Dilde, Fikirde ve Eylemde Birlik: Hasan Zerdabi, İsmail Gaspıralı ve Alimerdan Topçubaşov

20’nci yüzyılın ikinci yarısında itibaren Rus Çarlığı’nın egemenliği altındaki Türklerin yaşadığı bölgelerde birbiri ardına yeni gazeteler yayınlanmaya başlamış ve hızla yayılmıştır. Bu faaliyetin hemen ardından yine aynı bölgelerde derslerin yeni yöntemle verildiği “Usul-i Cedit” okulları açılmaya başlanmıştır. Elde edilen başarı ve uygun şartların yaratılmasına bağlı olarak bu iki faaliyeti siyasi örgütlenme ve buna bağlı olarak siyasi hareketlerin yayılması takip etmiştir. Bu çalışmada, Rusya sınırları içinde yaşayan Türk dilli halklar arasında milli özgürlük ve aydınlanma hareketinin gelişmesine büyük katkı sağlayan ve basının, modern okulların ve siyasi hareketlerin oluşmasına öncülük yapan Hasan Zerdabi, İsmail Gaspıralı ve Alimerdan Topçubaşov’un düşünce ve eylemleri ele alınmış, “Dilde, Fikirde ve Eylemde Birlik" formülünün uygulamaya geçiş süreci incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Usul-i Cedit, Okul, Basın, Aydınlanma

Unity in Language, Thought, and Act: Hasan Zerdabi, İsmail Gaspıralı and Alimerdan Topçubaşov

From the second half of the 20th century, new newspapers were published in the regions where the Turks lived under the Russian Tsarist Rule. Immediately after this activity, Usul-i Cedit/Modern Method schools where courses were given with the new method were started to be opened. Based on the success achieved and the creation of appropriate conditions, these two activities were followed by the political organization and the extension of the political movements accordingly. In this study, the thoughts and actions of Hasan Zerdabi, İsmail Gaspıralı and Alimerdan Topçubaşov, who contributed to the development of the national liberation and enlightenment movement among the Turkish-language speaking peoples living in Russia and which pioneered the formation of the press, modern schools and political movements were discussed. In this study, the transition process of Language, Idea and Unity in Action! formula, which is mentioned by these three great Turks, has been examined.

Keywords:

Usul-i Cedit/Modern Method School, Press, Enlightenment, Political Movement,

PDF

___

KAYNAKCA:Abdiraşidov, Zaynabidin. (2011). Annotated Bibliography of Turkestani Materials in the Newspaper Tercüman (1883-1917), Tokyo: University of Tokyo http://www.academia.edu/1467891/Annotated_bibliography_of_Turkestani_materials_in_the_newspaper_Tarcumān_1883-1917_(Erişim: 22.10.2018).Azerbaycan Cumhuriyetinin Devlet Arşivi (ARDA), f. 3172, s.1, i. 2, v. 39-40Gaspıralı, İsmail (1883). “Şark meselesi”, 25 Ağustos Tarihli Tercüman GazetesiGöyüşov, Ziyeddin (2010). “Hasan bey Melikov Zerdabi ve “Ekinçi”, Bakü: Azerneşr YayıneviHanifa Hanım Melikova, (2006). “Hasan Bey Melikov Zerdabi’nin Biografiyası”, Zerdabi Matbuat Merkezi, http://archive.li/74xru#selection-681.0-687.60 (Erişim: 22.10.2018)Hasanlı, Cemil. (2013), Tarihi Şahsiyetin Tarihi Alimerdanbey Topçubaşov, Bakü: Azerbaycan Diplomatik Akademiyası Hasanzade, Turan (2005), Ekinci Gazetesi Tam Metin (1875-1877), Bakü: Avrasya Presİbrahimli, Haleddin. (2012), Politologiya, Bakü: Aypara YayıneviKocaoğlu, Timur (Temmuz 2011). “İsmailbey Gaspıralı’nın Tercüman Mirası”, Türkyurdu, Sayı 287. http://www.turkyurdu.com/tr/yazar-yazi.php?id=1528 (Erişim: 17.10.2018)Köçerli, Firidun (2014). Biblioqrafiya. Nazile Tahirova vd. Bakü, Firidun bey Köçerli adına Respublika Uşak Kitabhanası, s. 12.Köprülüzade, Mehmet Fuat (1933), “İsmail bey Gasprinski”. Azerbaycan Yurt Bilgisi, № 16Muradov, Nazım (2010). “Gaspıralı İsmail Bey'in Stratejik Öngörü ve Hedefleri Üzerine Eleştirel Bir Söylem Analizi”. http://dergipark.gov.tr/download/article-file/357571 (Erişim: 10.10.2017).Rustamov, İzzet (2013). “Hasan Bey Zerdabi Ömrünün Sonuna Kadar Saf Türkçe Taraftarı Olmuştur” http://www.zerdab.com/?p=9485 (Erişim: 18.10.2018).Shissler, Holly (2005). İki İmparatorluk Arasında. Ahmet Ağaoğlu ve Yeni Türkiye, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yay.Tahirli, Abid. (2011). Bütün Türklerin Tercümanı, Bakü: Ozan Yayınevi Topçubaşov, Alimerdan (2012). Dokumentı iz Liçnık Arkiviv 1903-1934, Moskva: Sosialnaya Politiçeskaya MISL YayıneviTopçubaşov, Alimerdanbey (1901), “Bakıda İlk Rus-Müslüman Kız Mektebinin Açılışı”, Kaspı, Bakü: s. 207-208, http://anl.az/down/meqale/525/2017/fevral/526990.htm (Erişim: 22.10.2018).