ALMANYA'DA SÖZLÜ EDEBİYAT TÜRLERİ HAKKINDA YAPILMIŞ ÇALIŞMALAR BAĞLAMINDA ANDRÉ JOLLES'İN TEMEL FORMLAR TİPOLOJİSİ ÜZERİNE BİR İNCELEME

Fransa’ya karşı birlikte zafere ulaşan eyaletlerin birleşmesiyle Alman ulus devleti Alman İmparatorluğu adıyla 1871 yılında federatif monarşi olarak kurulmuştur. Çok önceki yıllarda başlayan halkbilimi çalışmaları, Almanya olarak birleşen eyaletlerdeki folklor ürünlerinin derlenmesi ve arşivlenip korunma çalışmaları bu dönemde çok büyük bir güç kazanmıştır. Alman halk edebiyatında tür tanımları, halk edebiyatı çalışmalarıyla eş zamanlı başlamıştır. Toplanan ürünler çoğalarak karmaşık bir yığın oluşturunca masal, destan, efsane ve mitler arasında anlam ve biçim benzerlikleri bir alan problemi yaratmıştır. Şiir, destan, efsane, mit gibi türlerin sınırlandırılması yahut karşılaştırılması ilk defa Herodot ile Aristo gibi düşünürler tarafından sistematize edilmiştir. Eski Çağ ve Orta Çağa ait tecrübelerden çok daha sonra sözlü Alman kültürünü araştırmaya başlayan J. G. Herder, halk şarkısı terimini, halkbilimi kavramı içinde kullanmıştır. Bu gelişmelerin ardından Grimmler masal, mit, efsane çalışmalarıyla alanın tür tipolojisinin temellerini atmışlardır. Almancada halk edebiyatının tipolojik tasnifleri volkslied (halk şarkısı) ve masal türleri üzerine olmuştur. Tür monografilerinin ulus devletlerin ortaya çıktığı zamanda Avrupa ülkelerinde hızla yayılması ve bu arşivlerin Orta Asya, Uzak Asya, Güney Asya, Hindistan, Afrika çalışmalarıyla genişlemesi halk edebiyatı türlerinin sınıflandırılmasına büyük katkılar yapmıştır. 1929 yılında Avrupa tür çalışmaları kuramlarını Alman kültürü perspektifiyle ele alan temel formlar anlayışı böyle bir zamanda ortaya çıkmıştır. André Jolles Alman halk edebiyatı anlatı tür ve biçimlerini dokuz tür altında toplamış, tasnif etmiştir. Her bir türü tarihî ve güncel durumuyla birlikte incelemiştir. Türleri tek başına ayrıştırmadan kendi aralarındaki etkileşimle birlikte ele almıştır. Menkıbe, destan ve mit tür grubu üzerinden bir tasnifleme modeli geliştirmiştir. Motifleri, işlevi ve yapısını dikkate alarak evrensel bir tür olan masala ayrı bir yer vermiştir. Böylelikle türleri ayrıştırıp parçalamadan tek demette toplayıp bütüncül bir form kuramı ortaya çıkartmış ve buna temel formlar adını koymuştur. Almanya’da doğan ve gelişen bu tasnif sisteminin incelenmesi Türkiye’deki sözlü kültür çalışmalarına katkı vermek amacını taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler:

tür tipolojisi, temel form, geleneksel tür

Basic Forms in Oral Literature

The German nation-state was established as a federative monarchy in 1871, under the name of the German Empire, with the unification of the provinces that won together against France. Folklore studies, which started many years ago, accelerated the collection, archiving and preservation of folklore products in the states united as Germany. Genre definitions in German folk literature started simultaneously with folk literature studies. The collected products multiplied, forming a complex pile; thus, similarities in meaning and form between fairy tales, epics, legends and myths have created a field problem. The limitation or comparison of genres such as poetry, epic, legend and myth was first systematized by thinkers such as Herodotus and Aristotle. J. G. Herder used the term folk song for the first time in the concept of folklore after the experiences of Ancient and Middle Ages. Then, Grimms established the genre typology of the field with their fairy tales, myths and legends studies. The first genre classifications of folk literature in German were on Volkslied and fairy tale genres. The rapid spread of genre monographs in European countries at the time of the emergence of nation-states and the expansion of these archives with studies in Central Asia, Far Asia, South Asia, India and Africa made great contributions to the classification of folk literature genres. In 1929, the book called Einfache Forms, which deals with European genre studies theories from the perspective of German culture, emerged at such a time. André Jolles classified German folk literature narrative genres and forms into nine in his work, which is the subject of our study. André Jolles followed a detailed study of over twenty-five pages per genre, with each species' own history, current status. It has dealt with most of the species together with the interaction among themselves, without isolating them alone. Due to its relationship with historical ancient genres, he developed a classification model together with epic and myth, taking the legend to the top. Being a universal genre, taking into account its motifs, function and structure compared to others, masala has given a separate place compared to the others. On the other hand, he tried to establish a holistic theory of literary main form under the name of Einfache Forms by classifying the genres in a single basket without separating them. Jolles of the classification system, species revealed to belong to the German-European peoples will also provide comparative literature with the opportunity to study in Turkey.

Keywords:

Genre typology, basic form, traditional genre,

PDF

___

AKKAYA, Şükrü (1951). “Herder: Şahsiyeti ve eserleri”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, Cilt 9, Sayı 1-2, s. 165-173.
ALANGU, Tahir (2020). Türkiye Folkloru El Kitabı, haz. İsmail Görkem, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
BAUMAN, Richard (1997). “Tür”, (çev. H. S. Sipahioğlu), Milli Folklor, Bahar 1997, S. 33, s. 96-98.
BAUSİNGER, Hermann(1680). Formen der „Volkspoesie", Berlin: Erich Schmidt Verlag.
BEN-AMOS, Dan (2011). “Halkbilimi Öğreniminde Tür Kavramının Konumu”, Çev.: Meriç Kurtuluş, Milli Folklor, Yıl 23, Sayı 91, s. 226-242.
ÇOBANOĞLU, Özkul (2002). Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş, Ankara: Akçağ Yayınları.
HAMANN, Johann Georg (1999), Sämtliche Werke. Historisch-kritische Ausgabe (Hg. von Josef Nadler), 6 Cilt, Wien 1949-1957, Wuppertal; Tübingen: Repr. Nachdruck.
GÖRKEM, İsmail, (2005) “Tahir Alangu’nun Folklor Anlayışı”, Prof. Dr. Fikret Türkmen Armağanı, İzmir: Kanyılmaz Matbaası, s. 293-302.
GRİMM, J. und GRİMM W. (1854). Deutesches Wörterbuch / DWB, 1854-1961 16 Cilt, Fasikül 32, Leibzig: Verlag von S. Hirzel.
JOLLES, André (1999). Einfache Formen: Legende, Sage, Mythe, Rätsel, Spruch, Kasus, Memorabilie, Märchen, Witz. Tübingen: Niemeyer Verlag.
KORKMAZ, M. Akif (2006). “Türkü Türü ve Doğu Karadeniz Türkü Kültürü”, Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
KORKMAZ, M. Akif (2020). “Alangu Problemi: Tahir Alangu’nun Türkiye Folkloru Külliyatı ve Masal Tezine Dair”, Halk ve Bilim Arasında Bir Ömür Prof. Dr. İsmail Görkem Armağanı, (haz. Erhan Çapraz, B. Görkem vd.). Konya: Kömen Yayınları, s. 123-136.
KÖPRÜLÜ, M. Fuad (2003). Türk Edebiyatı Tarihi, Ankara: Akçağ Yayınevi.
MİCHLER, Werner (2015). Kulturen der Gattung Poetik im Kontext, 1750 – 1950. Göttingen: Wallstein Verlag.
OCAK, A. Yaşar (1992). Kültür Tarihi Kaynağı Olarak Menâkıbnâmeler (Metodolojik Bir Yaklaşım), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
RÜCKERT, Friedrich, (1882). “Naturpoesie”, Gesammelte Poetische Werke. Frankfurth am Main: J.D. Sauerländer’s Verlag.
İnternet Kaynakları Prof. Dr. A. JOLLES’in yaşam öyküsü için “Professorenkatalog der Universität Leipzig” URL-1: https://research.uni-leipzig.de/catalogus-professorum-lipsiensium/leipzig/Jolles_230.html (E.T.: 10.12.2020).
Grimmlerin Almanca sözlüğü URL-2: http://woerterbuchnetz.de/cgi-bin/WBNetz/wbgui_py?sigle=DWB (E.T.: 11.12.2020).
Alman filozof Johann Georg HAMANN, halk şarkısı yahut halk şiirine dair Almanca - İngilizce metinler URL-3: http://assets.cambridge.org/97805218/06398/excerpt/9780521806398_excerpt.pdf ve https://www.projekt-gutenberg.org/hamann/aestnuce/aestnuce.html (E.T.: 10.12.2020).