Afganistan’ın Modernleşme Çabalarında Türkçenin Etkisi
Afganistan’ın Yakın Çağ tarihinin büyük bir kısmı, iktidar çatışmaları, etnik ve siyasi savaşlarla geçmiştir. Bu gerçeğin yanında, Afgan toplumunun geleneksel yapıya sahip olduğu sebebiyle, ülkeye modernleştirme girişimi geç başlamıştır. Afganistan’ın modernleştirme doğrultusuna ilk ciddi adımlar, Emir Şir Ali Han döneminde (1868-1879) atılmıştır. Bu çabalar, Emir Abdurrahman Han döneminde durgunluğa uğramıştır; oğlu Emir Habibullah Han döneminde tekrar canlanıp Afganistan’ın reformcu kralı, Emir Emanullah Han döneminde (1919-1929) en zirvesine ulaşmıştır. Afganistan’ın sayılı reformist krallarının yanı sıra, Afgan aydınları ve düşünürleri bu yolda çok çabalar göstermişler ve fedakârlıklarda bulunmuşlardır. Bu çabalar günümüze kadar devam etmektedir. Ancak farklı sebeplerden dolayı, başarılı olamamıştır. Afganistan’da modernleşme ve meşrutiyet gibi yeni kavramlar, Avrupa’da ve komşu ülkelerde gerçekleştirilen yenilikçi hareketler bunlarla alakalı yayımlanan kitap ve makaleler aracılığıyla tanıtılmıştır. Bu ülkelerin arasında, Osmanlı İmpratorluğu ve daha sonra Türkiye Cumhuriyeti, İslâmi bir ülke olduğu için, Afganistan krallar ve aydınlar tarafından modernleşme ve reform alanında bir model olarak görülmüştür. Dönemin entelektüellerinin birçoğu, Avrupa ve Türkiye’nin yeni gelişmeleri hakkında Türkiye’de yayımlanan gazeteler ve kitaplar vasıtasıyla bilgiler elde edip yerel dillere aktarmışlardır. Türkçeden çevrilen makaleler ve eserler, Afganistan’ın modernleşme akımının oluşumunda derin ve ciddi etkiler bırakmıştır. Buna göre, Türkçe, Afganistan’ın siyaset, eğitim, edebiyat, gazetecilik ve diğer alanlarda meydana gelen değişim ve gelişimlere vesile ve kaynak olmuştur. Bu çalışma ise, Türkçenin Afganistan’ın modernleşme çabalarının üzerindeki etkisini incelemeyi amaçlamaktadır.
Anahtar Kelimeler:
Afganistan, Modernleşme
___
- Arifi. M. A. (1393). Tavsi’a-i Siyasi Der Afghanistan; Mavani ve Çalişha. Kabil: Dışişleri Bakanlığı Stratejik Araştırmalar Merkezi Yay.
- Arya, R. (2007). Zindaginama-i Abdurrahman Lodin. Erişim adresi: http://www.esalat.org/images/marefi%20rejal%20omdae%20afghani....htm
- Asghari, M. J. (1390) Talim ve Terbiyet Der Afghanistan. Pejuhişgah-i Ulum-i İnsani ve Mutaliat-i Farhangi, 7, 167-201. Erişim adresi: http://ensani.ir/fa/article/314388/%D8%AA%D8%B9%D9%84%DB%8C%D9%85-%D9%88-%D8%AA%D8%B1%D8%A8%DB%8C%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86
- Barikzai, S. M. (1392). Tarih-i Talim ve Terbiye Afghanistan. Kabil: Saeed Yayıncılık.
- Barlas, K. (1994 ). Afganistan Türklerinin Dünü ve Bugünü. Türk Kültürü, 371: 129-39.
- Farhadi, R.(Ed.) (1355). Makalat-i Mahmut-i Tarzi der Siracü’l Aahbar-i Afganiye, Kabil: Beyhaki Yayımcılık.
- Farhang, M. S. (1385). Afghanistan Der Penc Karn-i Ahir (20. Baskı). Tahran: İrfan Yayınları.
- Gregorian, V. (1391). Zuhur-i Afghanistan-i Nawin. (Çev. A. A. Kirmani). Tahran: M. İbrahim Şeriati Afganistani.
- Habibi, A. (1372). Cunbiş-i Meşrutiyet Dar Afganistan.
- Hakbin, H. (2009). Afgan Modernleşmesi’nde Mahmut Tarzi’nin Rolü ve Türkiye İle İlişkisi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Konya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Husaini, S. S. (1396). Veziyeti Dastan Nevisi ve Roman Der Afganistan. Mandegar Gazetesi.
- İmamhocayev, R. (2002). Afgan Aydını ve Yazarı Mahmut Tarzi ve Osmanlı-Türkiye. (Çev. O. MERT). A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 20: 347-352.
- Mehrin, N. (2006). Yadvara-i Andohbar. Erişim adresi: http://www.kabulnath.de/Schankar%20Dara/Minare%20Chakari/Nasir%20e%20Mehrin/Mehdi%20Jan.html
- Misbahzada, S. M. B. (1388). Tarih-i Siyasi Muhtasar-i Afghanistan. Aftab Araştırma Merkezi Yayınları.
- Nazemi, L. (2008). Nigerişi Ber Edebiyat-i Muaasir-i Afganistan. Erişim adresi: http://farhangistan.com/2428-2/
- Qarizada, F. (2008). Munasibat-i Türkiye ve Afghanistan. Erişim adresi: http://faridqarizadah.blogfa.com/post/1
- Saadat, E. A. (1396). Tarih Tahavvulat-i Siyasi Afghanistan-i Muasir. Kabil: Bunyad-i Andişa Yay.
- Başlangıç: 2018
- Yayıncı: Alpaslan OKUR
Sayıdaki Diğer Makaleler
Zeynep AYDOĞDU, Yusuf AYDOĞDU, Adem ASMAZ
Afganistan’ın Modernleşme Çabalarında Türkçenin Etkisi
Yabancı Dil Öğretiminde Yanlışların Düzeltilmesi (Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretimi Örneğinde)
Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretiminde Bölgesel Ağızlara Yer Verilmesi Üzerine Bir Değerlendirme