Böylece tesis edilen zaviye ve zaviye fonksiyonlu yapılarla en ücra alanlarda, geçitlerde ulaşımın güvenli ve rahat bir şekilde sağlanmasını temin etmişlerdir. Bu çalışmada da temel olarak Hamid-ili ulaşım ağı ve hususiyle de ulaşım sistemi zaviyeler üzerinden konu edinilmiştir. Kaynak olarak çalışmada 1501 yılına ait Hamid Sancağı Vakıf Defteri transkripsiyon metni kullanılmıştır. Söz konusu defterdeki zaviyeler ve bunların bulunduğu yerleşme merkezlerinin lokalizasyonu yapılarak ulaşım ağı jeomorfolojik şartlar göz önünde bulundurularak çizilmiştir. Böylece han ve kervansaray bulunmayan sahalarda “gelen giden yolculara hizmet şartı” ile ulu kimselere temlik edilen arazilerde tesis edilen tekke, zaviye, hankâh, gibi yapılar ulaşımın adeta can damarını oluşturduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler:

Tarihi coğrafya, ulaşım ağı, tarihi yollar, zaviye, vakıf

Transportation System and Zawiyahs in Hamid-ili

The main means of reaching from one place to another has been the roads throughout history. Especially in the past, the routes of roads have been largely dependent on natural conditions. The rulers and political organizations of the country have endeavoured to ensure smooth functioning of transportation with various works including roads and the social and religious structures established alongside them. In both the Seljuk and Ottoman periods, the rulers allowed dervishes, sheikhs, great people to establish waqfs by allocating land. Thus, they have ensured safe and comfortable transportation in the most remote areas and passages by means of lodges and structures with similar functions. In this study, the transportation network of Hamid-ili and the overall transportation system are discussed with special regard to zawiyahs. The transcription text of Hamid Sancak Waqf Registers of the year 1501 was used as a reference in the study. Having determined the location of the lodges and their main settlement centres from the aforementioned reference, the transportation network was drawn considering the geomorphological conditions. Thus, it has been observed that the buildings such as lodges, zawiyahs, hankhah established in the areas where there were no inns and caravanserais and assigned to prominent people of the region with the condition of “service for incoming and outgoing passengers” constitute the hart of transportation.

Keywords:

Historical geography, transportation network, historical roads, zawiyah, waqf,

PDF

___

Afyoncu, Erhan (2010). Sorularla Osmanlı İmparatorluğu. İstanbul: Yeditepe Yayınları. Akis, Metin (2008). “16. Yüzyılda Ayıntab Sancağında Zaviyeler ve Mali Kaynakları”, bilig, Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi 46: 87-104. Ali Açıkel (2011). “Osmanlı Dönemi’nde Tokat Kazasında Ahiler ve Ahi Zaviyeleri”. I. Uluslararası Ahilik Kültürü ve Kırşehir Sempozyumu Bildiriler Kitabı C. I, Kırşehir, 1-21. Alkan, Mustafa (2006). “Osmanlı Döneminde Adana Sancağı’nda Kurulan Tekkeler/Zaviyeler ve Türbeler”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 39: 21-32. Armağan, A. Latif (1996). XVI. Yüzyılda Teke Sancağı (Tapu Tahrir Defterlerine Göre). Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi. Bakırcı, Nedim ve Türkan, Hüseyin Kürşat (2013). “Tekke ve Zaviyelerin Balkanlardaki Rolü ve Önemi”. TÜRÜK Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi 1: 145-160. Barkan, Ö. Lütfi (1942). “Osmanlı İmparatorluğunda Bir İskan ve Kolonizasyon Metodu Olarak Vakıflar ve Temlikler I, İstila Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zaviyeler”. Vakıflar Dergisi 2: 284–353. Baykara, Tuncer (1990). Anadolu’nun Selçuklular Devrindeki Sosyal ve İktisadi Tarihi Üzerine Araştırmalar. İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi. Bostancı, Harun (2007). “Osmanlı Döneminde Doğu Karadeniz Bölgesinde Kurulan Tekke ve Zaviyeler”. Yüksek Lisans Tezi. Elazığ: Fırat Üniversitesi. Ceylan, Salih ve Gölen, Zafer (2002). “Batı Torosların Önemli Geçitlerinden Biri Olan Döşeme Boğazının Antalya Tarihi Coğrafyası ve Turistik Potansiyeli”. Burdur Eğitim Fakültesi Dergisi 4: 35-59. Demirci, Doğan (2014). “Isparta’daki Kervan Yolları Üzerine Bazı Düşünceler”. Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi 3/3: 98-123. Doğanay, Hayati (2014). Türkiye Beşeri Coğrafyası. Ankara: Pegem Akademi Yayınları. Erdoğru, M. Akif (1994). “Karaman Vilayeti Zaviyeleri”. Tarih İncelemeleri Dergisi IX: 89-158. Eyice, Semavi (1963). “İlk Osmanlı Devrinin Dini ve İçtimai Bir Müessesi: Zaviyeler ve Zaviyeli Camiler”. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası 23: 3-80. Fatsa, Mehmet (2014). “XV ve AVI. Yüzyıllarda Doğu Karadeniz’de Yol Hizmeti Veren Zaviyeler ve Derbendler”, Vakıflar Dergisi 41: 37-66. Frenc David H. and Milner, Nicholas (1994). “Map of Southwest Asia Minor”, in Studies in the History and Topography of Lycia and Pisidia (Edit. D. French). Ankara: British Institute of Archaeology. French, David H. (2014). Roman Roads &Milestones of Asia Minor, Vol. 3 Milestones, Fasc. 3.6 Lycia et Papmphylia, Ankara: British Institute. French, David H. ve Mitchell, Stephen (1977). “Roma İmparatorluğu’nun ilk devirlerinde Pisidia’da Yollar ve Ulaşım”. Türk Arkeoloji Dergisi, Sayı XXIV-1: 213-220. Gümüşçü Osman, Kılıç Yusuf, Çınar Hüseyin ve Uğur Abdullah (2011). Açıklamalı Türkiye Tarih Atlası Projesi (ATTAP), Ankara: SOBAG/TÜBİTAK. Gümüşçü, Osman (2001). XVI. Yüzyıl Larende (Karaman) Kazasında Yerleşme ve Nüfus. Ankara: Türk tarih Kurumu Yayınları. Gümüşçü, Osman (2019). Türk İskan Sistemi veya Uc-Fetih-İskan Döngüsü (XI-XVI. Yüzyıl). İstanbul: Yeditepe Yayınevi. İnalcık, Halil (1993). Çiftlik. İslam Ansiklopedisi. C. 8. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 313-314. Kara Mustafa, (2011). “Tekke”. İslâm Ansiklopedisi. C. 40. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 368-370. Karaca, Behset (2014). 1501’de Hamid Sancağı Vakıfları (MAD 3331 Numaralı Vakıf Defterinin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi). Burdur: Burdur Valiliği İl Kültür Turizm Müdürlüğü Yayınları. Kazıcı, Ziya ve Şeker, Mehmet (1982). İslam-Türk Medeniyeti Tarihi. İstanbul: Çağrı Yayınları. Kenanoğlu, M. Macit. 2006. “Mülk”, İslâm Ansiklopedisi. C. 31. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 540-542. Kılıç, Orhan (2004). “1571 Tarihli Mufassal Evkaf Tahrir Defterine Göre Erciş, Bargiri (Muradiye) ve Muş Vakıfları”. Osmanlı Araştırmaları 24: 243-255. Kofoğlu, Sait, “Hamidoğulları”. İslâm Ansiklopedisi. C. 15. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 471-476. Memiş, Abdurrahman (1999). “Osmanlı’da Tekkeler, Sosyal Fonksiyonları ve İstanbul’da Halidi Tekkeleri”. Osmanlı, C: 4, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları. 512-520. Ocak, A. Yaşar (1978). “Zaviyeler”. Vakıflar Dergisi, 12: 247-270. Ocak, A. Yaşar (1991). “Anadolu/Anadolu’nun Türkleşmesi ve İslamlaşması”. İslam Ansiklopedisi. C. 3. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 110-116. Ocak, A. Yaşar ve Faroqhi, Suraiya (1985). “Zaviviye” İslam Ansiklopedisi. C. 13. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yay. 468. Özköse, Kadir (2003). “Anadolu’nun Türkleşmesi ve İslamlaşmasında Tasavvufî Zümre ve Akımların Rolü”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. VII/1: 249-279. Özmenli, Mehmet ve Kuruca, Nazım (2018). “Girsun’da Türk İskanına Bir Örnek: Zaviye”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırmaları Dergisi 88: 135-144. Özsait, Mehmet (1980). İlkçağ Tarihinde Pisidya. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları. Özsait, Mehmet (1985). Hellenistik ve Roma Devrinde Pisidya Tarihi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları. Savaş, Saim (1999). “Osmanlı Dönemi Zaviyeleri Üzerine Bazı Değerlendirmeler”. Osmanlı. C: 4. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları. 459-467. Sümer, Faruk (1960). “Anadolu’ya Yalnız Göçebe Türkler mi Geldi?”. Belleten, 24/96: 567-594. Şeker, Mehmet (2002) “Anadolu’nun Türk Vatanı Haline Gelmesi”. Türkler. C. 6. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları. 269-282. Şeker, Mehmet (2007). Fetihlerle Anadolu’nun Türkleşmesi ve İslamlaşması. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları. Taş, Barış (2016). Türkiye’nin Kırsal Yerleşmeleri. İstanbul: Yeditepe Yayınevi. Togan, Z. Velidi (1970). Umumi Türk Tarihine Giriş. İstanbul: Enderun Kitabevi. Toroğlu, Emin ve Alparslan, Yaşar (2016). Kahramanmaraş’ın Tarihi Coğrafyasında Yollar. Kahramanmaraş: Dulkadiroğlu Belediyesi Yayını. Uzunçarşılı, İ. Hakkı (1988). Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri. Ankara: Türk tarih Kurumu Yayınları. Yiğit, İlker (2013). “XVI. Yüzyıl Türkiye’sinde Ahi Adlı Zaviyelerin Dağılışı”, Turkish Studies (International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic) 8/5: 959-973. Yiğit, İlker (2018). XVI-XX. Yüzyıllarda Anadolu’da Kaybolan Yerleşmeler: Manisa-Konya Örneği. Doktora Tezi. Afyonkarahisar: Afyon Kocatepe Üniversitesi. Yiğit, İlker ve Salan Musa (2013). “XVI. Yüzyıl Çerkeş Kazası Köylerinin Lokalizasyonu ve Toponimik Analizi”. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/6: 825-852. Yiğit, İlker. “Hamid-ili’nin Türkleşmesine Toponimik Bakış”, Uluslararası Orta Anadolu ve Akdeniz Beylikleri Tarihi, Kültürü ve Medeniyeti Sempozyumu – V Hamitoğulları Beyliği (02.11.2018-04.11.2018), Isparta (Basım aşamasındaki bildiri).