Vilâyât-ı Şarkıyye Valilerinin Erzurum Kongresi Karşısındaki Tavırları

Mondros Mütarekesini takiben Vilâyât-ı Şarkıye olarak adlandırılan vilayetlerin geleceği hakkındaki düşünceler, bölge insanlarını, aydınlarını örgütlenmeye ve mücadeleye sevk etmiştir. Bu maksatla Erzurum’da bir kongre toplanması yolunda çalışmalara başlanmıştır. Vilâyât-ı Şarkıyye, askeri ve mülki yönden, 19 Mayıs 1919 tarihinde Samsuna çıkan 3. Ordu Müfettişi Mustafa Kemal Paşa’nın sorumluluk sahasında bulunuyordu. Bu dönemde Mustafa Kemal Paşa’nın emirlerine uymakla yükümlü olan askeri ve mülki idareciler, Mustafa Kemal Paşa’nın İstanbul Hükümeti ile yaşadığı görüş ayrılıkları ve nihayetinde askerlikten istifasına kadar giden süreçte, zor bir süreçten geçmişlerdir. Diyarbekir’deki 13. Kolordu komutanının tereddüdü hariç, askeri yöneticilerin (Kolordu komutanları) tamamı Kongre sürecinde Mustafa Kemal Paşa’nın yanında yer almış, talimatlarına uymuşlardır. Vilâyât-ı Şarkıyye valilerinden ise İstanbul Hükümeti tarafından atanan ve fiilen göreve başlayan Elazığ Valisi Ali Galip genel olarak Milli Mücadeleye olduğu gibi, Kongre teşebbüsüne de karşı koymuştur. Diyarbekir Valisi ise Erzurum Kongresine karşı İstanbul Hükümetinin talimatlarını uygulamış, ancak bu tutumunu Sivas Kongresi karşısında değiştirerek, Sivas Kongresine destek olmuştur. Elazığ ve Diyarbekir valilerinin Erzurum Kongresinin toplanmasına karşı tutumlarının bir neticesi olarak, bu illerden seçilen kongre temsilcilerinin Erzurum’a gidişleri bizzat valiler tarafından engellenmiştir. Bu durumda Kongre sonrası oluşturulan Heyet-i Temsiliye’de Elazığ ve Diyarbekir vilayetlerinin temsilcileri yer alamamıştır. Bu iki vilayet dışında, Erzurum, Sivas, Van ve Bitlis valileri genel olarak Milli Mücadeleyi olduğu gibi, Erzurum Kongresi sürecini de desteklemişlerdir. Bu vilayetlerin valileri İstanbul Hükümetinin talimatlarına uymamış, görevden alındıklarında dahi, Mustafa Kemal Paşa’nın talimatlarına uyarak vazifelerini devam ettirmişlerdir.

Anahtar Kelimeler:

Milli Mücadele, Erzurum Kongresi, Vilâyât-ı Şarkiyye, Vali

The Attitudes of the Governors of the Eastern Provinces Before the Erzurum Congress

Following the Armistice of Mudros, thoughts about the future of the eastern provinces led the people and intellectuals of the region to organize and struggle. For this purpose, efforts were started to convene a congress in Erzurum. Militarily and administratively, the eastern provinces were under the responsibility of the 3rd Army Inspector Mustafa Kemal Pasha, who landed in Samsun on May 19, 1919. During this period, the military and civil administrators, who were obliged to obey the orders of Mustafa Kemal Pasha, went through a difficult period during the period leading up to Mustafa Kemal Pasha's disagreements with the Istanbul Government and his eventual resignation from military service. Except for the hesitation of the commander of the 13th Corps in Diyarbekir, all of the military administrators (Corps commanders) sided with Mustafa Kemal Pasha during the Congress and followed his instructions. Among the governors of the eastern provinces, Ali Galip, the Governor of Elazığ, who was appointed by the Istanbul Government and took office, opposed the Congress initiative as well as the National Struggle in general. The Governor of Diyarbekir, on the other hand, followed the instructions of the Istanbul Government against the Erzurum Congress but changed his attitude in the face of the Sivas Congress and supported the Sivas Congress. As a result of the attitudes of the governors of Elazığ and Diyarbekir against the convening of the Erzurum Congress, the congress representatives elected from these provinces were prevented from traveling to Erzurum by the governors themselves. In this situation, the representatives of Elazığ and Diyarbekir provinces could not take part in the delegation formed after the Congress. Apart from these two provinces, the governors of Erzurum, Sivas, Van, and Bitlis generally supported the National Struggle as well as the Erzurum Congress. The governors of these provinces did not follow the instructions of the Istanbul Government, and even when they were dismissed, they continued their duties by following the instructions of Mustafa Kemal Pasha.

Keywords:

National Struggle, Erzurum Congress, Eastern Provinces, Governor,

PDF

___

Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri, Osmanlı Arşivi (BOA), Dâhiliye Nezareti Şifre Kalemi (DH. ŞFR), Dosya No: 100, Belge No: 188; BOA. DH. ŞFR. 101-19/35; BOA. DH. ŞFR. 101-19/36.
Salnâme-i Devlet-i Aliye-i Osmaniye, Def’a 64, Hicri 1326.
Akbulut, Dursun Ali, Erzurum Kongresi Hakkında Belgeler, Erzurum Valiliği Yayınları, Erzurum 1989.
Atatürk, M. Kemal; Nutuk, Atatürk Araştırma Merkezi (AAM), Ankara 1989.
Atatürk, M. Kemal, Nutuk, Cilt: III (Vesikalar), Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1967.
Aydoğan, Erdal, Samsun'dan Erzurum'a Mustafa Kemal, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 2000.
Baykal, Bekir Sıtkı, Erzurum Kongresi ile İlgili Belgeler, Ankara 1969.
Behlülgil, Mefahir, İmparatorluk ve Cumhuriyet Dönemlerinde İllerimiz, İstanbul 1992.
Bilgen, Deniz, Milli Mücadele’de Ali Galip Meselesi, Atatürk Üniversitesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum 1990.
Çankaya, Ali, Yeni Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler, Cilt: III, Ankara 1969.
Çay, M. Abdülhalûk-Kalafat, Yaşar, Doğu ve Güneydoğu Anadolu'da Kuva-yı Millîye Hareketleri, Ankara 1990.
Dursunoğlu, Cevat; Milli Mücadele'de Erzurum, İstanbul 1998.
Erdeha, Kâmil, Milli Mücadelede Vilâyetler ve Valiler, Remzi Kitapevi, İstanbul 1975.
Atatürk’ün Samsun’a Çıkışı ve Kurtuluş Savaşı’nın Başlatılmasına Dair Belgeler, Genelkurmay Başkanlığı Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı (ATASE) Yayınları, Ankara 1999.
Görgülü, İsmet; On Yıllık Harbin Kadrosu, Türk Tarih kurumu (TTK) Yayınları, Ankara 1993.
Güneri, Süleyman Necati, Hâtıra Defteri (Yay. Haz: Ali Birinci), Erzurum Kitaplığı, İstanbul 1999.
Kansu, Mazhar Müfit, Erzurum'dan Ölümüne Kadar Atatürk'le Beraber, Cilt: I, TTK Yayınları Ankara 1986.
Karabekir, Kazım, İstiklâl Harbimiz, İstanbul 1990.
Öke, M. Kemal, İngiltere'nin Güneydoğu Anadolu Siyaseti ve Binbaşı E. W. C. Noel’in Faaliyetleri (1919), Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara 1988.
Selvi, Haluk, Milli Mücadelede Erzurum (1918-1923), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2000.
Tekdemir, Aziz, Atatürk'ün Önderliğinde Yapılan Kongreler, Trakya Üniversitesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Edirne 2000.
Reşit Paşa'nın Hatıraları, (Hazırlayan: Cevat R. Yularkıran), İstanbul 1939.
İkdam, 17 Mart 1335 (1919), no: 7938.