AZƏRBAYCAN DİLİ VƏ TÜRKİYƏ TÜRKCƏSİ DİALEKTLƏRİNDƏ YAD DİLİN İZLƏRİ

Məqalədə Azərbaycan və türk dilləri dialektlərində işlənmiş ortaq alınma sözlərin bir sıra mühüm xüsusiyyətləri üzə çıxarılmış, alınmaların etimoloji aspektdə təhlili tədqiqata cəlb olunmuşdur. Qeyd olunan dialektlərdə işlənmiş bir sıra alınma sözlərin mənşəyi ilə bağlı məsələlər araşdırılmış və həmin alınma sözlərin spesifik xüsusiyyətləri təhlil edilmişdir. Burada bir-birinə yaxın iki qohum dilin- Azərbaycan və türk dillərinin dialekt və ədəbi dil leksikasında ortaq alınma dialektizmlərin aşkar olunması istiqamətində tədqiqat aparılmışdır. Tədqiqata cəlb olunan türk dillərində ərəb və fars mənşəli leksik vahidlərin izləri müşahidə edilmişdir. Alınmalar dilə ya birbaşa, ya da dolayı yolla öz təsirini göstərmişdir. Maraqlısı budur ki, yad dilin izlərinə Azərbaycan və türk ədəbi dillərində təsadüf etdiyimiz kimi həmin dillərin dialektlərində də aşkar edilmişdir. Bəzi alınmaların sadəcə dialektlərdə, bəzilərinin isə həm ədəbi dildə, həm də dialektlərdə istifadəsinə təsadüf edilmişdir. Ədəbi dil-dialekt və dialekt-dialekt müstəvisində təsadüf edilən alınmaların mənşəyi haqqında sanballı lüğətlərdən məlumatlar toplanaraq dəqiqləşdirilmişdir.Araşdırma zamanı hər iki dilin dialektlərini əks etdirən lüğətlərdən istifadə edilmişdir. Azərbaycan və türk ədəbi dillərində alınma sözlər kifayət qədər tədqiq edilmişdir, lakin dialekt səviyyəsində müqayisəli şəkildə alınma sözlər tədqiqata demək olar ki, cəlb olunmamışdır. Bu baxımdan Azərbaycan və türk dillərinin dialekt və ədəbi dil leksikasında alınma sözlərin öyrənilməsi aspektində aparılan tədqiqat işi aktuallıq kəsb edir.

Anahtar Kelimeler:

Azərbaycan Dili, Türkiyə Türkcəsi, Ədəbi Dil, Dialekteloji Vahid, Alınma Söz

Traces of a foreign language in dialects of Azerbaijani and Turkish languages

In the article, a number of important features of common loanwords used in the dialects of Azerbaijani and Turkish languages were revealed, and the analysis of loanwords in the etymological aspect was involved in the study. Issues related to the origin of a number of loanwords used in the mentioned dialects were investigated and the specific characteristics of those loanwords were analyzed. In this article, a study was conducted in the direction of revealing shared dialecticisms in the dialect and literary language lexicon of two closely related languages - Azerbaijani and Turkish. Traces of lexical units of Arabic and Persian origin were observed in the Turkish languages involved in the study. Loanwords have influenced the language either directly or indirectly. It is interesting that the traces of a foreign language were also found in the dialects of that language same as the dialects of Azerbaijani and Turkish literary languages. It happened that some borrowings are used only in dialects, and some in both literary language and dialects. Information about the origin of loanwords found at the level of literary language-dialect and dialect-dialect has been collected and specified from dictionaries. Dictionaries reflecting the dialects of both languages were used during the research. Loanwords in Azerbaijani and Turkish literary languages have been sufficiently studied, but comparative loanwords at the dialect level have hardly been involved in the research. From this point of view, the research work conducted in the aspect of the study of loanwords in the dialect and literary language lexicon of Azerbaijani and Turkish languages is relevant.

Keywords:

Azerbaijani language, Turkish language, Literary language, Dialectological Unit, Loanwords,

PDF

___

Abbasova B. (1995). Sözalma hadisəsinin əsasları. Bakı: Azərnəşr
Ayverdi İ. (2010). Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı
Azərbaycan dilinin dialektoloji lüğəti. (2007). Bakı: Şərq-Qərb.
Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti. (2006). I cild. Bakı: Şərq-Qərb.
Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti. (2006). II cild. Bakı: Şərq-Qərb.
Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti. (2006). III cild. Bakı: Şərq-Qərb.
Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti. (2006). IV cild. Bakı: Şərq-Qərb.
Baranov K.(2006). Rusko Arabskiy Slovar. I cild. Moskva: Jivoy Yazıq
Bayramov İ.(2011). Azərbaycan dilinin dialekt leksikası. Bakı: Elm və Təhsil
Eren H. (1999). Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları
Əhmədov B. (2015). Etimologiya lüğəti(araşdırmalar, mülahizələr). Bakı: Altun kitab
Karahan L. (1996). Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları
Korkmaz Z. (2014). Türkiye Türkçesi Grameri: Şekil bilgisi. Ankara:Türk Dil Kurumu Yayınları
Məhşid M. hic.1378(mil.1958). Fərhəngi-Farisi. I cild. Tehran: Peykan
Məsud C.(1922). Ər-Raid. Beyrut: Darul-elmlilmələyi
Nağısoy M., Sadıqova S.(2020). Azərbaycan ədəbi dilinin zənginləşmə mənbələri və inkişafı. Bakı: Elm
Özçelik S. (1997). Urfa Mərkəz Ağzı (inceleme, metinler, sözlük). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları
Şirəliyev M. (2008). Azərbaycan dialektologiyasının əsasları. Bakı: Şərq-Qərb
Türkiyede Halk Ağzından Derleme Sözlüğü (1993). X cilt. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Türkiye'de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü (1993). XII cilt. Ankara:Türk Dil Kurumu Yayınları.
Türkiyede Halk Ağzından Derleme Sözlüğü (1993). I cilt. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Türkiye'de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü (1993). II cilt. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Türkiye'de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü (1993). III cilt. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Türkiye'de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü (1993). IV cilt. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.