ÂŞIK ÇELEBİ'NİN ARAPÇA, NEVÎZÂDE ATÂYÎ'NİN TÜRKÇE ŞAKÂİKU'N- NUMÂNİYYE ZEYLİNDEKİ ORTAK BİYOGRAFİLERİN MUKAYESESİ

Biyografi mühim bir edebî tür olup bunun Osmanlı sahası Türk edebiyatındaki karşılığı terceme-i hâldir. Şuara tezkirelerinden sonra Osmanlı sahasının en yaygın terceme-i hâl örnekleri Şakāikun-numâniyye ve zeyilleridir. Mevcut yazma eserlere göre Şakāikun-numâniyyeye yazılan ilk zeyil, Âşık Çelebinin Tetimmetüş-Şakāikun-numâniyye adlı Arapça eseridir. Nevîzâde Atâyînin Hadâikul-hakāik fî Tekmiletiş-şakāikı Türkçe kaleme alınan ilk Şakāik zeylidir. Âşık Çelebi ile Nevîzâde Atâyî zeyillerinde otuz dokuz ortak biyografi bulunmaktadır. Bu çalışmanın amacı aynı şahısların farklı yazarlarca kaleme alınmış terceme-i hâllerinin mukayesesi sayesinde tarihî metinlerde bilgi akışı, kaynak eserlerin yazarlarının güvenilirliği ve birbirinden istifade derecesi hususlarında çeşitli veriler elde etmektir. Bu çalışma bir giriş ve dört bölümden meydana gelmektedir. Giriş bölümünde İslam telif geleneğinde biyografik metinlerin toplandığı eserlere verilen genel bir isim olan tabakāt türünün ve terceme-i hâlin Müslüman toplumlardaki tarihî seyrine yer verilmiştir. Giriş bölümünde üzerinde durulan hususlardan biri de Şakāik-ı Numâniyye geleneğinin gelişimidir. 1. Bölümde Âşık Çelebinin Tetimmetüş-Şakāikun-numâniyyesi ve Nevîzâde Atâyînin Hadâikul-hakāik fî Tekmiletiş-şakāikı hakkında ayrıntılı malumat verilmiştir. Çalışmanın 2. Bölümünde iki eserdeki ortak biyografilerin mukayese tabloları sıralanıp bu tablolar sayesinde elde edilen veriler özetlenmiştir. 3. Bölümde Âşık Çelebi zeylindeki bir biyografi Türkçeye çevrilmiş, tümel mukayese yapılabilmesi gayesiyle Atâyînin eserindeki biçimiyle yan yana konularak verilmiştir. Son aşama olan 4. Bölümde çalışma neticesinde varılan sonuçlar açıklanmıştır.

COMMON BIOGRAPHIES' ANALOGY OF ASIK CELEBI IN ARABIC, NEV'IZADE ATAYI IN TURKISH ON SAKAIKU'N- NU'MANIYYE ZEYLIN

Biography is a significant literary genre and its provision is "terceme-i hâl" in Turkish literature in Ottoman field. Most common "terceme-i hâl" samples of Ottoman field are "Sakaiku' n-nu' maniyye" and "zeyille" after "suara tezkire". According to current manuscripts, first "zeyil" which was written to "Sakaiku' n-nu' maniyye" has been Asık Celebi's Arabic work named as "Tetimmetu' s-Sakaiku' n-nu' maniyye". Nev'izade Atayi's "Hadaiku'l-hakaik fi Temileti' s-sakaik" which was written out in Turkish has been first "Sakaik zeyli". There are thirty nine common biographies on "zeyil's" of Asik Celebi and Nev'izade Atayi. The purpose of this study is to obtain information flow on historical texts, various data on reliability of source work writers and benefit degree from each other thanks to the analogy of same persons' "terceme-i hâl" which were written out by different writers. This study consists of one introduction and four sections. It was given a place to the kind of "tabakāt" which is a general name given to works that biographical texts are collected on Islam writing tradition and to the historical process of "terceme-i hâl" on Muslim societies. One of matters that was discoursed on the introduction section is the development of "Sakaik-ı Nu' maniyye" tradition. Detailed acquaintance was given on the first section about Asik Celebi's "Tetimmetu' s-Sakaiku' n-nu' maniyye" and Nev'izade Atayi's "Hadaiku'l-hakaik fi Temileti' s-sakaik". On the second section of study, analogy tables of common biographies on two works were ordered and data which was obtained by those tables was summarized. On 3. Section, a biography on Asik Celebi "zeyil" was translated into Turkish, it was given with its form on the work of Atayi as it was put side to side in terms of making universal analogy. On 4. Section which was the last stage, conclusions which were obtained as a result of the study were explained.

PDF

___

AHATLI, E. (2011). Terceme, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. 40, Ankara, s. 483. Ali b. Bâlî, el-Ikdu‟l-manzûm fî Zikri Efâzıli‟r-Rûm, Manisa Yazma Eser Kütüphanesi, No. 1348 ve 5069. Âşık Çelebi, Tetimmetüş-Şakāikun-numâniyye, Köprülü Yazma Eser Kütüphanesi Fazıl Ahmed Paşa nu. 1098, vr. 248a. AYCİBİN, Z. (2007). Kâtip Çelebi - Fezleke - Tahlil ve Metin, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Ünv., Sosyal Bilimler Enst., Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul. BLOCHET, E. (1925). Bibliotheque Nationale Catalogue des Manuscrits Arabes des Nouvelles Acquisitions (1884-1924), Paris, s. 326 - 327. ÇALDAK, S. (2006). Eski Türk Edebiyatında Nesir (Düz Yazı), Eğitim, Sene 7, Sayı 75 - 78, Ankara. DONUK, S. (2015). Nevi-zâde Atâyî - Hadâikul-hakāik fî Tekmiletiş-şakāik (İnceleme- Metin), Yayınlanmamış Doktora Tezi, Celal Bayar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Manisa. DURMUŞ, İ. (2010). Tabakat, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. 39, Ankara, s. 288. DURMUŞ, İ. (2013). Tabakât, Diyanet İslam Ansiklopedisi, Ankara, C. 44, s. 339. ECE, S. (2007). Klâsik Türk Edebiyatı Araştırma Yöntemleri, Erzurum: Fenomen Yayınları EFENDİOĞLU, M. (2010). Tabakat (Hadis), Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. 39, Ankara, s. 291. EKİNCİ, R. (?). Sîmkeş-zâde Mehmed Efendi, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü; http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=1288 EKİNCİ, R. (2014). Uşşâkîzâde Hasîbin Zeyl-i Şakāikı (İnceleme-Metin-Dizin), Celal Bayar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Manisa. Fındıklılı İsmet, (1989). Tekmiletüş-şakâik fî Hakk-ı Ehlil-hakâik (tıpkıbasım: A. Özcan), İstanbul: Çağrı Yay., s. 478. FURAT, A. S. (1985). Eş-şekâikun-numâniye fî Ulemâid-devletil-Osmâniye, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay., s. V - VI. GÖNÜL [NECATİGİL], B. (1940). Şekâik-ı Numaniye: Tercemeler, Zeyiller, Telhisler, Müntehabatlar, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fak., Mezuniyet Tezi, İstanbul. GÖNÜL [NECATİGİL], B. (1945). İstanbul Kütüphanelerinde al-Şakāik al-Numaniya Tercüme ve Zeyilleri, Türkiyat Mecmuası, VII VIII / 2, İstanbul, s. 150. GÜVEMLİ, Z. S. (1938). Hadâikü'l-hakāik fî Tekmileti'ş-Şakāik, Yeni Türk Dili, VI, İstanbul. GÜVEMLİ, Z. S. (1939). İstanbul Kütüphanelerinde Hadâik-al-Hakaik Nüshaları, Yeni Türk Yurdu, C. VII, Sayı 75 - 76, İstanbul. HASIRCI, N. (2010). Mantıkî Kıyas ile Fıkhî Kıyasın Karşılaştırılması, İslâmî İlimler Dergisi, Yıl 5, Sayı 2, Güz, s. 59 - 60. İSEN, M. vd. (2009). Şair Tezkireleri, Ankara: Grafiker Yayınları, s. 7. KANDEMİR, M. Y. (1997). Hadis, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. 15, Ankara, s. 27. LEVEND, A. S. (2008). Türk Edebiyatı Tarihi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, C. 1, s. 450. Nevî-zâde Atâyî, Hadâikul-hakāik fî Tekmiletiş-şakāik, Topkapı Sarayı Müzesi Türkçe Yazmaları, No. R. 1438, vr. 1b, 349a. NİYAZİOĞLU, A. (2003). Ottoman Sufi Sheikhs Between this World and Hereafter: A Study of Nevizade Atâîs (1583-1635) Biographical Dictionary, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Harvard University, Cambridge, Massachusetts ÖZCAN, A. (1989). Şakaik-ı Numaniye ve Zeyilleri, İstanbul: Çağrı Yayınları, C. I - V, s. XII. ÖZCAN, A. (2010). Tabakat (Osmanlı Dönemi), Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. 39, Ankara, s. 300. PAKALIN, M. Z. (1983). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, C.3, s. 458. TAN, M. (2007). Taşköprülüzâde - Osmanlı bilginleri, İstanbul: İz Yayıncılık Taşköprîzâde Ahmed İsameddin Efendi, eş-Şakāikun-numâniyye fî Ulemâid-devletil- Osmâniyye, (haz.) Ahmed Subhi Furat, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Basımevi, 1985, s. 560.