Bir başka tesellim daha var: İnsandaki çocuk vicdanı, tohumdaki öz gibidir. Ve o “öz” olmadan tohum filizlenmez, gelişmez (BG, 2015: 168). Bugüne kadar çok sayıda düşünür tarafından farklı şekillerde tanımlanarak ele alınan ‘vicdan’ kavramı, İlk Çağ filozoflarınca bir “uyarıcı ses”, Ortaçağ skolastik düşüncesinde; herkesin içinde bulunan “Tanrı'nın sesi”, aydınlanma çağından sonra ise, “insana özgü ussal bir yeti ya da ahlâk duyusu” tanımlamalarıyla karşımıza çıkmaktadır. Felsefi derinlikli evrensel bir dil kullanan ve özellikle “insanlık vicdanı”nı merkeze alarak yazan Cengiz Aytmatov’un eserlerinde “vicdan kavramı”, farklı kimlik ve kişiler üzerinden yansıtılmaktadır. İnsandaki çocuk vicdanında kendine bir teselli bulan Aytmatov, vicdanı tohumdaki “öz”e benzetir ve bu öz olmadan tohumun filizlenemeyeceğini, gelişemeyeceğini ifade eder. “çocuk vicdanı”ndan “insanlık vicdanı”na ve oradan da bütün bir “evrenin vicdanı”na göndermeler yapan Aytmatov’un eserlerinden yola çıkarak ele alacağımız “vicdan” kavramı ve bu kavramla açıklayabileceğimiz unsurlar, çalışmada ele alınacaktır.

I have one more consolation: conscience of a child in the humanity is like an essence in a seed. And without this essence, a seed does not germinate and grow. (BG, 2015, p. 168) Discussed through defining in various forms by many philosophers until today, the concept of “conscience” appears with the descriptions as a “warning voice” by philosophers of antiquity, “voice of God”, which is in every individual in Mediaeval scholastic philosophy, and “a human-specific mental competence or morality sense” after the age of enlightenment. In the works of Cengiz Aytmatov whose language is universal and has a philosophical perspective and wrote by putting the “conscience of humanity” in the centre, “the concept of conscience” is reflected through different identities and individuals. Taking solace in “conscience of a child” in the humanity, Aytmatov likened conscience to the “essence” in a seed and stated that without this essence, a seed does not germinate and grow. This study discusses the concept of “conscience” that we consider through the works of Aytmatov making a reference from the “conscience of a child” to the “conscience of humanity” and then to the whole “conscience of universe” and the factors that we can explain through this concept