Bir Dönemin İki Farklı Anlatımı - Kül Tigin Yazıtının Çince ve Türkçe Metinlerinin Karşılaştırması

Orhun yazıtlarında, bütün Türkologların üzerinde hassasiyetle durduğu bir Köktürkçe metin, bir de akademisyenlerin yeterince irdelemediği Çince metin bulunmaktadır. Her ne kadar Bilge Tonyukuk yazıtları öz bir Türkçe ile yazılmış, Köktürk Devleti tarafından dikilmiş, yine Köktürk Devleti’nin merkezinde bulunan Kül Tigin yazıtı ve Bilge Kağan yazıtının ön yüzü Tang Hanedanlığı tarafından yazdırılmış ve hatta Tang Hanedanlığı sanatçılarına inşa ettirilmiş olsa da yazıtlar dış görüntüsü itibarıyla tamamen Çin tarzındadır ve yazıtların üzerindeki Köktürkçe metinler Türkler tarafından eklenmiştir. Kül Tigin yazıtının Çince metnini Xuan Zong bizzat kendisi, Bilge Kağan yazıtının Çince metnini ise Xuan Zong’un emriyle kurmayları yazmıştır. Metinlerde merhum Kül Tigin ve Bilge Kağan yâd edilir. İki yazıtta da Türkçe metinlerde büyük bir kısım tekrar niteliğindedir. Tekrar eden kısım, Bilge Kağan’ın, Kül Tigin’in vefatı üzerine dile getirdiği duygulardan müteşekkildir. Gerek Türkçe olsun gerek Çince, her metin Tang Hanedanlığı ve Köktürk Devleti ilişkileri tarihinden bahseder. Fakat farklı olarak, Çince metinde Tang Hanedanlığı Türklerin dost ve dürüst olduklarını ifade ederken, Türkçe metinde ise Tang Hanedanlığı’nın Türklerin tarihte ve gerçekte esas düşmanı oldukları dile getirilir. Özellikle Köktürk Devleti’nin gerilemesinin nedeni olarak Tang Hanedanlığı gösterilir. Tang ve Türk ilişkilerinin, aynı dönemin tarihi nasıl olur da bu denli farklı iki yoruma sahiptir? Araştırmalar göstermektedir ki Tang ve Türklerin aynı tarihe dair iki farklı yorumu, tarihin gerçeklerden uzaklaşmasına neden olmuştur, hiçbirinin de maksadı tarihî gerçekleri anlatmak değildir. Bu çeşit yorumlama, dönemin siyasi maksadına hizmet etmektedir. Gerek Çince gerek Türkçe metin olsun muhtemel okuyucu kitlesi, hitap edilen unsur Köktürk Devleti toplumunun üyeleridir, özellikle de aristokrat kesimdir. Tang Hanedanlığı sıcak ve dostça bir ifade tarzı kullanarak Türklerin önde gelenlerini etkilemeye devam etmeyi ve mevcut Tang Türk ilişkisini korumayı amaçlamıştır. Türkçe metinde ise toplumun ileri gelenleri başta olmak üzere Türk Milleti uyarılır. Tarihte Tang İmparatorluğu ve Türkler karşıt olagelmiştir ve “öldür yaşa” ilişkisi hâkimdir. Türklerin tekrar ülke kurma eylemi bu yorumu getirmelerinin ana noktasıdır. Bu vesileyle Türkçe metinde devletin bekası, devamının önemi ve zorunluluğu bilhassa vurgulanmıştır. Kültürel otoritenin bir tarihî ifadesi olarak, siyasilik burada oldukça net bir biçimde karşımıza çıkmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Orhun yazıtları, Tang Hanedanlığı, Köktürk Devleti, tarihî ifade, Kül Tigin, Bilge Kağan.

Two Different Expression of a Period - The Comparıson of Chinese and Turkish Texts of Kül Tigin Inscription

The Orkhon inscriptions consist of not only the ancient Türkic texts which have been very attractive to Türkologistst, and also the Chinese texts written by Tang authorities, which have not been investigated enough. Although Bilge Tonyuquq Inscriptions are only Türkic and were erected by Türk Khanate, Kül Tegin and Bilge Qaghan Inscriptions are located in the center area of Türk Khanate and the front parts of the inscriptions were written by Tang and the monuments themselves were established by Tang craftsmen who made the monuments with Tang style, and the Türkic part was made by Türks on the other parts of the monuments. Tang Emperor Xuanzong himself drfted the Chinese part of the Kül Tegin Inscirption, and he ordered a high official did the same with the Bilge Qaghan Inscription, both texts are for mourning the dead Türk leader. Both Chinese and Türkic inscriptions are talking about the history of the relationship of the Tang and the Türks. However, while the Chinese parts recognize the long term friendship between Tang and Türks, the Türkic parts insist that Tang had been a major enemy of the Türks, a trouble maker, and a thread. With a history shared by Türks and Tang, why did both sides give so different stories? Research has shown that the differences in the historical discourse given by Tang and Türks are not for seeking the historical truth, the discourse served for political purposes. Both Chinese and Türkic inscriptions all assume that the audience were the the elites in Türk Khanate. To continue the practice of winning over Türks and to maintain this relation, Tang used a gentle and friendly historical discourse. But the Türkic parts were working on reminding Türks, in particular the elite groups, Tang had been antagonistic to Türks since the very beginning that Türks tried to establish their own country. Türk Khanate’s restoration movement was the focus of this discourse, because of which Türkic inscriptions emphasize the importance and necessity of the maintaining of Khanate.

Keywords:

Orkhon Inscriptions, Tang Dynasty, Türk Khanate, historical discourse, Kül Tigin, Bilge Qaghan.,

PDF

___

Çince Tarihî Kaynaklar: 《北齐书》，中华书局标点本. (1972). Bei Ji Kitabı. Zhonghua Yayınevi.
《册府元龟》，中华书局影印本. (1960). Ci Fu Yuan Gui, Zhonhua Yayınevi.
《旧唐书》，中华书局标点本. (1975). Eski Tang Kitabı, Zhonghua Yayınevi.
《唐会要》，上海古籍出版社. (1991). Tang Hui Yao, Shanghai.
《通典》，中华书局. (1988). Tong Dian, Zhonghua Yayınevi.
《新唐书》，中华书局标点本. (1975). Yeni Tang Kitabı, Zhonghua Yayınevi.
《文苑英华》，中华书局影印本. (1966). Wen Yuan Yin Hua, Zhonghua Yayınevi.
《周书》，中华书局标点本. (1974). Zhou Kitabı, Zhonghua Yayınevi.
《资治通鉴》，中华书局标点本. (1956). Zi Zhi Tong Jian, Zhonghua Yayınevi. Çince Kaynaklar: 岑仲勉《隋唐史》，北京，中华书局. Cen Zhong Mian. (1982). Sui Tang Tarihi. Pekin: Zhonghua Yayınevi.
岑仲勉《突厥集史》，北京，中华书局. Cen Zhong Mian (1958). Türk Tarihi. Pekin: Zhonghua Yayınevi.
崔明德《隋唐民族关系探索》，青岛海洋大学出版社. Cui Ming De (1958). Sui Tang Milletler İlişkisi Araştırması. Qingdao Ocean University, 崔明德《隋唐时期西域诸国的民族关系思想》，烟台大学学报，烟台大学民族研究所. Cui Ming De (2007). Sui Tang Dönemi Batı Ülkeleri Milletler İlişkisi, Yantai Üniversitesi Dergisi, Yantai Üniversitesi Milletler Araştırma Merkezi.
耿世民《古代突厥文碑铭研究》，中央民族大学出版社. Eski Türkçe Yazıtlar. Geng Shi Ming. (2007). Zhongyang Minzu Üniversitesi Basımevi.
李方《后东突厥汗国复兴》. Li Fang (2004). İkinci Köktürk Devleti’nin Kuruluşu. 《中国边疆史地研究》 Çin Sınır Bölgeleri Tarihi, S 14, 70-71.
李文田撰，罗振玉校定《和林金石录》. Li Wen Tian Zhuan. He Lin Jin Shi Lu. Hazırlayan: Luo Chen Bao. 乐嘉藻《和林三唐碑纪略》. Le Jia Zao (1934). He Lin San Tang Yazıtları, 载《河北第一博物院半月刊》 He Bei Müzesi Dergisi.
林梅村《布古特出土粟特文突厥可汗纪功碑考》. Lin Mei Cun (1995). Türk Kağanı’nın Soğdca Bugut Yazıtı. 载林梅村《西域文明——考古、民族、语言和宗教新论》，Lin Mei Cun. Batılı Medeniyetler- Arkeoloji, Halkbilim, Irklar, Dil ve Din Üzerine Teoriler. Dong Fang Yayınevi.
林梅村《小洪那海突厥可汗陵园调查记》，载林梅村《松漠之间—— 考古发现所见中外文化交流》，三联书店. Lin Mei Cun (2007). Gongnahai Türk Kağanı Kabristanı Gözlem Notları Song Mo Arasında Arkolojik Keşiflerde Görülen Çin ve Dış Kültürlerin Alışverişi. San Lian Kitabevi, 罗新《评涂逸珊等<汉文突厥史料之旧唐书突厥传>》，原载《唐研究》第十三卷（2007 年），收入罗新《中古北族名号研究》. Luo Xin (2007). İsenbike Togan’ın Çince Kaynaklarda Türkler Eseri Üzerine Bir Değerlendirme, 原载《唐研究》第十三卷 Tang Araştırmaları, C 13.
罗新《中古北族名号研究》，北京大学出版社. Luo Xin (2009). Orta Çağ’da Kuzey Milletlerinde Unvan. Pekin Üniversitesi Basımevi.
罗新《汉唐间漠北游牧政权中心地域之选择》，Luo Xin (2012). Han-Tang Arasında Kuzeydeki Kavimlerin Güç Merkezi Tercihleri, 载《舆地、考古与史学新说—— 李孝聪教授荣休纪念论文集》，中华书局，Arkeoloji v Tarih Üzerine Yeni Söylemler. Zhong Hua Yayınevi
马长寿《关于阙特勤碑的来历及其发现、研究经过》. Ma Chang Shou (1957). Kül Tigin Yazıtı’nın Tarihi ve KeşfiGeçmişteki Çalışmalar, 见《突厥人和突厥汗国》，上海人民出版社， Türkler ve Köktürk Devleti.
马长寿《民族史研究著作选》，上海人民出版社. Ma Chang Shou (2009). Milletler Tarihi Araştırmaları. Shanghai Halk Basımevi.
芮传明《古突厥碑铭研究》，上海古籍出版社，上海. Rui Chuan Ming (1999). Eski Türk Yazıtları. Shanghai Guji Basımevi.
盛昱《阙特勤碑跋》. Sheng Yu Kültigin Yazıtı Notları. 收入丁麟年《栘林馆金石文字》，《石刻史料新编》第2辑，第20册Ding Luo Nian. Yi Lin Guan Jin Shı Yazısı. İkinci basım, C 20. 王明珂《谁是“炎黄子孙”》，载王明珂《父亲那场永不止息的战争》. Wang Ming He (2012). Yan Huang Soyu Kimlerdir?. Zhı Jiang Basımevi.
吴玉贵《突厥汗国与隋唐关系史研究》，中国社会科学出版社，北京. Wu Yu Gui (1998). Köktürk Devleti ve Sui-Tang İle İlişkileri Tarihi. Pekin: Çin Sosyal Bilimler Basımevi.
[法]勒内·吉罗《东突厥汗国碑铭考释___骨咄禄，默啜和毗伽可汗执政年间（680734年）》，译：耿升，Rene, Giraud (1984). Göktürk İmparatorluğu İlteriş, Kapgan ve Bilge’nin Hükümdarlıkları 680-734. 新疆社会科学院历史研究所，Xin jiang Sosyal Araştırmalar Tarih Bilimi Merkezi. Diğer Kaynaklar: ALYILMAZ, C. (1994). Orhun Yazıtlarının Söz Dizimi. Atatürk Üniversitesi Kâzım Karabekir Eğitim Fakültesi, Yayın Numarası: 73., Erzurum.
ALYILMAZ, C. (2005). Orhun Yazıtlarının Bugünkü Durumu. Ankara: Kurmay Yayınları.
ALYILMAZ, C. (2007). Köktürk Harfli Yazıtların İzinde. Ankara.
ALYILMAZ, C. (2010). Türk Kültürünün Oluşumunda Damgaların Rolü. Türk Dünyası Mimarlık ve Şehircilik Kurultayı Bildirileri - Astana, C III, Ankara.
ALYILMAZ, C., AY, Ö. ve YILMAZ, M. (2010). I. Uluslararası Uzak Asya’dan Ön Asya’ya Eski Türkçe Bilgi Şöleni Bildirileri (18-20 Kasım 2009), Afyonkarahisar.
ARSLANOĞLU, İ. Orhun Yazıtlarında Verilmek İstenen Mesajlar. Gazi Üniversitesi. BARFİELD, T. J. (1989). The Perilous Frontier, Nomadic Empires and China, 221 BC to AD 175 Cambridge, MA: Blackwell Publishers.
BAYKARA, T. (1973). Kültekin Anıtına Dair Bazı Notlar. İslam Tetkikleri Enstitüsü Dergisi, C V/1-4, İstanbul, 221-228.
BECKWİTH, I. C. (2009). Empires of the Silk Road A History of Central Eurasia From the Bronze Age to the Present. Princeton University Press.
BEST, S. ve KELLNER, D. (1991). Post-Modern Theory: Critical Interrogations. New York: Guilford Press.
CLAUSON, S. G. (1971). Some Notes on the Inscription of Tonyuquq, Studia Turcica, Budapest.
DI COSMO, N. (1994). Ancient Inner Asian Nomads Their Economic Basis and Its Significance In Chinese History, The Assdociation for Asian Studies.
DI COSMO, N. (2002). Ancient China and Its Enemies. Cambridge University Press.
DİYARBEKİRLİ, N. (1979). Orhundan Geliyorum, Türk Kültürü, XVII/189-199, Ankara.
ERGİN, M. (2000). Orhun Abideleri. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
ESİN, E. (1978). İslamiyet’ten Önceki Türk Kültür Tarihi ve İslama Giriş. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası.
FOUCAULT, M. (1972). The Archaeology of Knowledge. Translated by A. M. Sheridan Smith, London: Tavistock Publications Ltd.
GOLDEN, P. B. (1992). An Introduction To the History of the Turkic Peoples. Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
GÖKALP, Z. (2007). Türk Medeniyet Tarihi. Ankara: Elips Kitap.
GÖKMEN, M. (1981). Eski Türk Kitabeleri. İstanbul.
GÖMEÇ, S. (2001). Bilge Kağan Külliyesindeki Anıt Mezar. İstanbul: Orkun Yayınevi.
GÖMEÇ, S. (2006). Türk Kültürünün Ana Hatları. Ankara: Akçağ Yayınevi.
GÖMEÇ, S. (2011). Kök Türk Tarihi. Ankara: Berikan Yayınevi.
HOLMGREN, J. (1991). A Question of Strength: Military Capability and Princess –Bestowal in Imperial China’s Foreign Relations (Han to Ch’ing), in: Monumenta Serica, 39.
JENKINS, K. (1991). Re-thinking History. New York: Routledge.
KAFALI, M. (2001). Göktürklerin Türk Tarihindeki Yeri, Göktürk Devletinin 1450. Kuruluş Yıldönümü Sempozyumu Bildirileri, Ankara.
KAFESOĞLU, İ. (1980). Türk Bozkır Kültürü. Ankara.
KAFESOĞLU, İ. (1989). Türk Milli Kültürü. İstanbul.
KHAZANOV, A. (1983). Nomads and the Outside World. The University of Visconsin Press.
LİU, M. T. (2006). Çin Kaynaklarına Göre Doğu Türkleri. İstanbul: Selenge Yayınları.
MILLWARD, J. A. (2007). Eurosian Crossroads A History of Xinjiang. Columbia University Press.
MORI, M. Kuzey Asya’da Eski Türk Devletlerinin Teşkilatı. ÖGEL, B. (1982). Türklerde Devlet Anlayışı. Ankara.
ÖGEL, B. (1984). İslamiyet’ten Önce Türk Kültür Tarihi. Ankara.
PAN, Y. (1997). Marriage Alliances and Chinese Princess in International Politics from the Han through Tang, Asia Major. Third series, 10.
RENE, G. (1999). Göktürk İmparatorluğu İlteriş, Kapgan ve Bilge’nin Hükümdarlıkları. Istanbul. çev. İsmail Mangaltepe.
SERTKAYA, O. F. (2001). Göktürk Anıtları ve Yazıtları Üzerindeki Çalışmalar, Moğolistandaki Türk Anıtları Projesi Albümü. Ankara.
SERTKAYA, O. F., ALYILMAZ, C. ve BATTULGA, T. (2001). Moğolistandaki Türk Anıtları Projesi Albümü. Ankara.
SKAFF, J. K. (2012). Sui-Tang China and Its Turko-Mongol Neighbors, Culture, Power and Connections. Oxford University Press.
TAŞAĞIL, A. (2001). Çinlilerin Göktürkleri Bölme Faaliyetleri. Göktürk Devletinin 1450. Kuruluş Yıldönümü Sempozyumu Bildirileri, Ankara.
TAŞAĞIL, A. (2003). Göktürkler I, II, III. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
TAŞAĞIL, A. (2004). Çin Kaynaklarına Göre Eski Türk Boyları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
TEKİN, T. (1994). Tonyukuk Yazıtı. Ankara.
TEKİN, T. (2003). Orhon Yazıtları – Kül Tigin, Bilge Kağan, Tunyukuk. İstanbul: Yıldız.
TEKİN, T. (2008). Orhon Yazıtları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.