XX. YÜZYIL BAŞLARINDAKİ KAZAKİSTAN'DAKİ "ÜÇ CÜZ" PARTİSİ
Geleneksel Kazak siyasi yapısı, XIX Yüzyıl başlarında kurumsal hâle gelen Rus müdahaleleri sonucunda daha “modern” bir biçime evrilmeye başlamıştır. XIX. Yüzyılın ikinci yarısında ortaya çıkmaya başlayan Kazak aydınları, Kazak gelenek ve âdetlerini göz ardı eden bu sömürgeci Rus düzenlemelerine alternatif geliştirmekte gecikmedi. Ancak Rus sömürgeci gücünün 1822, 1867, 1868, 1886 ve 1891 yıllarında gerçekleştirdiği kapsamlı kanunlar, geleneksel Kazak siyasi yapısının parçalanarak Rus tarzı bir sistemin egemen olmasının yolunu açtı. Bir diğer deyişle Kazak siyasi yapısının modernleşmesinin kökeninde öncelikle Rus sömürgeci uygulamaları yatmaktadır. Fakat Rus kanun ve uygulamaları modernleşme sürecinin tek kaynağı değildir.
İlk Kazakça süreli yayınlar, Kazakça kitaplar, ilk Kazak siyasi partileri, Kazak kurultayları, ilk Kazak özerk yönetimi gibi uygulamalar Kazak aydınlarının girişimleriyle gerçekleşmiştir. Bu nedenle Kazak aydınlarının düşünce ve faaliyetleri Kazak siyasi modernleşmesinin ana kaynaklarından biridir. Özellikle de “Üç Cüz” partisi siyasi-demokratik görüşü savunarak Kazakların Çarlık Rusya’dan bağımsızlığını kazanmasını istemiştir. Araştırmada bu dava uğrunda mücadele veren parti ve onun kurucularından biri olan Kölbay Tögisov’un öncülüğü ile kurulan “Üç Cüz” partisi hakkında detaylı biçimde bilgi verilmektedir.
Anahtar Kelimeler:
Kazak Siyası Yapısı, Üç Cüz Partisi, Rusya, Alaş Part
“UCH JUZ” PARTY IN THE BEGINNING OF THE 20TH CENTURY IN KAZAKHSTAN
As a result of Russian interventions, that became institutional in the early 19th century, the traditional Kazakh political structure began to evolve into a more “modern" form. The Kazakh intellectuals, which began to emerge in the second half of the 19th century, were quick to develop an alternative to these colonial Russian arrangements that ignored Kazakh traditions and customs. However, the extensive laws of Russian colonial power in 1822, 1867, 1868, 1886 and 1891 paved the way for the breakdown of the traditional Kazakh political structure and the domination of a Russian-style system. In other words, the Russian colonial practices lay primarily at the root of the modernization of the Kazakh political structure. But Russian laws and practices are not the only source of modernization.
Practices like first Kazakh periodicals, books in Kazakh, first Kazakh political parties, Kazakh congresses, the first Kazakh autonomous administration were implemented by the Kazakh intellectuals. Therefore, the thoughts and activities of Kazakh intellectuals are one of the main sources of Kazakh political modernization. In particular, the “Üç Cüz” party advocated a political-democratic view and asked the Kazakhs to gain independence from Tsarist Russia. The research provides detailed information about the party that fought for this case and the “Üç Cüz” party founded under the leadership of Kölbay Tögisov as one of its founders.
___
- Abdimanov, Ömirhan, Kazak Gazetesi, Almatı 1993.
- Abdimanulı, Ömirhan, XX. Yüzyıl Başındaki Kazak Edebîyatı, Almatı 2002, s. 490.
- Atabayev, Kambar, Kazak Basını Kazakistan Tarihi Kaynakçası Olarak (1870 - 1918), Bilimsel Araştırma, Almatı 2000.
- Kurbangali, Halid, Tauarih Hamsa (Beş Tarih), Almati 1992
- Smagulova, G.H. Koyandı panayırı: kuruluşu ve gelişme tarihi, Vatan Tarihi, 2007,s.78
- Baytursın, Ahmet, “Bilim Tellalı”, Kazak, S.16, 25 Iyun/Haziran 1913, s. 4-6.
- Bimahanova,Züriyat, Kazak Gençler Süreli Yayını Tarihi (XX. yüzyıl başı – 1940 yy.) Yayınlanmamış Doktora Tezi, Almatı 2010, s. 139.
- Çekiçkesen, Pınar, Aykap Dergisinde Yayımlanan Dil Yazıları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2011, s. 41.
- Dulatulu, Mircakıp, “Hazret Sultan” Kazak Gazetesi, S.7. (18 Mart 1914), s. 2-8.
- Eleuov.T.,Ustanovlenye i Uproçenye Sovetskoi Vlasti v Kazahstane. Almatı 1961.
- Elkeyulı. B., Tögisov ve “Üç Cüz” Partisi, Almatı Akşamı, 1992 №203.
- Grigoriyev,Vladimir, İdeyno-Politiçeskaya Rabota Partiinıh Organizatsiy Kazahstana (1917-1925 gg.), Almatı 1989.
- İshakov.S, Rossiyskye Musulmane i Revolutsya, Moskova 2003.
- Karatayev, Bakıtcan,“Vatandaşlara” Kazakistan Gazetesi, S.11. (27 Mayıs 1911), s. 3-5.
- Karaş,Gumar,“Hayat Mücadelesi” Kazakistan Gazetesi, S.17. (16 Ağustos 1912), s. 2-4.
- Koygeldiyev, Mambet , Alaş Hareketi, I Cilt, Almatı 2008, s.181.
- Kumğanbayev,Jandos,“U.Ahatov Alihan Bokeyhan ve “Kazak” Gazetesi”, Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi. S.7. (25 Aralık 2012), s. 136-141
- Başlangıç: 2018
- Yayıncı: Kaşgarlı Mahmut Uygur-Çin Uygulama ve Araştırma Merkezi
Sayıdaki Diğer Makaleler
XX. YÜZYIL BAŞLARINDAKİ KAZAKİSTAN'DAKİ "ÜÇ CÜZ" PARTİSİ
Aigerim ABDIKHANOVA, Zhanat AKHMETOVA
HONAZ AĞZI’NDA GELENEKSEL TÜRKÇE BİTKİ HASTALIKLARIYLA İLGİLİ SÖZ VARLIĞI
ŞİFÂYÎ'NİN ŞERH-İ ŞEBİSTÂN-I HAYÂL'İNDE HAYATA ÖLÜME DÜNYAYA VE AHİRETE DAİR GÖRÜŞLER