KATILIM BANKALARININ MURABAHA İŞLEMLERİNDE MALIN KABZI MESELESİNİN İSLAM HUKUKU AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

20. yüzyılda köklü bir şekilde değişen dünya düzeniyle ve kapitalist/liberal ekonomik sistemin güç kazanmasıyla birlikte toplumların ve bireylerin ticaret, para ve tüketim anlayışlarında da ciddi değişimler gerçekleşmiştir. Söz konusu değişim ve kırılmalar neticesinde şekillenen modern ekonomik sistemde bankalar daha güçlü bir şekilde yer almışlar ve eskiye oranla faaliyet alanlarını genişletmişlerdir. Faizli kredi sistemi üzerine kurulu olan bu bankalar nicelik olarak da artmış, İslam ülkeleri de dahil olmak üzere pek çok ülkede varlık göstermeye başlamışlardır.  İslam dininde yasaklanmış olan faize dayalı konvansiyonel bankacılık sisteminin İslam ülkelerinde faaliyet gösteriyor olması Müslümanları rahatsız etmiş ve alimleri bu konuda çözüm arayışına sevk etmiştir. Bu arayışın neticesi olarak günümüzde “katılım bankacılığı” veya “faizsiz bankacılık” diye isimlendirilen bankacılık sistemi İslam ülkelerinde uygulanmaya başlamıştır. Etkin bir biçimde faaliyet gösteren konvansiyonel bankaların İslami bir alternatifi olarak görülen katılım bankalarında mevduat işlemleri karz-ı hasen, murabaha, icare, müşareke ve mudarebe gibi İslam dininde izin verilen alışveriş şekillerine dayalı olarak yürütülmektedir.   Varlıklarını sürdürebilmek için aynı piyasada faaliyet gösteren konvansiyonel bankalarla rekabet etmek zorunda olan katılım bankaları, zaman içinde İslami kurallara göre hareket etme şiarından bazı tavizler vermişlerdir. İslam alimlerinin bir kısmı tarafından bu bankaların kuruluş amacına halel getirecek nitelikte görülen bu tavizler zaman içinde problem halini alarak ulemanın gündemine oturmuş ve bu minvalde pek çok çalışma kaleme alınmıştır. Katılım bankalarının, kredi vermek amacıyla sıkça başvurduğu murabaha uygulamasında malı fiilen teslim almadan ve fatura, tapu gibi belgeleri kendi adına düzenletmeden müşteriye satması da bu tavizler arasında yer almaktadır. Katılım bankalarının depolama, nakliye ve vergi gibi masrafları azaltarak kâr oranlarını artırmak amacıyla başvurduğu bu uygulama, bazı alimler tarafından İslam’da satım akdinin gereklerinden olan kabz unsurunu ihlal ettiği ve bankayı, diğer bankalar gibi sıradan bir finansör durumuna getirdiği gerekçesiyle eleştirilmiştir. Bu eleştiriler çerçevesinde bu çalışmada gayrimenkul ve menkul mallarda teslimin ne ile gerçekleşeceği, bankanın teslim için müşterisine vekalet vermesinin caiz olup olmadığı, tapu ve ruhsat gibi kayıtların kabz yerine geçip geçmediği, kabzedilmeyen mal üzerinde ne gibi tasarruflar yapılabileceği sorularına cevap aranmıştır. 

EVALUATION OF THE ISSUE OF DELIVERY OF PROPERTY IN PARTICIPATION BANKS' MURABAHA TRANSACTIONS FROM ISLAMIC LAW PERSPECTIVE

Abstract      In the 20th century, with radically changing world order and the capitalist/liberal economic system, individuals’ understanding of trade, money and consumption changed seriously. This modern economic system embodied form of banks strongly, and these banks have expanded areas of operations more than the past. These banks were based on interest loan system. They also increased in quantity. They were in existence in many countries, including Islamic countries.       Conventional banking system, which is based on interest rates, has bothered Muslim scholars and has incited them to the search for solutions in this regard. As a result of this searching, the banking system, which is called as "participation banking" or "interest free banking" began to be implemented in Islamic countries. The deposit transactions in participation banks are carried out in accordance with forms of permitted shopping in Islam, such as qard-i hasen, murabaha, ijara, müşaraka and mudaraba.       Participation banks, made some concessions to act according to Islamic rules in time. These concessions caused some problems in time, and Muslim scholars wrote a lot of work in this manner. Participation banks sell goods without virtual delivery and without drawing up documents in customer’s name in murabaha application. This is also considered as a concession. This practice has been criticized by some scholars. Within the framework of these criticisms, this study will seek an answer for important questions about delivery in murabaha application. Keywords: Delivery, Murabaha, Participation Banking, Contract

___

  • Abdülgani El-Meydani, El-lübâb fi şerhi’l-Kitâb, Mektebetü’l-İlmiyye, Beyrut, Lübnan
  • Abdüssadık b. Hallikan, Bey’u’l-murabaha li’i-amiri bi’ş-şira kema yecrihi fi’l-mesarifi’l-Mağribiyye, Marakeş İlmi Meclisi Yayınları, 1. Baskı, 2011
  • Aktepe, İshak Emin, Sorularla Katılım Bankacılığı, Türkiye Katılım Bankaları Birliği Yayınları, İstanbul, 2013
  • Alâuddin es-Semerkandi, Tuhfetü’l-fukahâ, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 2.Baskı, 1994
  • Apaydın, H. Yunus, "Kabz", DİA, XXIV, 45-49
  • Atalay, Arif, İslam Hukukunda Kabz, (Doktora Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya, 2012)
  • Cebeci, İsmail, Modern İslam İktisadı Literatüründe Murabaha Tartışmaları, (Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2010)
  • Dönmez, İbrahim Kafi, "Murabaha", DİA, XXXI, 148-152
  • Karaman, Hayretttin, “Akid”, DİA, II, 251- 256
  • Kasani, Bedaiu’s-sanai’fi tertibi’ş-şerâi’, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 2. Baskı, 1986
  • Kisbet, Mustafa, İslam Hukukuna Göre Satım Akdinde Malın Kabz ve Teslimi, (Doktora Tezi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa, 2010)
  • -------------, "İslam Borçlar Hukukunda Kabzın Akitlere Etkisi", İHYA Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi, c: 1, sayı: 2, 2015
  • Komisyon, Mecelle-i ahkam-ı adliyye, Nur Muhammed- Karhane Ticaret Kütüb, Arambağ
  • Kuru, Hamza, Geçmişte ve Günümüzde Finansman Yöntemi Olarak Murabaha, (Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Ortadoğu ve İslam Ülkeleri Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul, 2015)
  • Mecdüddîn El-Mevsılî, El-İhtiyâr li ta’lili’l-Muhtâr, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 3. Baskı, 2005
  • Topal, Şevket, İslam Hukukuna Göre Satım Akdinde Mülkiyetin İntikali, (Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun, 1995)
  • Vehbe Zuhayli, El-fıkhu’l-islami ve edilletüh, Daru’l-Fikr, Suriye, Dımaşk
  • Yusuf el-Karadâvî, Bey’u’l-murabaha li’i-amiri bi’ş-şira kema tecrihi’l-mesarifi’l-islamiyye, Doha, 1983