İdil-Ural Bölgesinde Eğitim Öncüsü Bir Kadın: Muhlise Bubi

19. yüzyıl sonlarında İsmail Gaspıralı önderliğinde ortaya çıkan Cedîd hareketi, tüm Rusya Müslümanları üzerinde etkili olmuştu. Din, eğitim-kültür alanlarında ıslah ve reformlar yapılmasını hedefleyen Cedîdizm, ötekileştirilen kadın ve kız çocuklarını da göz ardı etmemişti. Başta eğitim-öğretim olmak üzere kız çocukları ve kadınların toplumda erkekler ile aynı haklara sahip ve aynı statüde olmalarını savunmaktaydı. Cedîd hareketinin İdil-Ural bölgesindeki en önemli isimlerinden biri de Muhlise Bubi olmuştur. Bu çalışmada; gelenekçi eğitim anlayışı içerisinde yetişen, kadın ve kız çocuklarının çağdaş eğitim ve öğretim alabilmeleri için ömrünü vakfeden Muhlise Bubi’nin hayatı ve eğitim faaliyetleri ele alınmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

İdil-Ural, Cedîdizm, İj-Bubi, Muhlise Bubi

A Pioneer of Education in the Idil-Ural Region: Mukhlisa Buby

In the late 19th century, the Cedîd movement, led by Ismail Gasprinsky, had a profound influence on all Russian Muslims. Cedîdism, which aimed to bring about reforms and improvements in the areas of religion, education, and culture, did not overlook marginalized women and girls. It advocated for equal rights and status for girls and women in society, especially in education and learning, alongside men. One of the most prominent figures of the Cedîd movement in the Idil-Ural region was Mukhlise Bubi. In this study, the life and educational activities of Mukhlisa Buby, who grew up within the traditionalist education understanding and dedicated her life to ensure that women and girls receive modern education and training, are discussed.

Keywords:

Idel-Ural, Jadidism, İj-Bubi, Mukhlisa Buby,

PDF

___

Arslanov, Azat M., “Tatarskie uçitelskie kursı v istorii Tatarskoy kulturı (konets XIX – naçalo XX vv.)”, Vestnik, No:3, (2013), s. 185-187.
Bertugan Bubıylar hem İj-Bubıy Medresesi, Tarihi Dokumental Jıentık, Ruhiyat, Kazan,1999, s. 7.
Davletşina, Liliya Ş., “Blagotvoritelnaya deyatelnost Musulmanskih jenşini v obrazovatelnoy sfere”, Uçenıe Zapiski Kazankogo Gosudarstvennogo Universiteta, T. 151, Hh. 2, Kazan, (2009), s. 107.
Devlet, Nadir, Millet ile Sovyet Arasında 1917 Ekim Devriminde Rusya Türklerinin Varoluş Mücadelesi, Başlık Kitapları, İstanbul, 2011, s. 219.
Frank, Allen J. Muslim Religious Institutions in Imperial Russia, Brıll, 2001, s. 226.
Gabdrafikova, Lilya R., “Mugallima: novaya sotsialno-professionalnaya rol Tatarskoy jenşinı naçala XX v.”, Vestnik RUDN, S. 18, No: 2, Moskva, (2019), s. 305, 306.
Garipova, R., “Muslim Women’s Religious Authority and Their Role in the Transmission of Islamic Knowledge in Late Imperial Russia”, Tatarica, T. 5, Kazan, (2006), s. 161, 162.
Gimazova, Rafilya A., Prosvetitelskaya deyatelnost Nigmatullinıh-Bubi (konets XIX- naçalo XX vv.), Dissertatsiya, Kazanskiy Gosudarstvennıy Universitet, Kazan,2004, s.17.
Gimazova, Rafilya A., “İj-Bubi Medresesi hem Müderrisleri İşçenlegenen Kayber Yunelişleri”, İstoriçeskaya Etnologiya, T. 7, No:1, Kazan, (2022), s. 15, 16.
Gündüz, Ahmet, “1917 Bolşevik İhtilâlinin Türk Dünyasındaki Yansımaları”, Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, C. 6, S. 1, (2005), s. 4-8.
Habutdinov, Aydar Yu., “Medrese Musulman okruga Orenburgskogo magometanskogo duhovnogo sobraniya kak obşenatsionalnıy institut”, Pax Islamıca, Tom 1, No: 2, University of Amsterdam, (2009), s. 82.
Hakim, R., “Djadidizm: reformirovannıy İslam. Gde naşa Mekka?”, Gasırlar Avazı, Nauçno-dokumentalnıy jurnal, No: 4, S. 64/65, Kazan, 2011, s. 195.
İslam Na Urale (Entsiklopediçeskiy Slovar), Red. D. Z. Hayretdinov, Moskova-Nijnıy Novgorod, Medina, İzd. 2009, s. 68, 69.
Kanlıdere, Ahmet, “Rusya Müslümanlarının Kongrelerinde Kadın Sorunu (1905-1917)”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, C. 2, İstanbul, (2000), s. 144-146.
Karaca, Ahmet, “Çarlık ve Bolşevik Rusya Döneminde Türk-Müslüman Kurultaylarının Bolşevik Devrimine Etkisi”, Avrasya İncelemeleri Dergisi- Journal of Eurasian Inquiries 11, 1, (2022), s. 85.
Mamutova, Alta H., “A. H. Muhlisa Bubi (Bobinskaya): K 150-letiyu so dnya rojdeniya”, İz istorii i kulturı narodov Srednego Povoljya, No: 9, T.1, Kazan, (2019), s. 160, 161.
Mamutova, Alta H., Liş tebe, narod, slujenye! Istoriya Tatarskogo prosvetitelstva v sud'bah dinastii Nigmatullinıh-Bubi, Maarif, Kazan, 2003, s. 354.
Maraş, İbrahim, Türk Dünyasında Dinî Yenileşme (1850-1917), İstanbul, 2002, s. 31-32.
Mutallimova, Aliya, “Tatar Halkının Aydını (İlk Müslime Kadı) Muhlise Bubi”, İdil-Ural Araştırmaları Dergisi, 4 (1), (2022), s. 88.
Şarafe’eva, A. R., “Jenşinı i jenskiy vopros na Musulmanskih s’ezdah 1917 goda”, Turkologiçeskie İssledovaniya, T. 3, No:2, Kazan, (2020), s. 54.
Şen, Muhammet, “Muhlise Bubi”, Medeniyet Işığı Türk Kadınları, Bağcılar Belediyesi, Monad, İstanbul, (2022), s. 197.
Trotskiy, Lev D., Permanentnaya revolyutsiya, Moskva, 2018, s. 95.
Türkoğlu, İsmail, “Türk Dünyasının Kuzey Yıldızları Türk-Tatar Aydınları”, Düşünce Dünyasında Türkiz Siyaset ve Kültür Dergisi, S.17, Eylül-Ekim, TASAV, Ankara, (2012), s. 112, 113.