MİZAHİ KAHRAMANIN DOĞUŞU: ÖMER SEYFETTİN'İN 'EFRUZ BEY'İ

Ömer Seyfettin; Ahmet Mithat Efendi, Samipaşazade Sezai ve Halit Ziyaile birlikte Türk hikâyesinin gelenekselden moderne yönelişini temsil eden,kurucu isimleri arasında yer alır. Bu yönelişi temsili, sadece kurgusalniteliklerde değil hikâyelerinin konu yelpazesinde de kendisinigöstermektedir. İçerik itibarıyla tarihsel olandan güncele ve evrensele uzanankonular, yazarın hem edebî hem de toplumsal kaygılarını gözler önüne serer.Ömer Seyfettin‟in hikâye yazarlığı bu açıdan salt sanata dair kaygılarlaşekillenmez. Üyesi olduğu toplum ve çağ, yaşadığı coğrafyanın meseleleriedebî dünyasının içeriğine sızar. Ömer Seyfettin, Türk okurun karşısınasadece olumlu örneklerle çıkmaz. Bu ideal tablonun karşısında, Tosun Bey(Ferman), Muhsin Çelebi (Pembe İncili Kaftan) gibi ideal kahramanlara tezatteşkil eden olumsuz temsiller vardır. Bu karşıtlığın en çarpıcı örneklerindenbiri ise Efruz Bey‟dir. İsminin yaptığı çağrışımdan ötürü Bihruz‟la (ArabaSevdası) aynı bağlamda değerlendirilebilecek bu kahraman, mizahın dayardımıyla döneme ve zihniyetlere getirilen eleştirinin ana hedefi olur.“Hürriyete Layık Bir Kahraman”, “Açık Hava Mektebi”, “Tam Bir Görüş”,“Bilgi Bucağında”, “İnat”, “Sivrisinek”, “Asilzadeler” gibi hikâyelerinkahramanı Efruz‟la birlikte yazar, farklı çevrelerin, insanların, fikirlerineleştirisini yapma, zaman zaman da bunları yerme imkânı bulur.Çalışmada bu bağlamda değerlendirilecek olan hikâye ise Efruz Bey‟indoğumunu simgeleyen “Hürriyete Layık Bir Kahraman”dır. Asıl adı Ahmetolan kahraman, metinde ismini kendi iradesi ve sözlüklerin yardımıyla Efruzolarak değiştirir. Sembolik bir doğuşu simgeleyen bu seçimle ÖmerSeyfettin, Efruz‟u kendinden önce, yine mizahi eleştirinin hedefi sayılandiğer kahramanlar zincirine bağlar. Kendinden öncekilerden ayrılan tarafı isesadece kültürel ve gündelik hayattaki alafranga yaklaşımıyla değil siyasieleştiri yapmaya da imkân veren çerçevede çizilmesidir. Ömer Seyfettin,sadece kahramanını değil onun bir ayna vazifesiyle yansıttığı diğer çevreleride eleştirir. Efruz Bey hikâyeleri bu anlamda satirin boyutlarını genişleten,kahramanla sınırlı kalmayan bir mizahı işaret eden kurgulardır. Bu anlamdakendinden sonra gelecek benzerlerine de örnek teşkil etmektedir.

BIRTH OF COMIC HERO: ÖMER SEYFETTIN'S EFRUZ BEY

Ömer Seyfettin is one of the founding names of Turkish short story. Like Ahmet Mithat Efendi, Samipaşazede Sezai, Halit Ziya, he represents the change of Turkish short story from traditional into modern. This representation of change manifests itself not only in fictional characteristics but also in range of subjects. In terms of content subjects that evolve from historical into contemporary, universal unfold literary and social concerns of the writer. His writership does not solely shaped by artistic concerns. The society and era he belongs also penetrates his literary world just like geographic issues. Ömer Seyfettin does not always depict positive examples. Against this ideal scene there are contrast characters. The most conspicuous example for this contrast is Efruz Bey. His name bears resemblance to Bihruz (in Araba Sevdası). For that reason he can be evaluated in the same context. He becomes target for criticism of the age and mindset of the era with the help of humour. Author finds an opportunity to criticise and vilify different communities, people, ideas through Efruz, the hero of stories “Hürriyete Layık Bir Kahraman”, “Açık Hava Mektebi”, “Tam Bir Görüş”, “Bilgi Bucağında”, “İnat”, “Sivrisinek”, “Asilzadeler”. In this paper, another story that will be evaluated is “Hürriyete Layık Bir Kahraman”. It symbolizes the birth of Efruz Bey. His real name is Ahmet and the hero changes his name into Efruz by his own will and with the help of dictionaries. This choice stands for a symbolic birth. By means of this Ömer Seyfettin adds Efruz Bey to the chain of heroes at the target of hummorous criticism. What makes him different from previous ones is his being portrayed in a frame that enable us making political criticism apart from his European attitude in cultural and daily life. Ömer Seyfettin criticizes both Efruz Bey and different parts of the society he reflects. Efruz Bey stories not only expand the dimension of satire but also indicate humour that is not bounded by a single hero. In this respect he stands as an example for the future heroes.

___

  • Apaydın, M. (2006). Ömer Seyfettin‟in öykülerinde hiciv ve mizah ögeleri. Ömer Seyfettin’i Yeniden Okumak, 85. Yılında Ömer Seyfettin’i Anma Toplantısı Bildiriler Kitabı. (yay. haz. Hülya Argunşah-Ayşe Demir) Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları. 13-36.
  • Belge, M. (1998). Edebiyat üstüne yazılar. İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Boynukara, H. (2006). Ömer Seyfettin‟in hikâyelerinde girişler ve bitişler. Ömer Seyfettin’i Yeniden Okumak, 85. Yılında Ömer Seyfettin’i Anma Toplantısı Bildiriler Kitabı. (yay. haz. Hülya Argunşah-Ayşe Demir) Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları.
  • Cebeci, O. (2008). Komik edebi türler. İstanbul: İthaki.
  • Enginün, İ. (1998). Ömer Seyfettin‟in hikâyeleri. Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları. İstanbul: Dergâh Yayınları, 37-49.
  • Koestler, A. (1997). Mizah yaratma eylemi. (çev. Sevinç Kabakçıoğlu), İstanbul: İris Yayıncılık.
  • Köroğlu, E. (2006). Ulusu sokaktan tahayyül etmek. Ömer Seyfettin’i Yeniden Okumak, 85. Yılında Ömer Seyfettin’i Anma Toplantısı Bildiriler Kitabı. (yay. haz. Hülya ArgunşahAyşe Demir) Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları,
  • Ömer Seyfettin. (2007). Hürriyete layık bir kahraman. Ömer Seyfettin Bütün Eserleri (haz. Hülya Argunşah) İstanbul: Dergâh Yayınları.
  • Sağlık, Ş. (2006). Çağlarına meydan okuyan iki parodik kahraman. Ömer Seyfettin’i Yeniden Okumak, 85. Yılında Ömer Seyfettin’i Anma Toplantısı Bildiriler Kitabı. (yay. haz. Hülya Argunşah-Ayşe Demir) Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları, 157-198.
  • Şengül, A. (2006). Ömer Seyfettin‟de milli kültür ve ulus bilinci. Ömer Seyfettin’i Yeniden Okumak, 85. Yılında Ömer Seyfettin’i Anma Toplantısı Bildiriler Kitabı. (yay. Haz. Hülya Argunşah-Ayşe DEMİR) Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları, 227-242.
  • Tek, Z. (2018). Henri Bergson‟un gülme kuramı üzerinden Haldun Taner‟in “sancho‟nun sabah yürüyüşü” adlı hikâyesinin incelenmesi. TYB Akademi, 8(24), 31-49.