Mehmet Alparslan KÜÇÜK, Cemal Ersin SİLİK

Hıdırellez Kültünden Dinî Ritüelli Bir Spora: “Kırkpınar Yağlı Güreşleri”

Hıdırellez, Hızır ile Hz. İlyas’ın yeryüzünde buluşmasını ifade eden bir kavramdır. O, ayrıca yaz mevsimine geçiş amacıyla 6 Mayıs’ta yapılan kutlamanın İslâmi yapıya büründürülmüş biçimi olarak da ön plâna çıkmaktadır. Çünkü Türkler, tarihî süreç içerisinde, “Hıdırellez” adı altında, yazın gelişini kutlama amacıyla çeşitli şenlikler ve panayırlar düzenlemişlerdir. Bu panayırlar ve şenlikler, yeşillik alanlarda ifa edilmiştir/edilmektedir. Zaten kelime olarak, “yeşil, yeşillik, yeşilliği bol olan alan” gibi anlamlara gelen “Hıdır/Hızır”, “yeşil” ve “yeşillik” ile özdeşleştirilmiştir/ özdeşleştirilmektedir. Böylece “Kırkpınar Yağlı Güreşleri” de Hıdırellez kutlamaları içerisinde yer alan ve çeşitli yörelerden pehlivanların katıldığı bir gelenek olarak tarihteki yerini almıştır. Ata sporu olan ve Osmanlı Dönemi’nde iki şehidin anısı ile başlayarak gelenek haline gelen Kırkpınar Yağlı Güreşleri, dinî ritüelleri bakımından diğer spor dallarından ayrılmaktadır. Türk güreşinin en büyük gösterisini teşkil eden Kırkpınar Yağlı Güreşleri, Mevlid-i Şerif ve dualar eşliğinde Cuma Namazından sonra “Allah Allah” nidalarıyla başlamaktadır. Güreşlerde pehlivanlar, “Ateşten Gömlek” olarak değerlendirilen Kıspeti, İslâmî örf ve adetlere uygun biçimde giymektedirler. Kıspeti giyen pehlivan, Kıble’ye dönük olarak “üç İhlas ve Fatiha Sureleri”ni okumaktadır. Kispette, “Allah’a kulluk, Hz. Muhammed’e ümmetlik ve Pirin Hakkı” olarak tasavvur edilen üç düğüm vardır. Zaten Kıbleye dönmeyen ve üç düğümlerin anlamını bilmeyenlerin güreş meydanında olmasının tasvip edilmediği de dile getirilmektedir. Bununla birlikte güreşe hazırlık sürecinde (peşrev) kıbleye doğru yönelme gerçekleşmekte ve pehlivanlar diz çökmüş biçimde, üç defa sağ elini yerden dizine, dudaklarına ve başına götürmektedirler. Bu; Pehlivanın gücü, ustalığı ile kibirlenmemesi ve topraktan gelip toprağa döneceğinin, kendisindeki özelliklerin Allah’ın bir emaneti anlamını ihtiva etmektedir. Ayrıca üç adım geri ve ileri gitmenin de dinî bir yorumu bulunmaktadır. Netice olarak Kırkpınar, Hıdırellez Kültü’nün bir parçası olarak İslamileştirilmiş Türklere has, yöresel bir gelenektir ve dinî ritüelleri ile diğer spor dallarından farklı bir yapı sergilemektedir.

Anahtar Kelimeler:

Hıdırellez, Kült, Kırkpınar, Güreş

A Sports with Religious Rituals from Hıdırellez Cult: “Kırkpınar Oil Wrestling”

Hıdırellez, which is a concept that expresses the meeting of Khidr and Elijah on the earth. It is also on the foreground as a form of celebration on May 6th, in order to transition to the summer season, as an Islamic structure. In the historical process, the Turks organized various festivals and fairs in order to celebrate the coming of summer, under the name of “Hıdırellez”. These festivals and fairs are performed in the green areas. “Hidir/Khidr” which is inferred as a meaning “green, green area, green area abundant” is identified with “green” and “green area”. Thus, "Kırkpınar Oil Wrestling" took place in the history as a tradition which is included in the Hıdırellez celebrations and participated in various regions by wrestlers. Kırkpınar Oil Wrestling, which is an ancestor sport and became a tradition starting with the memory of two martyrs during the Ottoman Period, is separated from other sports branches in terms of religious rituals. Kırkpınar Oil Wrestling which is depicted as the most beautiful and eximious of greasy wrestling, begins with shout “Allah Allah” accompanied with Mevlid-i Sharif and prayers after the Friday prayer. In wrestling, wrestlers wear Kıspet which is evaluated as “Bed of Nails” according to Islamic customs and traditions. The wrestler who wears Kıspet reads “Three Ihlas and Fatiha surahs” towards Kiblah. Kıspet has three knots which are revive in mind as “Serve Allah, Ummah the Prophet (Muhammad) and Right of Pir”. It is also stated that wrestlers who do not return to Kiblah and who do not know the meaning of the three knots are not allowed to be in the wrestling square. However, in the process of preparing for the wrestling (peşrev), the wrestlers turn towards Kiblah and the wrestlers are kneeling, taking their right hand from the ground three times, to the knees, to their lips and to their heads. It means that the wrestler is not to be arrogant with his power and mastery, wrestler come from the earth and he will turn to the earth again and his own characteristics mean a trust of Allah. There is also a religious interpretation of going three steps back and forth. As a result, Kırkpınar is a local tradition that belongs to the Turks as part of the Hıdırellez cult and exhibits a different structure from other sports branches with its religious rituals.

Keywords:

Hıdırellez, Cult, Kırkpınar, Wrestling,

PDF

___

Acıpayamlı, O. (1978). “Türkiye’de Bahar Bayramı Hıdırellez”, Antropoloji Dergisi, S. 8, s. 21-25.
Aktürk, S. (2014). Türkiye’de Hıdırellez Etrafında Oluşan Folklorik Unsurlar Üzerine Bir İnceleme, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
Aras, E. (2002). “Türklerde Hıdrellez Geleneği”, Milli Folklor, Yıl 14, S. 54, s. 39-54.
Arslan, F. (2012). “İstanbul’da Hıdrellez Geleneğinin Geçmişi, Bugünü ve Yarını: Ahırkapı Örneği”, Folklor/Edebiyat, C.18, S.71, 3, s. 201-235.
Atabeyoğlu, C. (1985). “Tanzimattan Cumhuriyete Spor”, Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, C.6, İstanbul, İletişim Yayınları, s. 1474-1489.
Ayağ, A. (1983). Türklerde Spor Geleneği ve Kırkpınar Güreşleri, İstanbul, Divan Yayınları.
Aydın, M. (1986). “Türklerde Hızır İnancı”, Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S.2, s. 51-77.
Aydın, M. (2005). Ansiklopedik Dinler Sözlüğü, Konya.
Baykara, T. (2001). Türk Kültür Tarihine Bakışlar, Ankara, Atatürk Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayım: 252.
Bell, C. (2009). Ritual Theory, Ritual Practice, Oxford University Press.
Boratav, PN. (1994).100 Soruda Türk Folkloru, İstanbul, Gerçek Yayınevi.
Çelebi, İ. (1998). “Hızır”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 17, s. 406-409.
Çetin, İ. (2002). “Türk Mitinde Kut İyesi Kıdır ve Medeniyetin Değişikliğinde Kıdır’dan Hızır’a Geçiş”, Milli Folklor Dergisi, S. 54, s. 30-34.
Çobanoğlu, Ö. (2000). “Yapısal Ve İşlevsel Bakımdan Geleneksel Bayramlar Bağlamında Nevruz Ve Hıdrellez”, TürkBilig Türkoloji Araştırmaları Dergisi, S.1, s. 51-59.
Delice, H. (2011). Kırkpınar Türklerde Spor Anlayışı ve Kırkpınar Ruhu, İstanbul, Babıali Kültür Yayıncılığı.
Demirci, H. (2008). Türk Kültüründe Bayram Anlayışı ve Türk Dünyasında Bayramlar, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Kayseri.
Dervişoğlu, M. (2012). Kırkpınar Güreşleri’nin Halkbilimsel Açıdan İncelenmesi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Edirne.
Döğüş, S. (2015). “Anadolu’da Hızır-İlyas Kültü ve Hıdrellez Geleneği”, Türk Kültürü Ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 74, s. 77-100.
Edirne Kırkpınar Er Meydanı. (2015). Edirne Belediyesi Yayınları.
Emiroğlu, K., Aydın, S. (2003). Antropoloji Sözlüğü, Ankara, Bilim ve Sanat Yayınları.
Erdem, H. (2009). Doğuşundan Günümüze Kırkpınar Güreşleri, Edirne, Ceren Yayıncılık.
Erler, MY., Özyurt, S. (2012). “Türk Kültüründe Kadimden Günümüze Ulaşan Sosyal Örgütlere Dair Bir Misal: Salâvatçılıktan Cazgırlığa”, Studies of The Ottoman Domain, C.2, S.2, Şubat, s. 39-56.
Fişek, K. (1985). 100 Soruda Türkiye Spor Tarihi, İstanbul, Gerçek Yayınevi.
Gökkaya, ÖK. (2014). Kıspet, Ed. Fatih Genel, Çanakkale, Zeytin Yayın Grubu.
Gözükızıl, Ö. (2013). Çanakkale Halk Kültürü I, Çanakkale, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Yayınları No: 106.
Günay, Ü., Güngör, H. (1998). Türk Din Tarihi, Kayseri, Laçin Yayınları.
Güven, Ö. (1999). Türklerde Spor Kültürü, Ankara, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
Hançerlioğlu, O. (2000). Dünya İnançları Sözlüğü, İstanbul, Remzi Kitabevi.
Harman, ÖF. (2000). “İlyas”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 22, s. 160-162.
Haunerland, W. (2013). “Ritüel”, İslamiyet-Hıristiyanlık Kavramları Sözlüğü, Ankara, C.2, s. 633-634
http://www.edirnekirkpinar.com/tr/arsiv/7-osmanli-donemi-belgeleri, 23.02.2018.
İnalcık, H. (1993). “Edirne'nin Fethi”, Edirne Edirne’nin Fethi 600. Fethi Yıldönümü Armağan Kitabı, Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Kahraman, A. (1989). Cumhuriyete Kadar Türk Güreşi, Ankara Kültür Eserleri Dizisi, C. I-II.
Kahraman, N., Arıkan, R. (2015). “Orta Asya’dan Bilecik’e Hıdırellez”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 15/1 Yaz, s. 13-28.
Karahüseyinoğlu, MF. (2007). “Kırkpınar Yağlı Güreşlerinin Değişen Gelenekleri”, Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, C. 9, S. 2, s. 1-8.
Küçük, A., Küçük, MA. (2011). Türkistandan Türkiye’ye Alevilik-Bektaşilik, Ankara, Berikan Yayınevi.
Küçükaltan, D., Oğuzhan, A., Apak, S. ve Boyacıoğlu, EZ. (2005). “Bölgesel Kalkınmada Kültürel Turizmin Etkisi: Kırkpınar Yağlı Güreşleri Örneği”, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 6, S. 1, Haziran, s. 1-22.
Ocak, AY. (1985). İslâm-Türk İnançlarında Hızır Yahut Hızır-İlyas Kültü, Ankara, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü. Ocak, AY. (1998). “Hıdrellez”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 17, İstanbul.
Olgun, H. (2016). “İbadet, Ritüel ve Kurban”, Milel ve Nihal, 13 (2), s. 82-99.
Önal, MN. (2008). “Muğla’da Hıdırellez Bayramı”, 38. ICANAS Edebiyat Bilimi Sorunları ve Çözümleri Uluslararası Sempozyum Bildirileri, Ankara, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları, s.1187-1208.
Örnek, SV. (1971). Etnoloji Sözlüğü, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları:200.
Özcan, A. (1996). “Güreş”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 14, s. 317-320.
Polen Dergisi. (1999). “Geleneksel Spor Dalları”, Mayıs, s. 10-12.
Roux, JP. (1994). Türklerin ve Moğolların Eski Dini, Çev.: Aykut Kazancıgil, İstanbul, İşaret Yayınları.
Sezer, A. (1999). Kırkpınar, İstanbul, Sportif Yayıncılık.
Tunca, A. (2016). Edirneli Adalı Halil Pehlivan’ın Güreşleri ve Güreş-Yağlı Güreş - Kırkpınar..., Edirne Belediye Başkanlığı Yayınları No:21.
Uca, A. (2007). “Türk Toplumunda Hıdırellez-I”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S.34, Erzurum, s. 113-138.
Uludağ, S. (1998). “Hızır”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 17, s. 409-411.