TÜRK ÖYKÜSÜNDE DENEYSEL BİR YÖNTEM: ÖYKÜYÜ SOMUTLAŞTIRMA İMKÂNI OLARAK TİPOGRAFİK TASARILAR

Grafik tasarım disiplinine ait bir tasarım terimi ya da bir sanat alanı olarak tipografi; yazının görsel, görüntüsel, göstergesel tasarıları ile sınırlı kalmayarak kurmaca ya da şiir türündeki edebi eserlerde de manaya katkı sunmak üzere içeriğin parçası hâline getirilir. Bu ilişkinin arketip niteliğindeki örnekleri Fütürist, Dadaist metinlerde ve şiir türü üzerinde görülür. Özellikle deneysel ya da avangart edebiyat ile nitelendirilen şiir dışı edebi metinlerde de yoğun olarak bu tasarımlarla karşılaşılır. Şiir türünde bu ilişkiye dair örnekler somut-görsel şiir olarak nitelendirilirken, öykü metinlerini de somutlaştıran bu tasarımlar için kavramsal ya da terimsel bir nitelendirmeye rastlanılmaz. Örnekleri somut şiir ile yakın ilişki gösterebilen öyküleri tipografi/harf tasarımları avangart ve deneysel olarak nitelendirilen somut/görsel şiirin farklı örnekleri ve bu örneklere ait özellikler ile ilişkilendirerek incelemek mümkündür. Bu çalışmada, içeriği biçimle zenginleştiren modern Türk öyküsü örneklerinde gözlemlenen tipografik öykü tasarımları, somut şiir örnekleri mukayesesi ve somut şiirin kuramsal çerçevesi ile incelenecektir. Gerek Türk edebiyatı gerek dünya edebiyatında görülen somut şiir örnekleri ile ‘somut ya da somutlaşan öykü’ kavramı ortaya koyulacaktır. Çalışmada Sürrealizm, Dada, Avangart, Letrizm gibi sanat akımlarının somut şiir ve somutlaşan öykülere katkı ve etkileri de incelenecek, bu ilişkilerin tarihsel boyutu mukayeseli olarak etki ve etkileşim bakımından irdelenecektir. Çalışmada, ‘Somutlaşan öykü nedir?’ ‘Somut öykü var mıdır?’ sorularına cevaplar aranacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Deneysel, tipografi, öykü, yöntem, somut şiir, somut öykü

AN EXPERIMENTAL METHOD IN THE TURKISH STORY: TYPOGRAPHIC DESIGNS AS A POSSIBILITY TO CONCRETE THE STORY

Modern typography, which can be considered as a design term belonging to the discipline of graphic design or as an independent field of art, is not limited to the visual and semiotic designs of writing but is made a part of the content at the point of creating meaning in literary works such as short story or poetry. The first examples of this relationship can be seen in Futurist and Dadaist texts and poems. Especially in non-poetry literary texts defined as experimental or avant-garde literature, it is possible to encounter these designs frequently. However, while examples of this relationship in the poetry genre are described as concrete-visual poetry, there is no conceptual or terminological description for these designs that also concretize the story genre. It is also possible to associate the designs in short story texts, which have similar characteristics with concrete poetry, with different examples of concrete/visual poetry, characterized as avant-garde and experimental, or to comparatively examine examples that show a close relationship with concrete poetry. This study will analyze typographic story designs, which are observed in modern Turkish short story examples, and enrich the content with form, by comparing them with concrete poetry examples and the theoretical framework of concrete poetry. The concept of 'concrete or visual story' will be revealed with examples of concrete poetry in Turkish and world literature. The study will also examine the contributions and effects of art movements such as Surrealism, Dada, Avant-garde, and Letrism on concrete poetry and concrete story, and the historical dimension of these relations will be analyzed in terms of influence and interaction. The study will also seek answers to the questions "What is the concrete story?" and "Is there a concrete story?"

Keywords:

Experimental, typography, short story, method, concrete poetry, concrete story,

PDF

___

Aktunç, H. (2013). Toplu öyküler II. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Aksoy, N. ve Aksoy, B. (1988). Şklovski'nin makalesi ile biçimci yöntem üzerine. Defter Dergisi, (5). İstanbul: Metis Yayınları. 170-176.
Aksöz, M. (2018). Yanmetin (paratexte) nedir? metin çevresindeki yazılı öğeler (peritexte) nelerdir? Journal of Turkish Studies, 13(12), 27-47.
Ambrose, G. ve Harris, P. (2017). Görsel tipografi sözlüğü. İstanbul: Literatür Yayınları.
Altınyıldız Artun N. ve Artun, A. (2018). Dada kılavuz 1913-1923. İstanbul: İletişim Yayınları.
Artun, A. (2016). Sanatın iktidarı: 1917 devrimi avangart sanat ve müzecilik. İstanbul: İletişim Yayınları.
Aslan, Ö. (2022). Türk öyküsünde sıra dışı yöntemler (1950-1980). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Becer, E. (2016). Modern sanat ve yeni tipografi. Ankara: Dost Yayınları.
Becer, E. (2011). İletişim ve grafik tasarım. Ankara: Dost Kitapevi Yayınları.
Berk, İ. (2003). Toplu şiirler. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Bit International. (1969). The word image. 5-6.
Burak, S. (2014). Yanık saraylar. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Burak, S. (1993). Palyaço ruşen. İstanbul: Nisan Yayınları.
Burak, S. (1990). Mach 1’dan mektuplar. haz. Karaca Borar. İstanbul: Logos Yayınları.
Burak, S. (1984). Everest my lord. İstanbul: Adam Yayınları.
Burak, S. (1982). Afrika dansı. İstanbul: Adam Yayınları.
Cuddon, J. A. (2013). The penguin dictionary of literary terms and literary theory, penguin reference library. England: Penguin Books.
Çaydamlı, K. (2008). Dada manifestoları. İstanbul: Altıkırkbeş Yayınları.
Çekiç, S. ve Sezgin, E. (2019). GMK Yazılar. Şubat. 1-3.
Çetişli, İ. (1998). Batı edebiyatında edebi akımlar. Isparta: Kardelen Kitabevi.
Çulha, D. (2022). Post tipografinin düşünsel dilini, postyapısalcı teorilerle okumak. İstanbul Aydın Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14(2), 159-177.
Dillon, S. (2016). Palimpsest: edebiyat, eleştiri, kuram. (çev.) Ferit Burak Aydar. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
Eagleton, T. (2014). Edebiyat kuramı. çev. Tuncay Birkan. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
Erbil, L. (2015). Hallaç. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Gaze, T. ve Jacobson, M. (2013). An Anthology of Asemic Handwriting. Lahey: Uitgeverji.
Genette, G. (1997). Paratexts thresholds of interpretation. Cambridge: Cambridge University Press.
Gökalp-Alpaslan, G. G. (2005). “Türk edebiyatında somut görsel şiir”. Türkbilig, 10, 3-16.
Taner, H. (1954). Ayışığında çalışkur. İstanbul: Yenilik Yayınları.
Tekin, M. (2016). Roman sanatı romanın unsurları. İstanbul: Ötüken Yayınları.
Karasu, B. (1982). Kısmet büfesi. İstanbul: Adam Yayınları.
Karasu, B. (1963). Troya’da ölüm vardı. Ankara: Forum Yayınları.
Kayğın, Ş. (2019). İkinci dünya savaşı sonucunda yaygınlaşmasının önemi üzerine somut şiir (konkrete poesıe): eugen gomringer. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 19(63), 607- 617.
Kopan, Y. (2011). Kediler güzel uyanır. İstanbul: Can Yayınları.
Kurtçu, F. (2019). 20. yüzyıl modernizmi tipografi'de içerik ve biçim ilişkisi. Çeşm-i Cihan: Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi E-Dergisi, 6(1), 89-110.
Kul, E. (2008). Şiir dilinde sapmalar ve bir uygulama. Humanities Sciences, 3(3). 373-389.
Özdemir, F. ve Kurt, H. (2018). Jan tschichold’dan bugüne yeni tipografi. İnönü Üniversitesi Kültür ve Sanat Dergisi, 4(2), 86-101.
Özel, N. (2018). Wolfgang Weingart’ın tipografi anlayışında yapıbozumculuk. Adnan Menderes Üniversitesi Dördüncü Kuvvet Uluslararası Hakemli Dergisi, 1(1), 62-74.
Özlü, T. (2013). Eski bahçe-eski sevgi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Öztürk, A.Ö. Ünal, D.Ç. Kaya, Ü. (2018). Hiciv-yığın- göçmen edebiyatı uzmanı Prof. Dr. Yüksel Baypınar Armağanı, İçinde: Umut Balcı. Somut Şiir Üzerine Kavram Analizi, İstanbul: Hiper Yayın.
Perec, G. (2017). Mekân feşmekân, Ayberk Erkay (çev.). İstanbul: Everest Yayınları.
Rıfat, M. (2012). Roman kurgusu ve yapısal çözümleme michel butor'un değişim'i. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Sarıkavak, N. K. (2018). Gutenberg tipografisinden çağdaş iletişim tasarımına. Konya Sanat, 1, 8-27.
Sarıkavak, N. K. ve Sarıkavak A. (2022). Grafik ve görsel iletişim tasarımında tipografinin gerekliliği ve önemi. Modular, 5(1), 112-134.
Sazyek, H. (2012). Türk edebiyatının ilk avangart hareketi: yeni lisan. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 24, 113-136.
Selamet, S. (1995). Grafik tasarım öğesi olarak tipografi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Şentürk, L. (2011). Kış dönencesi. İstanbul: Altıkırkbeş Yayınları.
Schwenger, P. (2019). Asemic: the art of writing. Minneapolis: University of Minnesota Press.
Southward, J. (2010). Dictionary of typography and its accessory arts. Cambridge: Cambridge University Press.
Strizver, I. (2006). Type rules: the designer's guide to professional typography. New Jersey, Hoboken: Wiley.
Uçar, T, F. (2017). Görsel iletişim ve grafik tasarım, İstanbul: İnkılap Kitapevi.
https://www.youtube.com/watch?v=T3fSas7jZiw&list=PLz5htOG0VG-FLrMvTXnPkonVuRosPVP8d
https://zoesadokierski.com/disturbing-the-text-typographic-devices-in-literary-fiction
https://www.thelondonmagazine.org/archive-apollinaire-1880-1918-by-simon-watson-taylor/
https://le-bac-francais.skyrock.com/2102956739-Textes-complementaires-Calligrammes-Guillaume-Apollinaire-extraits.html
https://www.trictrac.net/actus/504-ou-quand-friese-rencontre-queneau-et-l-oulipo
https://designobserver.com/feature/robert-massin/40185
http://www.arengario.it/futurismo/il-primo-libro-dartista-della-storia-zang-tumb-tuuum-di-f-t-marinetti/
http://carpetashistoria.fahce.unlp.edu.ar/carpeta-1/imagenes/caligrama-de-guillaume-apollinaire/image_view_fullscreen
https://www.hurriyet.com.tr/gundem/murekkebi-kurumadan-39254579
https://signalvnoise.com/posts/576-stphane-mallarm-a-painters-poet