TARIM HAVZASI ABDALLARININ GİZLİ DİLİ: EYNUCA

Doğu - batı hattında Çin’den başlayıp Anadolu’dan geçerek Avrupa’ya uzanan kadim ticaret rotası İpek Yolunun geçiş güzergâhında, Taklamakan Çölünün batı kıyısında yer alan kuzeyden güneye Kaşgar, Yarkend, Hotan çizgisi boyunca farklı şehir, ilçe ve köylerde dağınık hâlde yaşayan Abdallar, günlük yaşamlarında Uygurca konuşmakla beraber kendilerinden olmayan kimselerin onları anlamalarını istemedikleri durumlarda kendi aralarında ayrı bir dil kullanırlar. Bu dil, temel kelime hazinesi büyük oranda Farsça menşeli sözcüklerden oluşan ancak gramer hususiyetleri bakımından bütünüyle yerli Uygur ağızlarına benzeyen melez bir lisandır. Yerli ahalinin işaret edilen Abdal gruplarına verdiği isim Eynu olduğu için söz konusu dil literatürlerde sıklıkla Eynuca adıyla anılmaktadır. Bu çalışmada, öncelikle “Eynu” adıyla maruf Abdal zümrelerinin yaşadıkları coğrafya, nüfusları, günlük yaşamları ve kökenleri hakkında bilgiler verilmiştir. Daha sonrasında ise “Eynuca” adıyla tabir olunan Abdal dilinin ses bilgisi, şekil bilgisi, cümle bilgisi ve söz varlığı, bu dil üzerine yapılan etütlerden hareketle Uygurca ile karşılaştırmalı olarak tanıtılmıştır. Son olarak bu ilginç anlaşma vasıtasının niteliği ve menşei ile ilgili fikirler beyan edilmiş ve Anadolu Abdalları ile Eynuların sosyo - ekonomik durumları ve onların gizli dilleri ile Eynuca arasındaki benzerlikler dikkate sunularak Eynucanın Tarım Havzası Abdallarının gizli dili olduğu sonucuna varılmıştır. Anahtar Sözcükler: Eynu, Abdallar, gizli dil, Tarım Havzası.

Anahtar Kelimeler:

-

___

ALİYEVA, M. (2013). Lobnor Ağzı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. CAFEROĞLU, A. (1952). Erkilet Çerçilerinin Argosu “Dilce”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 4, 331 - 344. CAFEROĞLU, A. (1953). Anadolu Abdallarının Gizli Dillerinden Bir İki Örnek. Fuat Köprülü Armağanı. İstanbul: D.T.C.F. Yayınları. 77 - 79. CAFEROĞLU, A. (1954). Pallacı, Tahtacı ve Çepni Dillerine Dair. Türkiyat Mecmuası, 11, 41 - 56. CAFEROĞLU, A. (1994). Anadolu Ağızlarından Toplamalar Kastamonu, Çankırı, Çorum, Amasya, Niğde, İlbaylıkları Ağızları, Kalaycı Argosu, ve Geygelli Yürüklerinin Gizli Dili. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. CAFEROĞLU, A. (1995). Anadolu İlleri Ağızlarından Derlemeler Van, Bitlis, Muş, Karaköse, Eskişehir, Bolu ve Zonguldak İlleri Ağızları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. CAFEROĞLU, A. (2000). Türk Dili Tarihi. İstanbul: Enderun Kitabevi. COŞKUN, M. (1998). Yeni Uygur Türkçesinde Ses Uyumu ve Ses Olayları. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 6, 796 - 807. DEMİR, N. (2002). Türkiye’de Özel Diller. Yeni Türkiye, Türkoloji ve Türk Tarihi Araştırmaları Özel Sayısı I, 43, 422 - 428. GÜLENSOY, T. (1987). Darende’de Konuşulan Gizli Dil Üzerine, II. Battal Gazi ve Malatya Çevresi Halk Kültürü Sempozyumu, 19 - 21 Ekim 1987, 136 - 139. GÜNŞEN, A. (2004). Kırşehir, Hacıbektaş, Kaman ve Keskin Yöresi Abdallarının Gizli Dilleri: Teberce. V. Ululararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri I,20 - 26 Eylül 2004, 1315 - 1343. HAYASI, T. (2000). Lexical Copying in Turkic: The Case of Eynu. Studies on Turkish and Turkic Languages (Turcologica), 46, 433 - 439. HAYASI, T. (2012). On the distribution of Eynu, a Modern Uyghur - based secret language spoken in South Xinjiang. EVTW, 182 - 192.
HAYASI, T. (2012). Foreign and Indigenous Properties in the Vocabulary of Eynu, a Secret Language Spoken in The South of Taklamakan. BSLCC, II, 381 - 394. HAYASI, T., ROZİ S., MUHEMMET T., WANG J. (1999). A Şeyxil Vocabulary –A Prelimanary Report of Linguistic Research in Şeyxil Village, Southwestern Xinjiang. Kyoto: Department of Linguistics, Faculty of Letters, Kyoto University. HILDEN, K. (1949). The Abdals in Eastern Turkestan From an Anthropologıcal Point of View. Journal of the Royal Central Asian Society, 36, 72 - 77. JOHANSON, L. (2011). Türk Dili Haritası Üzerinde Keşifler. (Çeviren: Nurettin Demir ve Emine Ceylan), Ankara: Hacettepe Yayıncılık ve Kitapçılık Ltd. Şti. KARAAĞAÇ, G. (2013). Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. KAYMAZ, Z. (2003). Türkiye’deki Gizli Diller Üzerine Bir Araştırma. İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi. KONUKÇU, E. (2002). Akhunlar. Türkler, 1, 827 - 830. LADSTÄTTER, O., TİETZE, A. (1994). Die Abdal (Äynu) in Xinjiang. Viyana: Avusturya Bilimler Akademisi. LEE SIMITH, M. W. (1996). The Eynu Language. ALICPAA, 2, 851 - 863. MOR, G. (2009). Türkiye’deki Gizli Dillerin Ses, Şekil ve Kavram Alanı Bakımından İncelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. OSMANOV, M. (2004). Hazirqi Zaman Uyğur Tiliniŋ Hoten Diyalikti. Urumçi: Şincan Xelq Neşriyati. ÖZKAN, N. (1991). Erkilet Gizli Dili. Erciyes Yöresi 1. Folklor, Halk Edebiyatı ve Etnoğrafya Sempozyumu (3 - 5 Mayıs 1990), 295 - 315. SARIKAYA, M., SEYFELİ M., (2004). Kırşehir Abdal / Teber Dili ve Anadolu, Azerbaycan, Özbekistan Gizli Dilleriyle İlgisi. Türklük Bilimi Araştırmaları, 15, 243 - 278. SEVİNÇLİ, E. (2009). Özel / Gizli Bir Dil: Çepni Dili. Journal of Yaşar University, 4, 1922 - 1949 SHAW, R. B. (1878). A Sketch of the Turki Language As Spoken in Eastern Turkistan (Kashghar and Yarkand). Kalküta: Baptist Mission Press. YAZICI ERSOY, H. (2007). Yeni Uygur Türkçesi. Türk Lehçeleri Grameri. (Editör: Ahmet B. Ercilasun). Ankara: Akçağ Yayınları. YILDIRIM, F. (2011). Abdal Gizli Dili İnceleme - Sözlük. Adana: Karahan Yayınları. YİĞİT, İ. (2002). Kuteybe b. Müslim. DİA, 26, 490 - 491.