TÜRKİYE TÜRKÇESİ AĞIZLARINDA BİRİNCİL UZUN ÜNLÜ BULUNAN KELİMELERDEKİ İKİNCİL UZUN ÜNLÜLER

Dillerde uzun ünlüler, birincil/aslî uzun ünlüler ve ikincil/dolaylı uzun ünlüler olarak ikiye ayrılırlar. Birincil uzun ünlüler; bir dilin bilinen ilk örneklerinden beri uzun olan ve herhangi bir ses olayına bağlı olarak uzamamış olan ünlülerdir. İkincil uzun ünlüler ise; bir dilin bilinen ilk örneklerinde uzun olmadıkları hâlde, daha sonra, ünsüz düşmeleri, hece kaynaşmaları, ünlü birleşmeleri ve benzeri ses olayları sonucunda meydana gelen ve genellikle anlam ayırıcı olmayan uzun ünlülerdir. Bu çalışmada, birincil uzun ünlü bulunduran bazı Türkçe ve yabancı kökenli kelimelerdeki ikincil uzun ünlülerin durumu değerlendirilmiştir. Türkiye Türkçesi ağızlarında birincil uzunluk bulunan kimi Türkçe kelimelerde, çeşitli ses olayları sonucu ikincil uzunluk da oluşmaktadır. Bu durum alıntı kelimeler için de geçerlidir. İkincil uzunluklar, genellikle, “ğ, k, l, r, v, y” ünsüzlerinin düşmesi/erimesi, hece kaynaşmaları ve sözcük birleşmeleri sonucunda meydana gelmektedir. Türkiye Türkçesinde birincil uzunluklar kısalarak normal süreli ünlülere dönüştüğü için, bu tür kelimelerdeki uzunluklar, genellikle ikincil uzunluk olarak değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Türkiye Türkçesi Ağızları, birincil uzun ünlüler, ikincil uzun ünlüler, ünsüz erimesi/düşmesi, hece kaynaşması

Secondary Long Vowels in Words with Primary Long Vowels in the Turkish Dialects

In languages, long vowels are divided into primary long vowels and secondary/indirect long vowels. Primary long vowels are vowels that have been long since the earliest known examples of a language and have not been elongated due to any sound event. Secondary long vowels are; although they are not long in the first known examples of a language, they are generally not separative and occur as a result of consonant drops, syllable fusions, vowel mergers and similar phonetic event later on. In this study, the situation of secondary long vowels in some Turkish and foreign words containing primary long vowels was evaluated. In some Turkish words that have primary length in Turkey Turkish dialect, secondary length is also formed as a result of various phonetic events. This also applies to borrowed words. Secondary lengths, usually occur as a result of “ğ, k, l, r, v, y” consonants fallig/melting, syllable fusion and word fusions. Since the primary lengths in Turkey Turkish shortened to normal-term vowels, the lengths in such words are generally considered as secondary lengths.

Keywords:

Turkey Turkish dialect, primary long vowels, secondary long vowels, consonant dissolution/drop, syllable convergence,

PDF

___

Akar, A. (2013). Muğla ve Yöresi Ağızları. Ankara: TDK Yayınları.
Akca, H. (2012). Ankara İli Ağızları (İnceleme-Metinler-Dizin). Gazi Üniversitesi Türk Dili Doktora Tezi. Ankara: Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü (TKAE) Yayınları.
Aksoy, Ö. A. (1946). Gaziantep Ağzı (III). İstanbul: TDK Yayınları.
Buran, A. (2006). Çağdaş Türk Yazı Dillerinde ve Türkiye Türkçesi Ağızlarında İkincil Uzun Ünlüler. II. Kayseri ve Yöresi Kültür, Sanat ve Edebiyat Bilgi Şöleni, Kayseri: 10-12 Nisan 2006.
Buran, A. (2015). Türklük Bilimi Terimleri Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayıncılık.
Buran, A. (2021). Türkçede Uzun Ünlüler ve Bir Terim Önerisi. IX. Uluslararası Türk Dili Kurultayı (1.cilt). s. 549-560.
Çelik, A. (2020). Yalova İli Yerli Ağzı. İstanbul: Hiperyayın Yayınları.
Demir, N. (2006). Trabzon ve Yöresi Ağızları (1-2-3 cilt). Ankara: Gazi Kitabevi.
Erdem, M. D., Bölük, R. (2012). Antalya ve Yöresi Ağızları (Giriş- İnceleme- Metinler). Ankara: Gazi Kitabevi.
Erdem, M. D., Dağdelen, G. (2012). Karabük ve Yöresi Ağızları (Giriş-İnceleme-Metinler). Karabük: Karabük Valiliği Yayınları.
Eren, E. (1997). Zonguldak-Bartın-Karabük İlleri Ağızları. Ankara: TDK Yayınları.
Erol, H. A. (2018). Kilis İli Ağızları. Kilis: Kilis 7 Aralık Üniversitesi Kilis Tarihi ve Kültürü Uygulama ve Araştırma Merkezi (KİTAM) Yayınları.
Gülensoy, T., Buran, A. (1994). Elazığ Yöresi Ağızlarından Derlemeler. Ankara: TDK Yayınları.
Gülensoy, T. (1988). Kütahya ve Yöresi Ağızları (İnceleme-Metinler-Sözlük). Ankara: TDK Yayınları.
Gülensoy, T. (2011). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi (2 cilt). Ankara: TDK Yayınları.
Gülsevin, G. (2002). Uşak İli Ağızları (Dil Özellikleri-Metinler-Sözlük). Ankara: TDK Yayınları.
Günay, T. (2003). Rize İli Ağızları (İnceleme-Metinler-Sözlük). Ankara: TDK Yayınları.
İlker, A. (2017). Manisa Ağızları. Ankara: TDK Yayınları.
Kalay, E. (1998). Edirne İli Ağızları (İnceleme-Metin). Ankara: TDK Yayınları.
Karahan, L. (2014). Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması. Ankara: TDK Yayınları.
Korkmaz, Z. (1994). Nevşehir ve Yöresi Ağızları. Ankara: TDK Yayınları.
Özek, F. (2016). Kemaliye Ağzı (Giriş-İnceleme-Metinler-Sözlük). İstanbul: Kesit Yayınları.
Özeren, M. (2016). “Salar Türkçesinde Birincil Uzun Ünlüler”, Dil Araştırmaları, Bahar 2016/18, s. 167 – 185.
Öztürk, J. (2009). Hatay Ağzı (İnceleme-Metin-Sözlük). Adana: Karahan Kitabevi.
Tekin, T. (1995). Türk Dillerinde Birincil Uzun Ünlüler. Ankara: TC. Kültür Bakanlığı Simurg Yayınları.
Tosun, İ. (2003). Tekirdağ Merkez İlçe ve Köyleri Ağızları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Edirne: Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Türk Dil Kurumu. Türkçe Sözlük. Erişim adresi: https://sozluk.gov.tr/
Yapıcı, A. İ. (2013). Aydın ve Yöresi Ağızları (İnceleme-metin-sözlük). Yayımlanmamış Doktora Tezi. Muğla: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.