Tefsirlerde Rivâyet Ve Dirâyet Ayrımının Objektifliği Sorunsalı

Ekseriyetle tefsirler, rivâyet ve dirâyet olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Lakin hemen hemen her rivâyet tefsirinde dirâyetin, her dirâyet tefsirinde de rivâyetin öğelerinin bulunduğu görülmektedir. Bu tespitlere rağmen tefsirlerin, rivâyet ve dirâyet şeklinde iki türü bulunmaktadır. Bu kategorizenin ne kadar sahih olduğu tartışılmalıdır. Tefsirlerin rivâyet ve dirâyet şeklinde tasnif edilmesi, birçok problemi de gün yüzüne çıkarmaktadır. Nitekim yapılan bu ayrım, tefsir okuyucularının zihinlerini olayları tek taraflı değerlendirmeye sevk etmekte, tefsir tarihine bütüncül bakışı engellemekte konu hakkında gelen mevcut görüşlerin farklı yönlerinin görülmesine ket vurmaktadır. Tefsir kitaplarının dirâyet ve rivâyet metotlarına dayanarak ikiye ayrılması konusu tamamen spesifiktir. Bu M. Hüseyin Zehebî'den sonra gündeme gelmiş ve yaygınlaşma noktasında taban bulmuştur. Rivâyet tefsirinin dirâyet tefsirinden tamamen bağımsız bir tefsir çeşidi olarak değerlendirilmesi ilmî kriterler yönünden isabetli bulunmamaktadır. Ne tam bir rivâyet tefsirinin dirâyetten ve ne de dirâyet tefsirinin rivâyetten uzak ve bağımsız olması mümkün değildir. Her iki tefsir türünün içiçe olduğunu ve birbirini tamamladığını söylemek mümkündür. Bu makalede tefsirlerde rivâyet ve dirâyet ayrımı yapılırken ortaya konan ölçütlerin objektif olmadığına, ayrıca bu temel ölçütlerin ayrım noktasında pratiğe yansıtılmasının tam anlamı ile gerçekleşmediğine vurgu yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Tefsir, Kur’ân, Rivâyet, Dirâyet, Ölçüt

The Problem of Objectivity of the Distinction between Narration and Dirāya in Tafsīr

Tafsīrs are often split into two categories: narration and dirāya. However, it can be shown that practically every narrative kind of interpretation has parts of the dirāya kind as well as elements of the narrative. Despite these conclusions, there are two different kinds of tafsīrs: narrative and dirāya. It should be addressed whether or not this classification is accurate. Numerous issues are revealed by categorizing tafsīrs as narrative or dirāya. In actuality, this distinction causes readers of the Tafsīr to judge the events in their own thoughts, limits a comprehensive understanding of the Tafsīr's history, and makes it difficult to comprehend other perspectives on the subject today. The two main categories of tafsīrs are storytelling and resurrection. However, it can be seen that there are components of both the narration and the resurrection in practically every interpretation of the story. There are two different types of tafsīrs, in the forms of narration and dirāya, despite these conclusions. How accurate this classification is should be debated. Numerous issues are also revealed when tafsirs are categorized as narrative or dirāya. In actuality, this distinction causes readers of the Tafsīr to analyze the events in their own thoughts, precludes a comprehensive picture of the Tafsīr's history, and makes it difficult to see the various facets of contemporary viewpoints on the topic. It is quite specific to divide tafsīr literature into two categories depending on comprehension and narrating techniques. This has reached its peak at the time of M. Husayn Zahabī. The narative tafsīr cannot be considered a wholly autonomous form of tafsīr according to scientific standards. An accurate narrative interpretation cannot be independent of narration or remote from the dirāya. One could argue that the two kinds of tafsīr are connected and mutually beneficial. It is noted in this article that the standards used to discern between narrative and dirāya in the Tafsīrs are not objective, and that the application of these fundamental standards in practice at the point of distinction is not fully realized.

Keywords:

Tafsīr, al-Qur’ān, Narration, Dirāya, Criterion,

PDF

___

Albayrak, Halis. Kur’ân’ın Bütünlüğü Üzerine: Kur’ân’ın Kur’ân’la Tefsiri. İstanbul: Şule Yayınları, 1992.
Ateş, Süleyman. İmamiye Şiasının Tefsir Anlayışı. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, 1998.
Aydın, Muhammed. “Rivâyet Tefsiri Kavramı ve Kur’ân’ın Kur’ân ile Tefsiri: Eleştirel Bir Yaklaşım”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20/2 (2009), 1- 32.
Bağdâdî, Ahmed b. Ali b. Sâbit el-Hatîb. el-Kifâye fî ilmi’r-rivâye. Medine: Mektebetü’l-ilmiyye, ts.
Begavî, Ebû Muhammed el-Hüseyin b. Mes‘ûd. Me‘âlimü't-tenzîl fî tefsîri'l-Kur’ân. nşr. Muhammed Abdullah en-Nemr-Osmân Cum‘a Dâmiriyye-Süleymân Müslim el-Harş. 8 Cilt. Riyad: Dâru Taybe li’n-Neşr, 1417/1997.
Bergamalı Cevdet Bey. Tefsir Usûlü ve Tarihi. haz. Mustafa Özel, İstanbul, 2002.
Bıyıkoğlu, Yakup. Esbab-ı Nüzul ve Kur'an'ın Anlaşılması. İstanbul: Ragbet Yayınları, 2005.
Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük Tefsir Tarihi (Tabakatü’l-Müfessirîn). 2 Cilt. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1973.
Birışık, Abdulhamit “Tefsir”. Diyanet İslam Ansiklopedisi. 40/287-290. İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, 2011.
Cerrahoğlu, İsmail. Kur’an Tefsirinin Doğuşu ve Buna Hız Veren Amiller. Ankara: Üniversitesi Basımevi, 1968.
Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Tarihi. 2 Cilt. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1988.
Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usûlü. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993.
Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd. Tâcü’l-luga ve sıhâhu’l-‘Arabiyye (es-Sıhâh). 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Âlem li’l-Melayîn, 1990.
Cündioğlu, Dücane. Sözlü Kültürden Yazılı Kültüre Anlamın Tarihi. İstanbul: Kapı Yayınları, 2011.
Çalışkan, İsmail. “Tefsirde Mâturîdî’yi Keşfetmek: İmam Mâtürîdî ve Te’vîlâtu’l-Kur’ân’ın Tefsir İlmindeki Yeri”. Milel ve Nihal 7/2 (2010), 67-93.
Çalışkan, İsmail. Siyasal Tefsirin Oluşum Süreci. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2003.
Çetin, Mustafa, Tefsirde Dirâyet Metodu. İzmir: Kevser Yayınları, 1997.
Demirci, Muhsin. Tefsir Tarihi. İstanbul: İFAV Yayınları, 2003.
Demirci, Muhsin. Tefsir Usulü ve Tarihi. İstanbul: MÜ İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2001.
Derveze, Muhammed İzzet. Kur’ânü’l- Mecîd. çev. Şaban Karataş, Ahmet Çelen-Mehmet Çelen. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2014.
Dumlu, Ömer. Kur'ân Tefsirinde Yöntem. İzmir: Anadolu Yayınları, 1998.
Durmuş, Zülfikar. “Haris el-Muhâsibî ve Fehmü’l-Kur’ân’ı”. Akademik Araştırmalar Dergisi 16 (2003), 124-136.
Düzgün, Şaban Ali. “Maturidi’nin Kur’an Yorum Yöntemi”. Kelam Araştırmaları Dergisi 1/10 (2012), 1-18.
Ebû Hayyân Muhammed b. Yûsuf el-Endelüsî. el- Bahrü’l-muhît. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2005.
Ece, A. Vehbi. “Maturidi’nin Tanınması”. Ebu Mansur Semerkandi Maturidi Kongresi Tebliğleri. Kayseri 1986, 10.
Gezgin, Ali Galip. Tefsirde Semantik Metod. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2002.
Gümüş, Sadreddin. Kur'ân Tefsirinin Kaynakları. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 1990.
Güngör, Mevlüt. Kur’ân Araştırmaları 1. İstanbul: Kur’ân Kitaplığı, 1995.
Gürler, Kadir. “Kur’ân’ın Rey ile Tefsirini Yasaklayan Rivâyetlere Eleştirel Bir Yaklaşım”. Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/3 (2004), 17-46.
Hâmid, Ebû Zeyd, Nasr. “Hermenötik ve Metin Yorumu”. çev. Muhammed Coşkun. Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 46 (Nisan 2014), 237-266.
Hamurcu, Fevzi. Mukatil b. Süleyman ve İlk Fıkhi Tefsir. Ankara: Fecr Yayınları, 2009.
İbn Âşûr, Muhammed Fâzıl. Ana Hatlarıyla Tefsir Tarihi. çev. Bahattin Dartma-Ömer Pakiş. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2007.
İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: ed-Dâru’t-Tunusiyye, 1984.
İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Gâlib. el-Muharrerü’l-vecîz. thk. Abdüsselam Abdüşşâfî Muhammed. 6 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1422.
İbn Haldûn, Abdurrahmân b. Muhammed. Mukaddimetü İbni Haldûn. Beyrut: Dâru’l-Erkâm, 2001.
İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdillâh. İ’lâmü’l-muvakkı’în. thk. Ebû Ubeyde Meşhûr b. Hasen Âli Selmân. 7 Cilt. Riyad: Dâru İbni’l-Cevzî, 1423.
İbn Manzûr, Cemalüddîn Muhammed b. Mükerrem. 15 Cilt. Lisânü’l-‘Arab. Beyrut: Dâru Sadr, 1414.
İbnü’n-Nedîm. el-Fihrist. thk. Rıza Teceddüd, Tahran: y.y., 1971.
İsfahânî, Ebü’l-Kâsım Hüseyin b. Muhammed Râgıb. el-Müfredât li elfâzi’l-Kur’ân. thk. Safvân Adnân Dâvûdî, Beyrut: ed-Darü’ş-Şâmiyye, 2002.
Karaçam, İsmail. Kırâat İlminin Kur’ân Tefsirindeki Yeri. İstanbul: İFAV Yayınları, 1996.
Karagöz, Mustafa. “Tefsirde Rivâyet-Dirâyet Ayrımının Ortaya Çıkışı ve Mâhiyeti”, Bilimname, 5/2, (2004), 45-60.
Karaoğlan, Arslan. Konyalı Mehmed Vehbi Efendi’nin “Ahkâm-ı Kur’âniye” ve “ Muhammed Ali es-Sâbûnî’nin “Revâiü’l-beyan” Adlı Eserinin Mukayesesi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
Karataş, Ali. “Rivayet ve Dirayet Kaynakları Açısından Mâtürîdî’nin Te’vîlâtü’l-Kur’an’ı”. EKEV Akademi Sosyal Bilimler Dergisi 47 (2011), 161-174.
Kâtip Çelebi. Keşfü’z-Zunûn. nşr. Kilisli Muallim-Şerefeddin Yaltkaya. 2 Cilt. İstanbul: y.y., 1941.
Kattân, Mennâ. Mebâhis fî ulûmi’l-Kur’ân. Riyad: Mektebetü’l-Me‘ârif, 2000.
Kesler, M. Fatih. Mekke Tefsir Ekolü. İstanbul: Akçağ Yayınları, 2005.
Kırca, Celal. “Mâturîdî’nin Tefsir, Te’vil Anlayışı ve Metodu”. Ebû Mansur Semerkandî Mâtürîdî (862-944) Sempozyumu 14 Mart 1986 . 51-70. Kayseri: y.y., 1986.
Kırca, Celal. “Mezhebi Tefsir Ekolünün Ortaya Çıkışı”, İslami Araştırmalar Dergisi 5 (Ekim 1987), 52-61.
Koşum, Adnan. “Akıl (Re’y)-Nakil (Eser/Hadis) Ayrışmasının Fıkhî Boyutları”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 12 (2008), 87-98.
Kurt, Hasan. “İmam Mâtürîdî’de Mu’tezilî Ka’bî’nin Eleştirisi”. Bilimname 20/1 (2011), 109-134.
Kutlu, Sönmez. “Bilinen ve Bilinmeyen Yönleriyle İmam Mâtürîdî”. İmam Mâtürîdî ve Mâtürîdîlik. haz. Sönmez Kutlu. 25-66. Ankara: Otto Yayınları, 2003.
Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed. Kitâbü’t-tevhîd Tercümesi. çev. Bekir Topaloğlu. Ankara: İsam Yayınları, 2002.
Muhâsibî, Ebû Abdullah Hâris b. Esed. el-Akl ve fehmü’l-Kur’ân. thk. Hüseyin Kuvvetli. b.y.: Dâru’l-Fikr, 1982.
Okiç, M. Tayyib. Tefsir ve Hadis Usulünün Bazı Meseleleri. İstanbul: Nun Yayıncılık, 1995.
Ögke, Ahmet. Metaforik Anlatım. Van: Ahenk Yayınları, 2005. Özen, Şükrü. “Yeterince Tanınmayan Bir İmam: Maturidi”. Marife 3/5 (Kış 2005), 411-427.
Öztürk, Mustafa. “Klasik Sünnî Tefsir Literatürü Üzerine Genel Bir Değerlendirme”. Marife: Dini Araştırmalar Dergisi 3/5 (2005), 91-114.
Öztürk, Mustafa. “Neo-Selefîlik ve Kur’ân -Reşid Rıza’nın Kur’ân ve Yorum Anlayışı Üzerine”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/4 (Temmuz-Aralık 2004), 77-106.
Öztürk, Mustafa. Kur’ân ve Tefsir Kültürümüz. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2010.
Öztürk, Mustafa. Tefsirin Halleri. Ankara: Ankara Okulu, 2013.
Paçacı, Mehmet. Çağdaş Dönemde Kur’ân'a ve Tefsire Ne Oldu?. İstanbul: Klasik Yayınları, 2012.
Rûmî, Fehd b. Abdurrahmân b. Süleymân. Buhûs fî usûli’t-tefsîr. b.y: Mektebetü Tevbe, 2008.
Sa‘lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed. el-Keşf ve’l-beyân an tefsîri’l-Kur’ân. nşr. Ebû Muhammed b. Âşûr. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi't-Türâsi’I-Arabî, 1422/2002.
Sadan, Hamza. “Rivayet Tefsirinde Müfessirin Tercihinin Belirleyiciliği”, Kur’an’ı Anlamada Yöntem, ed. Mürsel Ethem. Ankara: İlâhiyât, 2022, 339-340.
Serahsî, Ebû Bekir Muhammed b. Ahmed. Kitâbü’l-mebsût. 30 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1989.
Sıcak, Ahmet Sait. Kur’an Tefsirinde Öznellik. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2017.
Sofuoğlu, Mehmed. Tefsire Giriş. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
Soysaldı, H. Mehmet. Nüzülünden Günümüze Kur’ân ve Tefsir. Ankara: Fecr Yayınları, 2001.
Süyûtî, Celaleddîn. el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân. 2 Cilt. Dımeşk: Dâru İbni Kesîr, 2006.
Şevkânî, Muhammed b. Ali. Fethu’l-kadîr el-Câmi‘ beyne fenneyi’r-rivâye ve’d-dirâye min ilmi’t-tefsîr. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Vefâ, 1997.
Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerir. Câmi‘u’l-beyân ‘an te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. 20 Cilt. Kahire: Dârul-Hicr, 2000.
Tayyâr, Müsâid b. Süleymân. et-Tefsîr bi’r-re’yi mefhûmühû ve ahkâmühû. y.y: Mecelletü’l-Beyân, ts.
Tayyâr, Müsâid b. Süleymân. et-Tefsîru’l-lugavî li’l-Kur’âni’l-Kerîm. Riyad: Dâru İbni’l-Cevzî, 2008.
Tûfî, Süleymân b. Abdülkavî. el-İksîr fî ilmi’t-tefsîr. thk. Abdülkâdir Hüseyin. Kahire: Mektebetü’l-Âdâb, ts.
Turgut, Ali. Tefsir Usûlü ve Kaynakları. İstanbul: İFAV Yayınları, 1991.
Türcan, Saliha. Rivâyet Tefsiri Geleneğinin Dönüşümü İbn Kesîr (öl. 774/1373) Tefsiri Örneği Üzerinden. Ankara: AÜSBE, Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2011.
Türk Dil Kurumu. Türkçe Sözlük. İstanbul: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2005.
Yüksel, Muhammed Bahaeddin. “Kur’ân Tefsirinde Sahabenin Rey Yaklaşımı”. Eskiyeni 42 (Eylül 2020), 851-880.
Zehebî, Muhammed Hüseyin. et-Tefsîr ve’l-müfessirûn. 3 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kutubi’l-Hadîs, 1976.
Zerkeşî, Bedrüddîn. el-Burhân fî ulûmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrâhim. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1972.
Zürkânî, Muhammed Abdülazîm. Menâhilü’l-irfân fî ulûmi’l-Kur’ân. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitabi’l-‘Arabî, 1995.