Sözlü Kültür Ürünlerinin İcra Zamanıyla İlgili Bir Tabu: İran Türklerinden Bir Örnek

Günümüz halk edebiyatı araştırmalarında bağlam merkezli araştırmaların geçmişe oranla daha fazla olduğunu söylemek mümkündür. Şöyle ki özellikle saha araştırmasına dayalı çalışmalarda, derlenen anlatı metinleriyle birlikte bu anlatıların yaratılıp aktarıldığı ortam dikkate alınmaktadır. Bu ortama bağlı olarak anlatıcı, dinleyici, anlatı zamanı ve yeri ile ilgili veriler halk edebiyatı çalışmalarına dâhil edilmekte. Ancak bağlamın dikkate alındığı günümüzde maalesef sözlü kültür geleneğinin oldukça zayıfladığı da bir gerçektir. Yani köklü bir sözlü kültür ortamında yetişmiş kuşaklar aramızdan ayrılırken yeni kuşağın bu geleneği sürdürmediği, kısacası sözlü kültür ortamının oldukça zayıfladığını görmekteyiz. Türk sözlü kültürünün yaşayan son canlı temsilcileri kuşkusuz bu dünyadan ayrıldıklarında bir miti, efsaneyi, masalı veya bir inanç pratiğini kendileriyle birlikte götüreceklerdir. Bununla birlikte Anadolu dışında Türk sözlü geleneğinin yaşatıldığı yerlerden biri olan İran Azerbaycanı’nda az da olsa sağlam bir sözlü geleneğin varlığını günümüze aktaran anlatıcılara rastlamak mümkün. Bu nedenle incelememizde İran Azerbaycan’ında yaşayan bir masal anlatıcısından derlediğimiz masal ve bilmece anlatım zamanına dair miti, aktarım tarzı ve içeriği bakımından çözümlemeye çalıştık. Gündüz masal anlatmanın, gece de bilmece sormanın tabu olduğu eski geleneği yansıtan bu mit, genel olarak Türk sözlü geleneğinde anlatım zamanıyla ilgili inanç ve uygulamalarla kıyaslanarak ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Masal, Bilmece, Tabu, İran Türkleri

A Taboo Regarding the Performance of Oral Culture Products: An Example from Iranian Turks

We can express that in today's folk literature studies, context-centered studies are more common than in the past. So, especially in field research studies, the environment in which these narratives are created and transferred together with the compiled narrative texts is taken into account. Depending on this environment, data about the narrator, listener, narrative time and place are included in folk literature studies. However, it is a fact that the oral culture tradition has weakened considerably today, when the context is taken into account. In other words, while the generations that grew up in a deep-rooted oral culture environment are leaving us, the new generation does not continue this tradition, in short, we see that the oral culture environment has weakened considerably. The last living representatives of Turkish oral culture will undoubtedly take a myth, legend, tale or a belief practice with them when they leave this world. At the same time, it is possible to come across narrators who convey the existence of a solid oral tradition to the present day in Iranian Azerbaijan, which is one of the places where the Turkish oral tradition is kept alive outside of Anatolia. For this reason, in our study, we tried to analyze the myth about the time of tale and riddle narration, which we compiled from a storyteller living in Iranian Azerbaijan, in terms of transmission style and content. This myth, which reflects the old tradition in which telling tales during the day and asking riddles at night is taboo, has been discussed by comparing it with the beliefs and practices related to narration time in the Turkish oral tradition in general.

Keywords:

tale , riddle, taboo, Iranian Turks,

PDF

___

AÇA, Mehmet (2007). “Destan ve Masal Anlatımı Zamanı ile Ortamını Belirleyen İnanışlar Nelerdir?” I. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kurultayı (9-15 Nisan 2006, Çeşme-İzmir) Bildiri Kitabı I. Ed. Fikret Türkmen, Gürer Gülsevin. Ankara: Ege Üniversitesi Yay, s. 13-22.
AKBULUT, İlhan (2003). “İslam Hukukunda Suçlar ve Cezalar”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 52, S. 1, s. 167-181.
AMOS, Dan B. (2006). “Şartlar ve Çevre İçinde Folklorun Bir Tanımına Doğru” (çev. Metin Ekici), Halk Biliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 1, Yay. Haz. M. Öcal Oğuz vd. Ankara: Geleneksel yay., s. 27-39.
BAŞGÖZ, İlhan; Andreas Tietze (1999). Türk Halkının Bilmeceleri. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı yay.
ÇAĞATAY, Saadet (1974). “Türklerde Bâtıl İnançlar Arasında Tabu”, I. Uluslararası Türk Folklor Semineri Bildirileri 8-14 Ekim 1973, Ankara: Başbakanlık Basımevi, s. 365-372.
ÇOBANOĞLU, Özkul (2005). Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş. Ankara: Akçağ.
DOUGLAS, Mary (2017). Saflık ve Tehlike Kirlilik ve Tabu Kavramlarının Bir Çözümlemesi (çev. Emine Ayhan). İstanbul: Metis Yay.
DUNDES, Alan (2006). “Doku, Metin ve Konteks” (çev. Metin Ekici), Halk Biliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 1, Yay. Haz. M. Öcal Oğuz vd. Ankara: Geleneksel yay. , s. 40-52.
ELİADE, Mircea (1993). Mitlerin Özellikleri. İstanbul: Simavi Yay.
FRAZER, George J. (2019). Ruhun Tehlikeleri ve Tabu (çev. İsmail Hakkı Yılmaz). İstanbul: Pinhan Yay.
__________ (2021). Altın Dal Dinin ve Folklorun Kökleri (çev. Mehmet H. Doğan). İstanbul: Yapı Kredi Yay.
GÜLTEKİN, Mustafa (2017). “Kazan Tatar Türklerinde Masal Anlatma Geleneği”, Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 7–Sayı 14, Aralık, s. 358-373.
LVOVA, E. L. vd (2013). Güney Sibirya Türklerinin Geleneksel Dünya Görüşleri, Simge ve Ritüel (çev. Metin Ergun). Konya: Kömen Yay.
ÖRNEK, Sedat V. (2014). 100 Soruda İlkellerde Din, Büyü, Sanat, Efsane. Ankara: BilgeSu yay.
ŞAHİN, Halil İ. (2004). Balıkesir Çepni Kültürü. Yüksek Lisans Tezi. Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi.
Tan, Mine (1990). “Eğitimde Bedensel Ceza”, A.Ü.Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 23 (2), s. 545-556.
Elektronik Kaynaklar URL-1: Başgöz, İlhan (1974). “Türk Bilmecelerinin Fonksiyonları” (Çev. A. Levent Alpay), Folklora Doğru 37, Aralık, BÜFK » FD 37. Sayı (boun.edu.tr), ss. 29-38.
URL-2: Sokolov, Yuri M. (1975). “Bilmeceler” (Çev.Uğur Sarı), Folklora Doğru 38, BÜFK » FD 38. Sayı (boun.edu.tr), ss. 13-16.
URL-3: Şaul, Mahir (1974). “Dünyada Bilmece Araştırmaları”, Folklora Doğru 37, Aralık, BÜFK » FD 37. Sayı (boun.edu.tr), ss. 80-86.
Sözlü Kaynak KK: Gülistan Tesellizâde, Kadın, 71, Hımıs (İran), Ev hanımı, Okula gitmemiş, 01.05.2022