Zulhayat ÖTKÜR, Patrik HÄLLZON, Ingvar SVANBERG

Fish and Fishing in Eastern Turkestan A Contribution To Central Asian Ethnoichthyology

Bu makale 19. yüzyılın sonları, 20. yüzyılın başları ve günümüzde Doğu Türkistan'da balıkların önemi ve birçok kullanım alanı hakkında bazı bilgiler sunmaktadır. Birkaç akademik makale dışında, çoğunlukla Loplik ve Dolan dışında Türk dili konuşan Doğu Türkistan Müslümanları arasında balıkla ilgi çok az yayın yapılmıştır. Orta Asya'daki yabancı araştırmacılar arasındaki yaygın bir algıya göre, Doğu Türkistan'da yaşamakta olan yerleşik Türk Müslümanları, yani çağdaş Sinciang Uygur Özerk Bölgesi, mevcut balık kaynaklarından yeterince yararlanmıyordu. Halkın balıkçılık ve balıkla ilgili bilgileri yetersiz bir şekilde belgelenmesine rağmen, balık özellikle nehre yakın bölgelerde yemekten daha fazlası için kullanılmış gibi görünmektedir. Bu makalede Doğu Türkistan'da balığın tarihsel kullanımı ve ekonomi, gıda ve geleneksel tıp gibi alanlarda önemi araştırılmaktadır. İsimlendirme, halk taksonomisi, mitoloji ve günümüzde Uygurlar arasında balığın önemi üzerine tartışılan diğer görüşler ek yönleridir. Son olarak, makalede halk hikâyeleri, atasözleri, şiir, türküler gibi sözlü edebiyat ürünleri ve balıklardan bahseden bilmeceler örnek olarak sunulmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Balıkçılık malzemesi, , yemek kültürü, İktiyozis

PDF

___

Referans1 BAWDEN, C. R. (1958). “On the practice of scapulamancy among the Mongols.” In: Central Asiatic Journal 4 (1), pp. 1–44.
Referans2 BELLÉR-HANN, I. (2008). Community Matters in Xinjiang 1880 ̶ 1949: Towards a Historical Anthropology of the Uyghur. Leiden and Boston: Brill
Referans3 ÉQIL, É. (2013). "Dolanliqlarning owchiliq aditi" [Hunting Traditions among the Dolan], In: Miras zhurnili 2013- yilliq 2- san, 29 ̶ 32-bet
Referans4 GUO, Y. (2004). “Fisheries development in Xinjiang, China” In: Fisheries in irrigation systems of arid Asia, ed. T. Petr. (= FAO Fisheries Technical Paper. No. 430). Rome, FAO. Pp. 95–100.
Referans5 HAUENSCHILD, I. (2003). Die Tierbezeichnungen bei Mahmud al-Kaschgari: eine Untersuchung aus sprach- und kulturhistorischer Sicht. Wiesbaden: Harrasowitz Verlag.
Referans6 HEBIBULLA, A. (1993). Uyghur Étnografiyisi [Uyghur Ethnography]. Ürümchi: Shinjang Xelq Neshriyati.
Referans7 HEBIBULLA, A. (1996). "Lopnur Uyghurlirining Örp-Adetliri" [The Traditions and Customs of the Uyghurs of Lop Nur]. In: Shinjang Medeniyiti. 1996-yilliq 5- san, pp. 39 ̶ 52.
Referans8 HEDIN, S. (1902). Forskningar i Lop-Nor-området. Stockholm: Albert Bonnier.
Referans9 HEDIN, S. (1903). Asien: Tusen mil på okända vägar, 1. Stockholm: Albert Bonnier.
Referans10 HESEN, T. (2018). Awat Xelq Qoshaqliri [The Folk Poetry of Awat]. Uyghurpedia. Source: www.uyghurpedia.com
Referans11 HÖGBERG, L. E. (1907). Ett och annat från Kinesiska Turkestan (Västra Kina) [This and that from Chinese Turkestan, Western China] Serie: Illustrerade Missionsskrifter; 4. Stockholm: Svenska missionsförbundet.
Referans12 JARRING, G. (1948). Materials to the knowledge of Eastern Turki: tales, poetry, proverbs, riddles, ethnological and historical texts from the southern parts of Eastern Turkestan. II. Texts from Kashghar, Tashmaliq and Kucha. Lund: Gleerup.
Referans13 JARRING, G. (1951). Materials to the knowledge of Eastern Turki: tales, poetry, proverbs, riddles, ethnological and historical texts from the southern parts of Eastern Turkestan. III. Folk-Lore from Guma. Lund: Gleerup.
Referans14 JARRING, G. (1973). A Tall Tale from Central Asia. Lund: CWK Gleerup.
Referans15 JARRING, G. (1997). Central Asian Turkic Place-names. Lop Nor and Tarim Area. Stockholm: Sven Hedin Foundation. Referans16 JARRING, G. (1998). Agriculture and horticulture in Central Asia in the early years of the twentieth century with an excursus on fishing: Eastern Turki texts with transcription, translation, notes and glossary. Stockholm: Almqvist & Wiksell.
Referans17 LE COQ, A. (1916). Volkskundliches aus Ost-Turkestan. Berlin: D. Reimer.
Referans18 LE COQ, A. (1928). Von Land und Leuten in Ostturkistan: Berichte und Abenteuer der 4. deutschen Turfanexpedition vol. 1. Leipzig: J. C. Hinrichs’sche Buchhandlung.
Referans19 MIJIT, A. (2009). ”Uyghurlarning Béliqchiliq Igiliki Heqqide” [Regarding Fishing among the Uyghurs]. In: Miras Zhurnili 2009- yilliq, 6- san, pp. 60 ̶ 69.
Referans20 MOEN, Sigfrid and Ester Moen (eds). (1936). A ̶ B kitabi [ABC-book]. kašğar šaharida fuin taŋniŋ basmaḫānasida basildi 1936 [Printed at the Swedish Mission Press in Kashgar in 1936].
Referans21 ÖMER UYGHURI, A. (2009). Uyghur Xelq Maqal ̶ Temsilliri we Uning Yeshmisi, [Uyghur Proverbs and Folk Sayings and their Explanations]. Shinjang Xelq Sehiye Neshriyati.
Referans22 RAHMAN, A, (1989). Uyghur Folklore Heqqide Bayan. [An Explanation to Uyghur Folklore] Ürümchi: Shinjang Üniversiteti Neshriyati.
Referans23 SCHLYTER, Birgit N. (ed.), forthcoming, An Eastern Turki-English Dialect Dictionary, 2nd edition, compiled by Gunnar Jarring (1907–2002).
Referans24 SCHWARZ, H. (1992). An Uyghur ̶ English Dictionary. Center for East Asian Studies. Western Washington University. Bellingham: Washington.
Referans25 SKRINE, C.P. (1926). Chinese Central Asia. An Account of Travels in Northern Kashmir and Chinese Turkestan. London: Methuen.
Referans26 STÅHLBERG, S. & SVANBERG, I. (2010): “Loplyk fishermen: Ecological adaptation in the Taklamakan Desert.” In: Anthropos 105, No. 2, pp. 423–429.
Referans27 STÅHLBERG, S. & SVANBERG, I. (2017). “When is a foraging society? The Loptuq in the Tarim Basin.” In: Hunter-Gatherers in a Changing World, eds. A. Pyhälä & V. Reyes-García. New York: Springer, pp. 21–39.
Referans28 SVANBERG I. (1986). “Ethnic categorizations and cultural diversity in Xinjiang: The Dolans along Yarkand River.” In: Central Asiatic Journal 40(2): 260–282.
Referans29 SVANBERG, I. & LOCKER A. (2020). “Ethnoichthyology of freshwater fish in Europe: a review of vanishing traditional fisheries and their cultural significance in changing landscapes from the later medieval period with a focus on northern Europe.” In: Journal of ethnobiology and ethnomedicine 16 (68): 1–29.
Referans30 TÖMÜRİ, I. (2010). Idiqutta Kaléndarchiliq [The Astrologist in the Idiqut Kingdom] Source: https://www.uygur.com/archives/diyarimiz/680
Referans31 TÖRNQVIST, J. (1926). Kaschgar: Några bilder från Innersta Asiens land, folk och mission [Kashgar: Some Images from Inner Asia’s Countries, People and Mission] Stockholm: Svenska Missionsförbundet.
Referans32 VÁVRA, R. (2020). “Fish and Chaps: Some Ethnoarchaeological Thoughts on Fish Skin Use in European Prehistory.” In: Open Archaeology 6: 329–347.
Referans33 WALKER, KF & YANG HZ. (1999). “Fish and fisheries in Western China.” In: Fish and Fisheries at Higher Altitudes: Asia, ed. T. Petr. FAO: Roma, Pp. 237–278.
Referans34 ZUNUN, M. (1982). Uyghur Xelq Naxshiliri 1. [Uyghur Folk Songs 1.]. Ürümchi: Shinjang Xelq Neshriyati.