Eski Türkçe Döneminde Bir Morfofonetik Karşıtlık Sorunu

Eski Türkçede kelimelerin kök hecesinin sonunda bulunan bir d sesi (=d/)’nin varlığı bilinmektedir. Sonraki dönem, Türk dilinin diyalektlerinin neredeyse tamamını temsil eden Ortak Türkçede d/ > y/ değişmesi geçiren bu ünsüzün, Eski Türkçenin diğer kelime sonu ünsüzlerinden ayrı bir durumunun olduğu dikkatimizi çekmiştir. Diğer kelimelerin kök hece sonu ünlüleri (=V#) ile ünsüzleri (=K#), sonuna geldikleri kelimeleri anlamca/işlevce birbirlerinden ayıran, anlam/işlev karşıtlığı oluşturan bağımsız fonemleri (ve tabii morfemleri) teşkil ettikleri hâlde (ko-:kol-, te-:tel-…gibi), d/ ünsüzü, aynı kelimelerin V ile sonlanan diğer şekline herhangi bir anlam/işlev farkı oluşturmadan eklenmektedir: ko- : kod-…gibi. Bu durum, başka iki mühim morfofonetik sürecin bir sonucu hâlinde ortaya çıkmış gibidir:

Anahtar Kelimeler:

Eski Türkçe, kök hece sonu ünlüsü, kök hece sonu ünsüzü, ünlü uzunluğu, morfofonetik karşıtlık

A Morphophonetical Contrast Problem in Old Turkish Period

Presence of d phone that is at the end of root syllable, in old Turkish. Next term, this phone that was exposed to d/>y/ changing in Common Turkish, having different situation from other final phones attracted our attention. Altough other root syllable final phones (=V#) form uncommitted phonemes (and surely morphemes) and consonants (=K#) that seperate the words which they joined to, in respect to their meaning/funciton (like ko-: kol-, te-: tel-…) ; d/ consonant joined to other forms of the words that end with V, by forming no meaning/function differences: like ko-, kod-… This situation seems like a result of two important morphophonetical processes: One of them, being able to setting the sufficient contrast with d/ phones belong to the words that have one syllable and forms of same words that end with V: like a : ad-ıl-, i-:ıd-, ko-: kod-, si- : sıd-, to- : tod-, u : ud… Other situation that we don’t run across it’s similars, is the support consonant property that appears on word, not supplement. Namely, this is support consonant pullulating a rank that appears while being added. Examples point to this property of d/: like a*-: ad-ıl-, i- : ıd-ış-, ko- : kod-ul-, ö- : öd-ür-, si- : sıd-ıg, si- : sid-ik, u : ud+ı-ku, ya- : yad-ıl-…

Keywords:

Old Turkish, root syllable final vowel, root syllable final consonant, vowel length, morphophonetica,

PDF

___

ALYILMAZ, C. (2005). Orhun Yazıtlarının Bugünkü Durumu. Ankara: Kurmay Yayınları.
ARAT, R. R. (1979). Kutadgu Bilig (III. C. İndeks). İstanbul: TKAE Yayınları (=KB).
ATA, A. (1998). Nehcü’l-Feradis (III. Dizin-Sözlük). Ankara: TDK Yayınları.
ATALAY, B. (1986). Divanü Lugati’t-Türk Dizini. Ankara: TDK. Yayınları (=D).
BANG, W. - ARAT, R. R. (1988). Oğuz Kağan Destanı (Yayıma hazırlayan: O. Fikri SERTKAYA). İstanbul: Burhaneddin Basımevi (=OKD).
BİLGE KAĞAN YAZITI (=BK).
CAFEROĞLU, A. (1993). Eski Uygur Tükçesi Sözlüğü (3. Baskı). İstanbul: Enderun Kitabevi (=EUT).
CLAUSON, S. G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteeenth-Century Turkish. Oxford.
ERGİN, M. (2000). Orhun Abideleri (25. Baskı). İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
GABAIN, A.V. (1988). Eski Türkçenin Grameri (Çev.: Mehmet AKALIN). Ankara: TDK Yayınları (=AG).
GEMALMAZ, E. (1990). Eski Türkçenin Ekliği Denemesi. Erzurum.
HACIEMİNOĞLU, N. (1992). Türk Dilinde Yapı Bakımından Fiiller (2. Baskı). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
HAMİLTON, J. R. (1998). İyi ve Kötü Prens Öyküsü (Çev.: Vedat KÖKEN). Ankara: TDK Yayınları (=İPK).
KAYA, C. (1994). Altun Yaruk. Ankara: TDK Yayınları (=AY).
KÖL TİGİN YAZITI (= KT).
MERT, O. (2009). Tes - Tariat - Şine Us. Ankara: Belen Yayıncılık (= T: Tes – ŞU: Şine Us).
ORKUN, H. N. (1987). Eski Türk Yazıtları. Ankara: TDK Yayınları (=ETY).
TEKİN, T. (1988). Orhon Yazıtları. Ankara: TDK Yayınları.
TİMURTAŞ, F. K. (1981). Harname. İstanbul (=Har).
TONYUKUK YAZITI (= To).
TOPARLI, R. - ARGUNŞAH, M. (2008). Mu‘inu‘l-Murīd. Ankara: TDK Yayınları (=MM).
TUNA, O. N. (1957). Bazı İmla Gelenekleri, Bunların Metin İncelemelerindeki Önemi ve Orhon Yazıtlarında Birkaç Açıklama. TDAY-Belleten 1957, 41-81.
_________________ (1960). Köktürk Yazılı Belgelerinde ve Uygurcada Uzun Vokaller. TDAY Belleten 1960, 213-282.
TURAN, Z. (1993). Eski Anadolu Türkçesinde Ünlü Uzunlukları. Malatya: Açıksöz Yayınları.
Yeni Tarama Sözlüğü (Düzenleyen: Cem DİLÇİN). (1983). Ankara: TDK Yayınları (=YTS).
YÜCE, N. (1993). Mukaddimetü’l-edeb (2. Baskı). Ankara: TDK Yayınları (=ME).