Pınar KÖKSAL

ORTA ASYA’DA TARİHSEL KİMLİKLER VE ÇATIŞMA

Orta Asya Cumhuriyetlerinde 1991’den sonraki süreçte yeniden tanımlanan çeşitli kimlikler, kimi durumlarda bir çatışma ortamının doğmasına neden olmaktadır. Makalede, bu cumhuriyetlerdeki ‘kimlik’ olgusu tarihsel bir perspektiften ele alınmakta ve Sovyet sonrası dönemde yaşanan çatışmalara etkisi bağlamında incelenmektedir. Bu çerçevede ilk kısımda bölgede ‘ulus’ kimliğine verilen özel öneme değinilmiş, daha sonra ‘ulus üstü’ ve ‘ulus altı’ kimlikler iki ayrı kısım altında ele alınmıştır. Bölgedeki çeşitli kimlikler iç içe geçmiş çok katmanlı bir yapı sergilemekte oldukları için son otuz yılda bu kimliklerin birbirleriyle nasıl bir etkileşim içerisinde olduğu, nasıl örtüştüğü ya da ayrıştığı konusu önem kazanmaktadır. Sovyet sonrası dönemde bu kimliklerin yalnızca siyasi elitler ve Orta Asyalı halklar arasında değil, bölge halklarının kendi aralarında da çeşitli çatışmalara zemin hazırladığı ya da bu çatışmaların doğrudan nedeni olduğu görülmektedir. Orta Asyalı halkların kısa ve uzun vadede kimlik üzerinden yapılan siyasetin ya da kimlik nedeniyle yaşanan çatışmaların sonuçlarını görmeye devam edecekleri açıktır. 1991 sonrasında yaşanan pek çok çatışmanın temelinde bölgedeki kimliklerin tarihsel süreçlerde farklı amaçlarla da olsa tekrar tekrar şekillendirilmesi vardır. Bu tür gelişmeler göz önüne alınmadan kimlik temelli çatışmaları anlamak çok mümkün olmayacaktır

HISTORICAL IDENTITIES AND CONFLICT IN CENTRAL ASIA

In the aftermath of 1991, various identities that have been redefined in the Central Asian republics cause the emergence of an environment of conflict. In this article, the phenomenon of ‘identity’ is analyzed from an historical perspective and in terms of its impact on the post-Soviet conflicts. In this framework, in the first part, the specific importance given to the identity of ‘nation’ is mentioned, followed by the two separate sections on ‘supra-national’ and ‘sub-national’ identities. As the various identities in the region are intertwined and multi-layered, it is important to understand how in the last thirty years these identities interact and overlap with and differentiate from each other. In the post-Soviet era, it is observed that these identities are either the direct reason of or prepare a conducive environment for conflicts that emerge between the political elites and Central Asian people as well as among the Central Asians themselves. It is clear that the people of the region, both in the short and in the long run, will continue to see the results of those conflicts that emerge due to identity politics or conflicts based on identity. At the roots of many conflicts seen in the region after 1991 lie the continuous formation and reformation of identities with the purposes of serving different goals. Without taking into account such developments, it will not be possible to understand conflicts based on identity.

PDF

___

Akiner, Shirin. “Kyrgyzstan 2010: Conflict and Context”,. Central AsiaCaucasus Institute & Silk Road Studies Program, 2016. http://silkroadstudies.org/resources/2016-Akiner-Kyrgyzstan_2010- Conflict-Context.pdf.

Alkan, Haluk. Orta Asya Türk Cumhuriyetlerinde Siyasal Hayat ve Kurumlar: Kazakistan, Özbekistan, Kırgızistan, Türkmenistan,. Ankara: USAK Yayınları, 2011.

Alkan, Haluk. “Türkmenistan’da Siyasal Rejimin Geleceği: İç ve Dış Dinamikler Açısından Bir Değerlendirme”. Orta Asya ve Kafkasya Araştırmaları 1, sy 2 (2006): 1-16.

Avcı, Mesut. “İslam’ın Orta Asya Tarihi”. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi 9, sy 1 (2020): 517-28.

Avcı, Seyit Ali, ve Akbota Zholdashbekova. “Kazakistan”. İçinde Bağımsızlıklarının Yirmi Yedinci Yılında Türk Cumhuriyetleri, editör Murat Yılmaz ve Ayşe Çolpan Yaldız, 119-96. Ankara: Ahmet Yesevi Üniversitesi, 2018.

Aydıngün, Ayşegül, ve Çiğdem Balım. “Giriş”. İçinde Bağımsızlıklarının Yirminci Yılında Orta Asya Cumhuriyetleri: Türk Dilli Halklar, Türkiye ile İlişkiler, editör Ayşegül Aydıngün ve Çiğdem Balım. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını, 2012.

Aydıngün, Ayşegül, ve Hayati Tüfekçioğlu. “Avrasya’nın Merkezinden Dünyaya Açılan Ülke: Kazakistan”. İçinde Bağımsızlıklarının Yirminci Yılında Orta Asya Cumhuriyetleri: Türk Dilli Halklar, Türkiye ile İlişkiler, editör Ayşegül Aydıngün ve Çiğdem Balım, 51- 131. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını, 2012.

Balım, Çiğdem, ve Yunus Emre Gürbüz. “‘O’zbekiston Respublikası: “Özbek Modeli”’,”. İçinde Bağımsızlıklarının Yirminci Yılında Orta Asya Cumhuriyetleri: Türk Dilli Halklar, Türkiye ile İlişkiler, editör Ayşegül Aydıngün ve Çiğdem Balım, 221-311. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını, 2012.

Belokrenitsky, Vyacheslav. “Islamic Radicalism in Central Asia: The Influence of Pakistan and Afghanistan”. İçinde Boris Rumer (der.), Central Asia at the End of Transition, 152-91. New York: M. E. Sharpe, 2005.

Biard, Aurelie. “The Religious Factor in the Reification of Neo-Ethnic Identities in Kyrgyzstan”. Nationalities Papers 38, sy 3 (2010): 323- 35.

Bissenova, Alima. “Building a Muslim Nation: The Role of the Central Mosque of Astana”. İçinde Kazakhstan in the Making: Legitimacy, Symbols, and Social Changes, editör Marlene Laruelle. ABD: Lexington Books, t.y.

Bozbey, İzzet Ahmet. “Özbekistan’da İslam ve Kimlik”. İçinde Orta Asya’da Siyaset ve Toplum: Demokrasi, Etnisite ve Kimlik, editör M. Turgut Demirtepe, 285-318. Ankara: USAK Yayınları, 2012.

Brubaker, Roger. “Nationalizing Minorities, Nationalizing States, and External National Homelands in the New Europe”. Daedalus 124, sy 2 (t.y.): 107-32.

Curtis, Glenn E. “Kyrgyzstan: A Country Study”. İçinde Central Asia in Focus: Political and Economic Issues, editör Lydia M. Buyers, 117- 94. New York: Nova Science Publishers, 2003.

Curtis, Glenn E., ve Lydia M. Buyers. “‘Kazakhstan: A Country Study’”. İçinde Central Asia in Focus: Political and Economic Issues, 37-115. New York: Nova Science Publishers, 2003.

Dadabayev, Timur. “Community Life, Memory, and a Changing Nature of Mahalla Identity in Uzbekistan”. Journal of Eurasian Studies, 4, sy 2 (2013): 181-96.

Dagiev, Dagikhudo. Regime Transition in Central Asia: Stateness, Nationalism and Political Change in Tajikistan and Uzbekistan. United Kingdom: Routledge, 2014.

Dave, Bhavna, ve Pauline Jones Luong. “A Shrinking Reach of the State? Language Policy and Implementation in Kazakhstan and Kyrgyzstan”. İçinde The Transformation of Central Asia: States and Societies, from Soviet Rule to Independence, 120-55. ABD: Cornell University, 2004.

Dave, Bhavne. “Kazakhstan: Ethnicity, Language and Power”. New York: Routledge, 2007.

Devrisheva, Khalida. “Türk ve Rus Kaynakları Işığında 1989 Fergana Olayları”. Belgi Dergisi Cilt 2, No 17 (2019): 1170-87.

Dıykanbayeva, Mayramgül. Kırgızlarda Atalar Kültü. Konya: Kömen Yayınları, 2016.

Edgar, Adrienne Lynne. Tribal Nation: The Making of Soviet Turkmenistan. New Jersey: Princeton University Press, 2004.

Eker, Süer. “Orta Asya’nın İrani Halkı Tacikler ve Bağımsızlığın 20. Yılında Tacikistan”. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırması Dergis 15 (2011): 349-98.

Gürbüz, Yunus Emre. “Demokrasi ve Otoriterlik Sarkacında Kırgızistan”. İçinde Bağımsızlıklarının Yirminci Yılında Orta Asya Cumhuriyetleri: Türk Dilli Halklar, Türkiye ile İlişkiler, editör Ayşegül Aydıngün ve Çiğdem Balım, 132-219. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını, 2012.

Hartman, Jeffry W. “The May 2005 Andijan Uprising: What We Know, Central Asia-Caucasus Institute & Silk Road Studies Program”, 2016. https://isdp.eu/content/uploads/2016/06/2016-Hartman-theMay-2005-Andijan-Uprising-What-We-Know.pdf.

United Nations Security Council. “Islamic Movement Of Uzbekistan”. International Organization. Erişim 11 Temmuz 2020. https://www.un.org/securitycouncil/sanctions/1267/aq_sanctions_list /summaries/entity/islamic-movement-of-uzbekistan.

Jonson, Lena. Tajikistan in the New Central Asia: Politics, Great Power Rivalry and Radical Islam. London: I. B. Tauris, 2006.

Karagiannis, Emmanuel. Political Islam in Central Asia: The Challenge of Hizb ut-Tahrir. New York: Routledge, 2010.

Karimov, Islam. Uzbekistan on the Threshold of the Twenty-First Century. ABD: Cambridge, 1998.

Köstem, Seçkin. “Orta Asya ve Kafkasya’da Militan İslam: El Kaide Etkisi”. Ortadoğu Etütleri Cilt 2, sy 3 (2010): 181-204.

Laruelle, Marlene. “The Three Discursive Paradigms of State Identity in Kazakhstan: Kazakhness, Kazakhstanness, and Transnationalism”. İçinde Nationalism and Identity Construction in Central Asia: Dimensions, Dynamics and Directions, editör Mariya Y. Omelicheva, 1-20. ABD: Lexington Books, 2015.

Levin, Jonathan. “From Nomad to Nation: On the Constructing of National Identity Through Contested Cultural Heritage in the Republics of Central Asia”. New York University Journal of Law and Politics 50, sy 1 (2017): 295-96.

Lubin, Nancy. Labour and Nationality in Soviet Central Asia: An Uneasy Compromise. USA: Princeton University Press, 1985.

Lubin, Nancy. Labour and Nationality in Soviet Central Asia: An Uneasy Compromise. USA: Princeton University Press, 1985.

Mahapatra, Debidatta Aurobinda. “Coping with Religiosity and Extremism in Central Asia: The Case of Kazakhstan”. İçinde The State in Eurasia: Local and Global Areas, editör Anita Sengupta ve Suchadana Chatterjee, 209-23. Kalküta: Maulana Abul Kalam Azad Institute of Asian Studie, 2013.

Megoran, Nick. Nationalism in Central Asia: A Biography of the Uzbekistan-Kyrgyzstan Boundary. Pittsburg: University of Pittsburg Press, 2017.

Nunn, Sam. Calming the Fergana Valley: Development and Dialogue in the Heart of Central Asia. New York: The Century Foundation Press, 1999.

Omelicheva, Mariya Y. “Instrumentalization of Islam in Central Asia: Using Religion for Legitimizing the Governing Regimes”. Euxeinos 17, sy 23 (2017): 6-10.

Omelicheva, Mariya Y., ve Mariya Y. Omelicheva. “Introduction”. İçinde Nationalism and Identity Construction in Central Asia: Dimensions, Dynamics and Directions, vii-xxiv. ABD: Lexington Books, 2015.

Pembeci, Barış İşçi. “Religion and the Construction of Ethnic Identity in Kyrgyzstan”. REGION: Regional Studies of Russia, Eastern Europe and Central Asia 6, sy 1 (2017): 133-52.

Peyrouse, Sebastien. Turkmenistan: Strategies of Power, Dilemmas of Development. New York: M. E. Sharpe, 2012.

Peyrouse, Sebastien, ve Marlene Laruelle. “The Kazakh Neopatrimonial Regime Balancing, Uncertainties among the ‘Family,’ Oligarchs, and Technocrats”. İçinde Kazakhstan in the Making: Legitimacy, Symbols, and Social Changes, 29-61. ABD: Lexington Books, 2016.

Polese, Abel, ve Rico Isaacs,. “Between ‘Imagined’and ‘Real’ Nationbuilding: Identities and Nationhood in Post-Soviet Central Asia”. Nationalities Papers 43, sy 3 (2015): 371-82.

Pomfret, Richard. The Central Asian Economies Since Independence. New Jersey: Princeton University Press, 2006.

Radford, David. “Contesting and Negotiating Religious and Ethnic Identity in Post-Soviet Kyrgyzstan”. Central Asian Survey 33, sy 1 (2014): 15-28.

Radford, David, ve Mariya Y. Omelicheva. “Does Being Kyrgyz Mean Being A Muslim? Emergence of New Ethno-Religious Identities in Kyrgyzstan”. İçinde Nationalism and Identity Construction in Central Asia: Dimensions, Dynamics and Directions, 53-70. ABD,: Lexington Books, 2015.

Rashid, Ahmed. Jihad: The Rise of Militant Islam in Central Asia. New Haven: Yale University Press, 2002.

Rashid, Ahmed. The Resurgence of Central Asia: Islam or Nationalism? Karachi: Oxford University Press, 1998., t.y.

Ro’i, Yaacov. Islam in the Soveti Union: From World War II to Perestroika. USA: Columbia University Press, 2000.

Roy, Olivier. The New Central Asia: The Creation of Nations. London: I. B. Tauris, 2000.

Ryabakov, Maxim, ve Sally N. Cummings. “The North-South Cleavage and Political Support in Kyrgyzstan”. İçinde Domestic and International Perspectives on Kyrgyzstan’s Tulip Revolution, 77-92. United Kingdom: Routledge, 2010.

Shishkin, Philip. Restless Valley: Revolution, Murder and Intrigue in the Heart of Central Asia. USA: Yale University Press, 2013.

Spehr, Scott, ve Nargis Kassenova. “Kazakhstan: Constructing Identity in a Post-Soviet Society”. Asian Ethnicity 13, sy 2 (2012): 135-51.

Spehr, Scott, ve Nargis Kassenova,. “Kazakhstan: Constructing Identity in a Post-Soviet Society”. Asian Ethnicity 13, sy 2 (2012).

Starr, Frederick S. Ferghana Valley: The Heart of Central Asia. New York: M. E. Sharpe, 2011.

Suny, Ronald Grigor, ve Terry Martin, ed. A State of Nations:Empire and Nation-making in the Age of Lenin and Stalin. New York: Oxford University Press, 2001.

Suny, Ronald Grigor, ve Terry Martin, A State of Nations:Empire and Nation-making in the Age of Lenin and Stalin. New York: Oxford University Press, 2001.

Suyarkulova, Mohira, John Heathershaw, ve Edmund Herzig. “Statehood as Dialogue: Conflicting Historical Narratives of Tajikistan and Uzbekistan”. İçinde The Transformation of Tajikistan: The Sources of Statehood, 161-98. Birleşik Krallık: Routledge, 2013.

Taşbaş, Erhan. “Kırgızlarda ‘Yedi Ata’ Kavramı”. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırması Dergisi 29 (2018): 7-16.

Tromble, Rebakah. “From Nomadic Traditionalists to Sedentary Scripturalists? Reexamining Ethno-Religious Discourse in Central Asia”. Problems of Post-Communism 64, sy 6 (2017): 356-69.

Tunçer-Kılavuz, İdil. Power, Networks and Violent Conflict in Central Asia: A Comparision of Tajkistan and Uzbekistan. United Kingdom: Routledge, 2014.

Wachtel, Andrew. “A Tale of Two Heroes: Kyrgyzstan in Search of National Role Models”. REGION: Regional Studies of Russia, Eastern Europe and Central Asia 15, sy 1 (2016): 1-16.

Yaldız, Ayşe Çolpan. “Özbekistan”. İçinde Bağımsızlıklarının Yirmi Yedinci Yılında Türk Cumhuriyetleri, editör Murat Yılmaz ve Ayşe Çolpan Yaldız, 283-344. Ankara: Ahmet Yesevi Üniversitesi, 2018.

Yavaşgel, Emine. “Farklılık Siyaseti Üzerinden Bağımsız Kırgızistan’da Çokkültürlülük ve Çokdilli Eğitim Politikaları”. İdil Dergisi 2, sy 7 (2013): 79-118.

Yemelianova, Galina M. “Islam, National Identity and Politics in Contemporary Kazakhstan”. Asian Identity 15, sy 3 (2014): 286-301.

Yıldırım, Erdoğan, Ayşegül Aydıngün, ve Çiğdem Balım. “Türkmenistan: Aşiretten Ulusa”. İçinde Bağımsızlıklarının Yirminci Yılında Orta Asya Cumhuriyetleri: Türk Dilli Halklar, Türkiye ile İlişkiler, 397-481. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını, 2012.

Zhaparaliev, Sherbol. “Kırgızistan’da Şamanizm: Kırgız Tengrizminin Modern Çağda Yeniden Yükselişi”. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi Cilt 64 (2019): 1-22.

Zhussipbek, Galym. “Exclusivist Identities in Central Asia: Implications for Regional Stability and Cooperation”. İçinde Nationalism and Identity Construction in Central Asia: Dimensions, Dynamics and Directions, editör Mariya Y. Omelicheva, 129-45. ABD: Lexington Books, t.y

ISSN: 1306-9136
Yayın Aralığı: 1
Başlangıç: 2006
Yayıncı: Terazi Yayıncılık Basım Dağıtım Danışmanlık Eğitim Organizasyon Matbaacılık Kırtasiye Tic. Ltd. Şti.