MODERNİTE ÇERÇEVESİNDE TÜRK-İRAN İLİŞKİLERİ (1923-1936)

İran, Türkiye’nin en eski kara sınırının olduğu ve diplomatik ilişki kurulan en eski devletlerdenbiridir. Osmanlı döneminden itibaren kurulan ilişkiler büyük bir tartışma konusu olmuş ve iki ülkearasında güvensizliğe yol açmıştır. Fakat bu güvensizlik ortamı 20. yüzyıldan itibaren her iki ülkedehız kazanan modernleşme hareketleriyle yerini bölgesel iş birliği ve güven temeline dayananilişkilere bırakmıştır. Türkiye’de cumhuriyetin ilanıyla beraber modernleşme ve ulus kimliği inşasısüreci hız kazanmıştır. İran’da Rıza Han’ın, kendisini şah ilan etmesiyle beraber modernleşmeçerçevesinde reform faaliyetleri büyük bir ivme göstermiştir. Her iki ülkenin modernleşme ve ulusinşası sürecine bakıldığında bizlere gösteriyor ki Rıza Şah’ın Türkiye’yi bariz bir şekilde örnek aldığıgörülmektedir. Bunun sonucunda Türkiye’yle iyi ilişkiler kurmaya çalışan Rıza Şah, 1926 ve 1929yıllarında Türkiye ile dostluk ve ticaret antlaşmaları imzalamıştır. Türk- İran ilişkilerindeki başlıcasorunlar sınır ihlalleri, isyancıların takibi gibi konulardı. Bu konular her zaman sorun olmasınarağmen, iki ülkenin çabaları sonucu bu ihtilaflar da son bulmuştur. İki ülke arasındaki ilişkilerin inişliçıkışlı yıllarından sonra, Sadabad Paktı imzalanmış ve Türk-İran ilişkileri altın yıllarını yaşamıştır.Elimizdeki çalışma, birçok makale ve kitabın analizinden oluşmakla beraber, her iki ülkenin özelindeönem taşıyan modernleşme kavramı merkeze alınarak yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Modernleşme, Türkiye, Sadabad Paktı, Rıza Şah, Atatürk, Ulus Kimliği İnşası

TURKISH-IRANIAN RELATIONS WITHIN THE FRAMEWORK OF MODERNITY

Iran is one of the oldest states with Turkey's oldest land border anddiplomatic relations. The relations established since the Ottoman period have been the subject ofgreat debate and have led to distrust between the two countries. However, this atmosphere ofinsecurity has left its place to relations based on regional cooperation and trust with themodernization movements that had gained momentum in both countries since the 20th century.With the proclamation of the republic in Turkey, the process of modernization and nation identitybuilding gained momentum. With the proclamation of Rıza Khan as the shah in Iran, reformactivities within the framework of modernization showed great momentum. When we analyze atthe modernization and nation-building processes of both countries, it shows us that Reza Shahclearly took Turkey as an example. As a result, Riza Shah, trying to forge a good relation with Turkey,signed friendship and trade agreements with Turkey in 1926 and 1929. The main problems inTurkish-Iranian relations were border violations and the pursuit of rebels. Although these issueshave always been a problem, these conflicts came to an end Thanks to the efforts of the twocountries. After the ups and downs of the relations between the two countries, the Sadabad Pactwas signed and Turkish-Iranian relations had their golden years. Although the present study consistsof the analysis of many articles and books, it has been carried out by focusing on the concept ofmodernization, which is important for both countries.

Keywords:

Turkey, modernization, Sadabad Pact, Reza Shah, Atatürk, building of nation identity,

PDF

___

Abrahamian, E. (2019). Modern İran Tarihi. (Çev. D. Şendil). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Altan, S. (2018). Rıza Şah Pehlevi'nin Türkiye'ye Ziyareti Cumhuriyet Gazetesindeki Yansımaları. History Studies İnternational Journal of History.10(4) 1-20 DOI Number: 10.9737/hist.2018.606
Armaoğlu, F. (2019). 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi. İstanbul: Kronik Yayınları.
Balcı. M ve Deniz. E. (2019). Rethinking the Iranian Islamic Revolution of 1979 with the Security Dilemma of the Cold War. International Journal of Political Science & Urban Studies. 7(1) 132-147 DOI: 10.14782/ipsus.539200
Berkes, N. (2012). Türkiye'de Çağdaşlaşma. İstanbul:Yapıkredi Yayınları.
Bilgin, M. S. (2016). İki Savaş Arası Dönemde Türkiye’nin Ortadoğu Politikası. Gazi Akademik Bakış , 9 (18) , 33-44. DOI: 10.19060/gav.320641
Bingaman, L. G. (2011). Conscripting The State: Military and Society in İran 1921-1941. (Yüksek Lisans Tezi). Erişim adresi: https://drum.lib.umd.edu/bitstream/handle/1903/12022/;jsessionid=2D8B4CEAAFDC0B3C94C9A4D27AAAD197?sequence=1
Erdal, İ. (2012). Atatürk Dönemi (1923–1938) Türk-İran İlişkileri ve Sadabad Paktı. Karadeniz Araştırmaları , 34 (34) , 77-88 . Erişim Adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/karadearas/issue/10062/124056
Karpat, K. (2010). Türk Demokrasi Tarihi. İstanbul:Timaş Yayınları.
—. (2015). Türk Siyasi Tarihi. İstanbul: Timaş Yayınları.
Kili, S. (2000). Atatürk Devrimleri: Bir Çağdaşlaşma Modeli. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür
Lewis, B. (2017). Modern Türkiye'nin Doğuşu. (Çev. B. B. TURNA). Ankara: Arkadaş Yayınevi.
Mango, A. (2015). Atatürk: Modern Türkiye'nin Doğuşu, (Çev. F. Doruker). İstanbul: Remzi Kitabevi.
Milani, A. (2012). The Shah. New york: St. Martin's Griffin.
Oran, B. (Ed.). (2018). Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler Yorumlar.(Cilt 1: 1919-1980). İstanbul: İletişim Yayınları.
Pirnazar, J. (1980). Political Movement and Organization in İran: (1890-1953). (Doktora Tezi) Erişim Adresi: ProQuest Dissertations & Theses Global DAI-A 42/02, Dissertation Abstracts International
Saray, M. (2019). Türk-İran İlişkileri. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.
Thomas, L. V. ve Frye, R. N. (1952). The United States And Turkey and İran. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press.
BCA. Başbakanlık Kararlar Daire Başkanlığı. 8-44-7.
BCA. Başbakanlık Muamelat Genel Müdürlüğü. 260-753-40.