Örtmece Sözlerin Mantığı: Kazak Türkçesi ile Türkiye Türkçesinde Karşılaştırmalı Model Analizi

Kavramları adlandırma ihtiyacı duyan birey, adlandırdığı olguyu toplumsal ortama taşımada çoğu zaman baskı yemiştir. Tabu kavramı ile açıklanabilecek bu baskı, aslında hem bireysel hem de toplumsal boyutlar taşımaktadır. Toplumsal tabu, yasakçıdır ve kuralcıdır. Tabu sonucunda birey ve toplum iletişimde dil içerisinde başka bir alt dil alanı oluşturmak zorunda kalmıştır. Ortaya çıkan bu dilsel alana örtmece (örtük anlatım) adı verilmiştir. Örtmece (euphemism), dilin sosyo-psikolojik boyutunda yer alır ve aslında bir zenginlik kaynağı olarak kabul edilmelidir. Bu çalışmada, tabuların baskısı sonucunda ortaya çıkan örtmeceler üzerinde durulacaktır. Milli, yerel, geleneksel ve tarihsel boyutları da olan örtmecenin, oluşum mantığı ve oluşum yolları değerlendirilecektir. Kazak Türkçesi ve Türkiye Türkçesinin örtmece mantığı ele alınacak, diğer Türk lehçelerinden ve dillerden örneklerle konu tartışılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

örtmece, Kazak Türkçesi, Türkçe, dil, tabu

Euphemism: A Comperative Model Analyses in Kazakh and Turkish

Due to the cultural differences and in many respect similarities, Kazakh euphemism is slightly different from that of Turkish, but they are almost identical in pragmatic functions. Euphemism has numerous pragmatic functions, but five of them are taboo, avoiding vulgarity, concealing, beautification and humor. Euphemism is frenkuently used in daily communications. Using euphemism correctly can create harmonious atmosphere and build good personal relationship. Euphemism is the reflection of society, and its development is closely related to religions, social psychology and politics. In this paper, the constituent ways of euphemism and principles of its use in Kazakh and Turkish will be examined and discuessed.

Keywords:

euphemism, Kazakh, Turkish, language, taboo,

PDF

___

ABRAMS, M. H. (1993). Aglossary of Literary Terms. Harcourt Brace College Publishers.
AHANOV, K. (2003). Til Biliminiŋ Negizderi. Almatı: Sanat.
AHMEDOV, A. (1995). Türki Tilderindegi Tabu men Evfemizmder. Almatı: Ğılım. (İlk basım: 1973 Tabu i Evfemizmı v Kazahskom Yazıke. Alma-Ata.
AKPINAR, T. (1989). “Dünyada ve Türklerde Ağza Alınması Yasak (Tabu) Kelimeler”. Folklor ve Etnografya Araştırmaları. İstanbul: Anadolu Sanat Yayınları, Erenler Matbaası.
AKSAN, D. (1982, 1989, 1990). Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim C 3. Ankara: TDK. Yayınları.
AYKIN Gazetesi. Sabırbek Oljabay’ın Jezde konak hikâyesi. 23.10.2010.
BALAKAYEV, M., TOMANOV, M., JANPEYİSOV, E. ve MANASBAYEV, B. (2005). Kazak Tiliniŋ Stilistikası. Almatı: Dävir.
BİLGİNER, H. (2001). Batı dillerinde ve Türkçede güzel adlandırmalar. Türk Dili, S 59
BİRİH, A. K., MOKİENKO, V. M. ve STEPANOVA, L. İ. (2001). Slovar frazeologiçeskih sinonimov russkogo yazıka. Moskva: Astrel.
BOLINGER, D. (1982). Language, the Loaded Weapon: the Use and Abuse of Language Today. London: Longman.
BUTANAYEV, V. Y. (1999). Hakassko-Russkiy İstoriko-Etnografiçeskiy Slovar. Abakan: Laboratoriya Etnografii.
COŞKUN, M. (2007). Sözün Büyüsü Edebi Sanatlar. İstanbul: Dergah Yay.
CUDDON, J. A. (1992). Dictionary of Literary Terms and Literary Theory. Penguin Books.
ÇAĞATAY, S. (1974). Türk halklarında Tabu ve Örtmece (Euphemism) Sözler, Türklerde Batıl İnançlar Arasında Tabu. Millî Folklor Enstitüsü, I. Uluslar arası Türk Folklor Sempozyumu. Ankara.
DEMİRCİ, K. (2008). Örtmece (Euphemism) kavramı üzerine. Milli Folklor, C 10/77, Ankara.
DEREKO, A. (2007). Locke’da ve Locke Öncesi Dil Felsefesinde Nesne-Ad İlişkisi. SBArD, 9.
DOMÍNGUEZ, Pedro J. C. (2005). Some Theses On Euphemisms And Dysphemisms. Studia Anglica Resoviensia, V. 25, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Rzeszowskıego.
FREUD, S. (2002). Totem ve Tabu (Totem and Taboo, 1913). İstanbul: Sosyal Yayınları. (çev. K. Sahir Sel).
FROMKIN, V. ve RODMAN, R. (1993). AnIntroduction to Language. Harcourt Brace College Publishers.
GORBAÇEVİÇ, K. S. (2003). Kratkiy slovar sinonimov russkogo yazıka. Moskva: Astrel.
GRUNINA, E. A. (2005). Turkmenskiy yazık. Moskovskiy gosudarstvennıy universitet im. M.V.Lomonosova, İnstitut Azii i Afriki, Moskva: “Vostoçnaya literatura” RAN.
GÜNER DİLEK, F. (2007). Altay Türkçesinde Ölüm Kavramını Anlatan Sözler ve Söz Kalıpları. Bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, 42.
GÜNEŞ, A. (2009). “Mizah Dergilerinde ve İnternette Küfürlü Sözlerin Yazımları”. Acta Turcica Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi, 2/1, Temmuz.
GÜNGÖR, A. (2006). Tabu-Örtmece (Euphemism) Sözler Üzerine. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 29.
GÜVEN, S. (1999). Toplumbilim. Bursa: Ezgi Kitabevi.
HOWARD, P. (1985). The State of the Language. New York: Oxford University Press. HUGHES, G. (1998). Swearing. Penguin Books.
KAZAK Tiliniŋ Sözdigi (1999). Kazakstan Respublikası Ğılım jäne joğarı bilim ministrligi, Ulttık Ğılım Akademiyası, A.Baytursınov atındağı Til bilimi institutı, Almatı: Dayk-Press. (KTS)
KİLLİ, G. (2006). Hakas Türkçesinde Tabu Sözler ve Örtmece. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, C 3, 3.
KOÇ, A. (2010). Hastalık İsimlerinde Örtmece. Türk Dünyası Araştırmaları, 188.
KRÖLL, H. (1984). O eufemismo e o disfemismo no Portuguese moderno. Lisbon: Instituto de Cultura e Lingua Portuguesa.
LAKOFF, G. ve JOHNSON, M. (1980). Metaphors We Live By. Chicago: Chicago UP. LINFOOT-HAM, K. (2005). The Linguistics of Euphemism: A Diachronic Study of Euphemism Formation. Journal of Language and Linguistics, 4/2.
MEVLEVİ, T. (1984). Edebiyat Lügatı. İstanbul: Enderun Kitabevi.
NURMAĞAMBETOV, Ä. (1994). Bes jüz bes söz. Almatı: Ravan.
O’GRADY, W., DOBROVOLSKY, M., ve ARONOFF, M. (1997). Contemporary Linguistics. New York: St. Martin’s Press.
OYARKILIÇGİL, Ateş A. (1996). Dilde tabu ve örtmecenin yeri üzerine. Dil Dergisi, ÖZYILDIRIM, Işıl İ. (1996). Türkçe’de örtmece sözcükler üzerine bir araştırma. Dil Dergisi, 50.
PFAFF, K. L., GIBBS R. W. ve JOHNSON, M. D. (1997). Metaphor in using and understanding euphemism and dysphemism. Applied Psycholinguistics, 18/01/January.
SÖYLEMEZ, Ü. (1993). Euphemism as’a Reflection of Culture on Language. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Hacettepe University Institute of Social Sciences.
TOLKOVIY Slovar Tuvinskogo Yazika (2003). Tuvinskiy Institut Gumanitarniyh İssledovaniy, C 1, Novosibirsk: “Nauka” (TSTY).
TÜRKMEN, S. (2009). Türkçedeki Örtmece Sözler. Karadeniz Araştırmaları, C 6, 23. URAKSIN, Z. Ğ. (1996). Başkort tiliniŋ frazeologik hödzligi. Ufa: Kitap.
UŞAKOV, D. N. (2000). Bolşoy tolkovıy slovar sovremennogo russkogo yazıka C 1. Slavyanskiy dom knigi, Moskva.
UYGURSKOGO yazıka (1989). Akademiya Nauk Kazahskoy SSR, İnstitut Uygurovedeniya, Alma Ata: Nauka Kazahskoy SSR. (SUY)
ÜSTÜNER, A. (2009). Örtmece Sözlerle İlgili Terimler. TurkishStudies, 4/8.
VARDAR, B. (1982). Dilbilimin Temel Kavram ve İlkeleri. Ankara: TDK Yayınları.
WARREN, B. (1992). What euphemisms tell us about the interpretation of words. Studia Linguistica, 46/2.